جایگاه بازار پایه فرابورس در بازار سرمایه کشور
یکی از اهداف تاسیس فرابورس، گسترده‌تر کردن حضور بنگاه‌های اقتصادی در بازار سرمایه، ایجاد تنوع بیشتر در اوراق بهادار قابل معامله در بازار سرمایه، تسریع و تسهیل فرآیند پذیرش، افزایش قابلیت نقدشوندگی و … از طریق تصویب معیارهای پذیرش آسان‌تر و کمتر سخت‌گیرانه بوده است.
.
در همین راستا امکان انتقال نماد شرکت‌هایی که با ارتقاي شرایط پذیرش در بازار بورس و یا عدم حفظ شرایط پذیرش، از ادامه حضور در بورس بازمانده‌اند، به بازار فرابورس (و در بدترین حالت بازار پایه)، ايجاد و به ظرفیت‌های بازار سرمایه افزوده شده است. بازار پایه فرابورس با تعیین سه شرط سهل الوصول سهامی عام بودن، ثبت شدن نزد سبا و انتخاب حسابرس شرکت از میان حسابرسان معتمد بورس، علاوه بر فراهم آوردن امکان جذب صدها بنگاه اقتصادی، می‌تواند نقش بسیار مهمی در حفظ قابلیت نقدشوندگی در مراحل انتقالی و جابه‌جا‌يی شرکت‌ها در بازار و بورس‌های مختلف بازار سرمایه، به شرح زیر ایفا كند:
.
۱/ جذب شرکت‌های جدید به بازار سرمایه
با توجه به مفاد ماده ۹۹ قانون برنامه ۵ ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۳-۱۳۸۹) مبنی بر: «به منظور ارتقاي جايگاه بازار سرمايه در اقتصاد كشور و ساماندهي بازار متشكل اوراق بهاداراقدامات زيرانجام مي‌شود. ساير تدابير ساماندهي، مطابق ماده (۴) قانون بازاراوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران مصوب ۱۳۸۴ است.
الف- كليه اشخاصي كه تاكنون نسبت به انتشار اوراق بهادار اقدام كرده‌اند حداكثرظرف شش ماه پس ازابلاغ اين قانون مكلفند نسبت به ثبت آن نزد سازمان بورس واوراق بهادار اقدام نمايند. عدم ثبت، تخلف محسوب مي‌شود وليكن مانع از اجراي تكاليف قانوني براي ناشراوراق بهادار نخواهدبود. ناشران اوراق بهادار ثبت شده نزد سازمان مذكور بايد اطلاعات مالي خود را براساس ترتيبات مقرر در ماده (۴۵)قانون بازار اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران منتشر نمايند.
ب- معاملات اوراق بهادار ثبت شده در سازمان فقط در بورس‌ها و بازارهاي خارج ازبورس داراي مجوز و با رعايت مقررات معاملاتي هريك از آنها حسب مورد امكان‌پذير بوده و معامله اوراق بهادار مذكور بدون رعايت ترتيبات فوق فاقد اعتبار است.
ج- پس از معامله اوراق بهادار ثبت شده نزدسازمان كه دريكي از بورس‌ها يا بازارهاي خارج ازبورس معامله شده‌اند و كالاهاي معامله شده در بورس‌هاي كالايي، عمليات تسويه وجوه و پاياپاي (نقل و انتقال) پس از معاملات در شركت‌هاي سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهاداروتسويه وجوه صورت مي‌گيرد و …»، بازار سرمایه کشور پذیرای تعداد کثیری از شرکت‌های سهامی عام شده و فرآیند پذیرش بسیاری دیگر نیز در جریان است.
با الزام انجام معاملات سهام شرکت‌های سهامی عام در بورس، عملا اشکال سنتی نقل و انتقال سهام از طریق ثبت در دفاتر سهام شرکت‌ها (موضوع مواد ۳۹ تا ۴۱ قانون تجارت) منتفی شده است.
با توسعه بازار سرمایه و ارتقاي جایگاه آن، فراهم كردن شرایط معاملات مداوم، منصفانه و شفاف بخش قابل توجهی از اوراق سهام شرکت‌های سهامی عام کشور، ایجاد و حفظ قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار و کاهش دوره‌های توقف نماد به حداقل ممکن (و غیر‌قابل اجتناب)، بايد به اولویت اول دست اندرکاران بازار تبدیل شود. متاسفانه با طولانی شدن فرآیند پذیرش و موانع و محدودیت‌های متعددی که برای بازگشايی نماد این شرکت‌ها وجود دارد، همچنین فرآیند طولانی اخذ مجوز برای ایجاد تغییرات در سرمایه شرکت، سهامداران شرکت‌های فوق نه تنها از مزایای بازار سرمایه برخوردار نشده‌اند بلکه از امکان انجام معامله قطعی از طریق ثبت در دفتر سهام شرکت نیز بی‌بهره مانده‌اند.
.
۲/ فراهم آوردن امکان معامله برای شرکت‌های اخراجی از بورس یا بازارهای اول و دوم فرابورس
به رغم تاسیس شرکت فرابورس در سال ۱۳۸۸ و آغاز به کار بازار پایه در اوایل سال ۱۳۹۰، متاسفانه انتقال سهام شرکت‌های اخراجی از بورس به فرابورس، به فرآیندی دست و پا گیر و فرسایشی تبدیل شده است.
با توجه به درج خبر اخراج ۱۶ شرکت از فهرست نرخ‌های بورس و انتقال سهام آنان به بازار پایه فرابورس با قیمت‌های توافقی، توجه به نکات زیر ضروری است:
.
۱- مشکل اصلی سهامداران متعدد جزء شرکت‌های اخراجی فوق که زمانی جزو سهام پرگردش بازار سرمایه بوده‌اند وعموما با اعتماد به بورس و از طریق بورس، اقدام به سرمایه‌گذاری كرده‌اند، عدم قابلیت نقدشوندگی است.
۲- عدم قابلیت نقدشوندگی خود به یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش‌دهنده ارزش سهام شرکت‌های مورد اشاره تبدیل شده است.
۳- ایجاد امکان معامله برای سهام شرکت‌های اخراجی در بازار پایه، به صورت توافقی و با قیمت‌های پنهان، در عمل هیچ تفاوتی با معاملات سهام خارج از بورس نداشته (ضمن اینکه به دلیل توقف‌های متعدد نماد از قابلیت معاملاتی کمتری برخوردار است) و در چنین وضعیتی فروشنده سهام ناچار خواهد بود که مشتری خریدار را شناسايی كرده و پس از انجام مذاکره، برای معامله به کارگزاری مراجعه كند. چنین بازاری تهی از اصلی‌ترین ویژگی‌های یک بازار کارآ شامل شفافیت در قیمت‌ها، برخورداری از قابلیت نقدشوندگی بالا، وجود خریداران و فروشندگان متعدد و عدم ضرورت مذاکره مستقیم خریدار و فروشنده با یکدیگر و … است. لذا انتقال سهام این شرکت‌ها به بازار پایه با قیمت‌های توافقی، هیچ کمکی به سهامداران جزء آنان در فروش سهام خود به قیمت‌های عادلانه نخواهد كرد.
۴- توقف بعضا چند ساله نماد شرکت‌های اخراجی و عدم امکان فروش سهام از یک طرف و رشد چند درصدی بازارهای موازی در دوره توقف از طرف دیگر، اندازه‌گیری عمق رنج تحمیل شده به سرمایه‌گذاران این شرکت‌ها را دشوار می‌سازد.
۵- با سلب قابلیت فروش (به عنوان ویژگی ماهوی و تفکیک‌ناپذیر هر دارايی) از سهام، سرمایه‌گذاران علاوه بر عدم برخورداری از بازاری شفاف و با قابلیت نقدشوندگی بالا، از امکان نقد کردن دارايی خود به شکل سنتی (مبادله سهام در دفاتر سهام شرکت‌ها) نیز محروم
شده‌اند.
۶- بسیاری از شرکت‌های فوق به‌رغم زیان انباشته، مالک دارايی‌های با ارزشی هستند که در صورت تجدید ارزیابی دارايی‌ها، از ساختار مالی اصلاح شده برخوردار خواهند شد، اما متاسفانه استفاده از امکان فوق هم با موانع بسیاری همراه شده است.
۷- سهام یک شرکت سهامی عام مانند هر دارایی دیگر و صرف‌نظر از اقلام مندرج در صورت‌های مالی یا نحوه گزارش‌دهی، دارای ارزشی است. این ارزش قضاوتی بوده و قیمت برایند قضاوت کل سرمایه‌گذاران خواهد بود. بدیهی است تعدد و تکرر قیمت‌های متفاوت و قابل درج در قالب سفارشات قابل رویت، به منصفانه شدن قیمت‌ها کمک شایانی خواهد نمود.
۸- انجام معاملات سهام شرکت‌های فوق در بازار پایه، با قیمت‌های توافقی و بدون انعکاس قیمت سفارشات در سایت TSETMC و غیر قابل رویت برای جامعه سرمایه‌گذار عملا به معنی محروم کردن سهامداران جزء این شرکت‌ها از مهم ترین مزایای پذیرش شرکت‌ها (از جمله تعيين قيمت منصفانه دارايي‌ها، نقدشوندگی بالا به دليل وجود بازاري منسجم براي اوراق بهادار، انتفاع از معافیت‌های مالیاتی مقرر در قانون و…) خواهد بود.
۹- با عنایت به موارد مطروحه و به منظور رفع مشکل سهامداران جزء و ایجاد امکان قابلیت نقدشوندگی برای سهام و نیز کمک به ایجاد زمینه پدیدار شدن قیمت‌های عادلانه
(که ناشی از معاملات مکرر و مداوم خواهد بود)، خواهشمند است امکان معاملات سهام شرکت‌های فوق بصورت عرضه و تقاضا، با قیمت‌های قابل رقابت و قابل رویت سفارشات در سیستم معاملات برای عموم فراهم شود.
به منظور رفع مشکل گروه انبوهی از سهامداران شرکت‌های اخراجی در بورس، خواهشمند است پیشنهادهاي زیر مورد توجه و بررسی قرار گیرد:
.
• نماد این شرکت‌ها بلافاصله در بازار پایه فرابورس درج شود (درصورت حائز شرایط پذیرش بودن در سایر بازارهای فرابورس و احتمال وقت گیر بودن فرآیند پذیرش فوق، سهامداران از امکان انجام معامله در بازار سرمایه محروم نخواهند شد و قابلیت نقدشوندگی سهام حفظ خواهد گردید).
• معاملات سهام شرکت‌های فوق در بازار پایه، به صورت حراج و با امکان رویت قیمت معاملات و قیمت سفارشات (همچون سایر بازارهای فرابورس) در سایت TSETMC انجام گیرد. حداکثر تلاش جهت تسهیل و تسریع بازگشایی نماد
• افزایش دامنه نوسان قیمت در بازار پایه تا ۱۰% ± روزانه
• بازگشائی نماد منوط به ارائه اطلاعات از سوی ناشر نگردد چرا که مسوولیت ارائه اطلاعات صحیح، کامل و به موقع بر عهده ناشر بوده و متاسفانه در مواردی ناشران از توقف،
به عنوان ابزاری برای کنترل معاملات و ترکیب سهامداری، عدم نیاز به پاسخگوئی جهت دلایل تغییرات شدید قیمتی در بازار، تحت تاثیر قرار دادن قیمت‌ها به نفع گروه خاصی از سرمایه‌گذاران و … استفاده می‌نمایند.
.
زینت مرادی‌نیا – عضو هیات مدیره شرکت کارگزاری تامین سرمایه نوین
منبع : دنیای اقتصاد
.
