راهكاري جديد براي جلوگيري از سفته‌بازي
دكتر احمد پويان‌فر*
در ادبيات مالي، نظريه مشخصي در خصوص اينكه چرا بايد حد نوسان در قيمت‌ها در بورس اوراق بهادار باشد، وجود ندارد. برخي از محققان بر اين عقيده‌اند كه هدف از اعمال دامنه مجاز نوسان قيمت، جلوگيري از واكنش‌هاي هيجاني توسط سرمايه‌گذاران در بازار است و برخي ديگر دليل اين امر را جلوگيري از دستكاري قيمت‌ها عنوان ميكنند. در مقابل، مخالفان اين ابزار، عنوان ميكنند كه اعمال دامنه نوسان مجاز در تضاد با حقوق اساسي سرمايه‌گذاران بوده و با به تاخير انداختن فرآيند رسيدن به تعادل در قيمت‌ها، مانعي بر سر راه كارآيي بازار نيز هست.
با اين حال در بيشتر بورس‌هاي جهان، حتي بورس‌هاي پيشرفته از تكنيك‌ها و ابزارهاي مختلفي براي برخورد با نوسان‌هاي غيرمعقول قيمتي استفاده مي‌شود.
در بازار سرمايه كشور از حدود نوساني مختلفي با يا بدون توجه به معيارها و ويژگي‌هاي بنيادي يا بازاري سهام طي ساليان گذشته به منظور كنترل قيمت‌ها استفاده شده است. به نحوي كه دامنه نوسان از ۱درصد تا ۱۰درصد در مقاطع مختلف بوده است. علاوه‌بر ابزار دامنه نوسان در ايران از ابزار حجم مبنا نيز براي كنترل قيمت‌ها استفاده مي‌شود.
به نظر مي‌رسد دليل اصلي تعريف و اعمال ابزارهاي كنترل قيمتي در بازار سرمايه كشور، جلوگيري از پديده دستكاري قيمت‌ها توسط سفته بازان است. از دوره دوم رونق بورس از دهه ۷۰ همواره شاهد اين پديده در بازار بوده‌ايم كه سفته‌بازان به‌دليل امكان دستكاري قيمت، هم با توجه به نياز به منابع مالي كمتر و هم حساسيت كمتر نهادهاي ناظر درخصوص سهام كوچك به دليل تاثيرگذاري كمتر بر عدد شاخص، در سهام شركت‌هاي كوچك بسيار فعال بوده‌اند.
تعريف دامنه نوسان مجاز در بازار سرمايه كشور، سبك سرمايه‌گذاري خاص خود را نيز به همراه داشته است. به نحوي كه به‌دليل وجود دامنه نوسان، همواره برخي از سهام به‌دليل نبود بازارگردان رسمي، يا توام با صف خريد يا توام با صف فروش مي‌شوند، بنابراين بسياري از فعالان بازار نيز استراتژي سرمايه‌گذاري خود را با توجه به وجود يا نبود صف خريد يا فروش براي يك سهم خاص تعريف ميكنند، فارغ از اينكه نتيجه تحليل‌هاي كارشناسي و بنيادي در خصوص سهم چه باشد.
خلاصه كلام اينكه به نظر مي‌رسد وجود دامنه مجاز نوسان در بازار سرمايه، باوجود اينكه به‌منظور كنترل پديده دستكاري قيمت و مقابله با سفته بازي معرفي شده است اما در عمل خود تبديل به ابزار محرك سفته بازي و دستكاري قيمت نيز شده است. بدين منظور به نظر مي‌رسد كه نهاد ناظر و بورس‌هاي كشور بايد از ابزارهاي موثرتري در اين خصوص استفاده كنند.
يكي از موثرترين ابزارها براي كنترل اين پديده، استفاده از مكانيسم «تيك سايز» يا «تغيير قيمت مبلغي» در كنار حجم مبنا خواهد بود. بدين صورت كه پيشنهاد مي‌شود براي دامنه‌هاي متفاوت قيمتي سهام، مثلا دامنه قيمتي تا ۵۰۰ تومان، اندازه تغيير قيمت مبلغي بر حسب ريال بيان شود. به عنوان مثال سهامي كه قيمت آنها در دامنه قيمتي تا ۵۰۰ تومان قرار مي‌گيرند، بتوانند در هر معامله حداكثر ۳ تومان امكان افزايش يا كاهش قيمت را داشته باشند و در صورتي سهم بتواند از مثبت یا منفي
۳ تومان بيشتر معامله شود كه درصدي از تعداد سهام حجم مبنا (مثلا يك دوازدهم كل حجم مبنا) در آن سطح قيمتي معامله شود. به اين ترتيب ضمن كنترل نوسان قيمت، سرمايه‌گذاراني كه خواهان خريد يا فروش يك سهم در قيمت‌هاي بالاتر يا پايين‌تر از دامنه مثبت و منفي ۴ درصد است مي‌تواند معامله خود را انجام دهد. تحت اين شرايط دامنه نوسان براي سهام آزاد بوده و تنها شرط تحقق معامله، معامله تعداد مشخص از سهام در يك سطح قيمتي مشخص خواهد بود.
با توجه به بررسي انجام شده، در بيشتر بورس‌هاي پيشرفته، مكانيسم كنترل قيمت‌ها استفاده از تغيير قيمت مبلغي يا همان «تيك سايز» است، اما در بازار سرمايه كشور به‌دليل عمق كم بازار (تعداد سهام كم و آزاد) به نظر مي‌رسد استفاده از تركيب؛ تغيير قيمت مبلغي و حجم مبنا ابزار موثرتري درخصوص مقابله با دستكاري قيمت‌ها و هدايت بازار به سمت تحليل‌هاي كارشناسي‌تر و بلندمدت‌تر باشد.
* مدير‌عامل شركت مشاور سرمايه‌گذاري آيكو
منبع : دنیای اقتصاد
