بايدها و نبايدهاي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري
رشد چشمگير تعداد صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري در سال‌هاي اخير و اقبال عمومي بازار سرمايه به آنها، واحدهاي سرمايه‌گذاري اين صندوق‌ها را به يكي از ابزار‌هاي مالي رايج مبدل كرده است. تاكنون در مورد مزاياي سرمايه‌گذاري در اين صندوق‌ها مباحث فراواني مطرح شده است، اما توجه به جنبه‌هاي منفي آنها، براي تصميم‌گيري سرمايه‌گذاران و نيز كنترل‌هاي موثرتر نهاد‌هاي نظارتي بر آنها خالي از لطف نيست.
.
به رغم آن كه فعاليت صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري به تازگي در كشورمان آغاز شده است، اما پيدايش آنها در بازارهاي سرمايه اروپايي و آمريكا به سال‌هاي دور برمي‌گردد. بنابراين نظر به اين كه استفاده از تجربيات بين‌المللي در اين زمينه مي‌تواند مفيد واقع شود، در اين نوشتار سعي شده است برخي از ناهنجاري‌ها و اعمال غير‌قانوني صورت گرفته در صنعت صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، مورد بررسي و موشكافي قرار گيرد.
.
قبل از آغاز بحث بيان اين نكته ضروري است كه بيان مسائل و ناهنجاري‌هاي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري در بازارهاي سرمايه غربي، تنها با هدف افزايش آگاهي مشاركت‌كنندگان در بازارهاي سرمايه داخلي است و به نظر نگارنده با توجه به نظارت موثر و دقيق سازمان بورس اوراق بهادار تهران و ساير متوليان اين حرفه بر فعاليت صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري احتمال به وجود آمدن مشكلات يادشده در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري فعال در كشورمان ضعيف به نظر مي‌رسد.
.
دو نوع اصلي و رايج سوء‌استفاده‌هاي معاملاتي در صنعت صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، معاملات مكرر و معاملات ديرهنگام است. طبق تعريف مندرج در سايت اينوستوپديا، معاملات مكرر، نوعي عمل قانوني اما نادرست است كه در آن معامله‌گران تلاش مي‌كنند از طريق صدور و ابطال واحدهاي سرمايه‌گذاري به ميزان تفاوت NAVهاي روزانه، سودهاي كوتاه مدت كسب كنند.
.
معاملات مكرر در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري نبايد با معاملات مكرر سهام اشتباه گرفته شود. زيرا معاملات مكرر سهام، عملي پذيرفته شده در علم مالي است كه هدف آن پيش بيني بهترين زمان براي خريد و فروش سهام است.
.
معاملات مكرر واحدهاي سرمايه‌گذاري، بر سرمايه‌گذاران بلندمدت صندوق‌ها اثر منفي مي‌گذارد زيرا آنها متحمل هزينه‌هاي بالاي مبادله معاملات مكرر سرمايه‌گذاران كوتاه‌مدت مي‌شوند. به منظور جلوگيري از اين مساله، بيشتر صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، جرايمي به منظور ابطال زودتر از موعد واحدهاي سرمايه‌گذاري، تحت عنوان كارمزد ابطال تعيين مي‌كنند.
.
معاملات ديرهنگام، طبق تعريف مندرج در سايت اينوستوپديا، يك عمل غير اخلاقي (و غير‌قانوني) است كه در آن صدور و ابطال واحدهاي سرمايه‌گذاري بعد از اتمام ساعات كاري صورت مي‌گيرد اما به نوعي در سيستم ثبت مي‌شود كه گويي معامله صدور يا ابطال قبل از بسته شدن معاملات بازار صورت گرفته است. NAV صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري در ساعت ۴ بعد از ظهر محاسبه مي‌شود و تا زماني كه بازار دوباره باز شود تغيير نمي‌كند.
.
صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري به برخي از مشتريان خاص خود اجازه صدور و ابطال واحدهاي سرمايه‌گذاري را بعد از اتمام ساعات كاري مي‌دهند، اما شرايط را مشابه با زماني تنظيم مي‌كنند كه گويا معامله يادشده قبل از ساعت ۴ بعد‌از‌ظهر اتفاق افتاده است. اين عمل به مشتريان خاص صندوق فرصت مي‌دهد تا در زماني كه اطلاعات اثرگذار بر NAV صندوق بعد از بسته شدن بازار منتشر مي‌شود، سود كسب كنند. در زماني كه اطلاعات پس از بسته شدن بازار منتشر مي‌شود، به علت آن كه NAV ثابت است ممكن است ارزش واقعي صندوق را نشان ندهد، اما زماني كه بازار دوباره باز مي‌شود ارزش واقعي تحقق مي‌يابد. در اين زمان، معامله‌گران ديرهنگام واحدهاي خود را با سود ابطال مي‌كنند.
.
عليرضا شهرياري
دانشجوي دكتراي حسابداري
Shahr_iari@yahoo.com
