الزامات مبارزه با پولشویی در بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری

در چند دهه اخیر، اقتصاد جهانی با پدیده پولشویی و آثار مخرب آن بر اقتصاد کشور مواجه بوده است. در این سال‌ها، با جهانی شدن اقتصاد، آزادسازی جریان‌های سرمایه بین‌المللی، توسعه بانکداری الکترونیکی، ابداع و به‌کارگیری ابزارهای جدید نقل‌وانتقال الکترونیکی وجوه در سطح بین‌المللی، پولشویی نیز تا حدودی تسهیل شده است. 

.

به طوری که بر اساس تخمین صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی درآمدهای نامشروعی که توسط پول شویان در چرخه تطهیر و پولشویی قرار می‌گیرند، در حدود ۲ تا ۵ درصد تولید ناخالص داخلی است. پولشویان اغلب شبکه‌های خود را به کشورهایی منتقل می‌کنند که سیستم مالی ضعیفی دارند یا کشورهایی که اقدام موثری علیه پولشویی انجام نمی‌دهند. از آنجا که بانک‌ها هسته اصلی شبکه حفاظت از سیستم مالی هستند، بنابراین کارآیی یک نظام ضد پولشویی به میزان زیادی بستگی به کوشش بانک‌ها در مبارزه با پولشویی دارد.

.
در دهه‌های اخیر به علت توسعه محصولات و خدمات مالی عرضه شده، پیچیده‌تر شدن ارتباطات مالی، پیشرفت تکنولوژی و افزایش سرعت جریان‌های پولی در گستره جهان، روش‌های پولشویی بسیار مبتکرانه‌تر شده‌اند. با وجود این، در مجموع، می‌توان روش‌های پولشویی را در سه بخش تقسیم‌بندی کرد. بخش اول شامل پولشویی از طریق سیستم بانکی و موسسه‌های اعتباری، بخش دوم شامل پولشویی از طریق سازمان‌های مالی غیربانکی و بخش سوم شامل پولشویی از طریق موسسات یا فعالیت‌های اقتصادی غیرمالی. در هر کدام از این سه روش، عملیات پولشویی به صورت‌های مختلف می‌تواند انجام شود. 

.
در روش اول پولشویی از راه‌های مختلفی صورت می‌گیرد. از جمله این راه‌ها، سپرده‌گذاری مبالغ قابل توجه و انتقال سپرده‌ها، گشایش حساب بانکی با نام‌های مجعول، گشایش حساب‌های اشتراکی با اعضای خانواده و دوستان، به‌کارگیری چک‌های مسافرتی، حواله‌های تلفنی یا حساب‌های تلفنی، اینترنتی و الکترونیکی و استفاده از حساب‌های برون مرزی از جمله مواردی است که در حوزه پولشویی از طریق بانک‌ها موسسات اعتباری استفاده می‌شود. 

.
در بخش دوم؛ یعنی پولشویی از طریق موسسات مالی غیربانکی، خرید و فروش در بورس اوراق بهادار، استفاده از خدمات صرافی‌ها یا بانک‌های زیرزمینی غیرقانونی است. این نوع بانک‌ها خدمات غیرقانونی انتقال وجوه ارزی میان مهاجران را انجام می‌دهند. در بخش دوم روش‌های پولشویی، استفاده از شرکت‌ها و صندوق‌های بیمه خرید محصولات، بهره‌بردن از خدمات پستی از جمله سفارش انتقال پول یا ارسال بسته‌های پولی از طریق پست نیز قرار می‌گیرد که به مورد آخر در اصطلاح «قاچاق پول» نیز گفته می‌شود. 

.
بخش سوم پولشویی از طریق موسسات اقتصادی غیر مالی است که می‌تواند از راه‌های گوناگونی انجام گیرد. استفاده از خدمات مشاوره‌ای دفاتر اسناد رسمی، صدور فاکتورهای خرید و فروش صوری انجام معاملات صوری، شرکت در حراج کالاهای عتیقه و گران‌‌‌‌قیمت، استفاده از بنگاه‌های املاک، خرید و فروش جواهرات و استفاده از بورس فلزات از این موارد است.

.
از هر یک از این سه مورد که ذکر آن رفت اینگونه فهمیده می‌شود که مبارزه با پولشویی با کنترل دسترسی به سیستم مالی و جلوگیری از پول کثیف به سیستم مالی آغاز می‌شود. بنابراین بانک‌ها هسته اصلی حفاظت از سیستم ملی محسوب می‌شوند. در این راستا، با توجه به تجربیات بین‌المللی در مبارزه با پولشویی، کلیه بانک‌های خصوصی، دولتی و موسسات اعتباری به منظور مبارزه با پولشویی ملزم به رعایت اصولی هستند که مورد توافق عمومی سازمان‌های بین‌المللی فعال در زمینه مبارزه با پولشویی و کلیه کشورهایی است که دارای قانون مبارزه با پولشویی بوده و برنامه‌های مبارزه با پولشویی را فعالانه دنبال می‌کنند. این اصول عبارتند از: شناسایی مشتری، طبقه بندی مشتری‌ها بر مبنای ریسک و اجرای ضوابط دقیق برای مشتری‌های پر خطر و نظارت سیستمی بر گردش عملیات مشتری به منظور تشخیص موارد مشکوک .

.
از آنجا که ریسک اشخاص حقوقی بسیار بیشتر از اشخاص حقیقی است، بنابراین لازم است ضوابط بانک‌ها و موسسات اعتباری برای شناسایی مشتریان حقوقی دقیق‌تر از ضوابط حاکم برای شناسایی و احراز هویت مشتری‌های حقوقی باشد. 

.
با توجه به اینکه حواله از مرسوم‌ترین ابزارهای نقل و انتقال وجوه غیرقانونی است، بنابراین بانک‌ها و موسسات مالی فعال در این زمینه باید مشتری‌های متقاضی صدور حواله را به دقت شناسايی کنند. بر اساس توصیه‌های گروه ویژه اقدام مالی، ضوابط شناسايی مشتری باید مبتنی بر ریسک باشد. بر این اساس سخت‌گیری و دقت در پذیرش مشتری باید متناسب با مشخصات و پیشینه حرفه‌ای وی باشد. در این راستا کنترل‌های مورد نیاز از سوی بانک باید بر اساس نوع ریسک باشد. بانک‌ها باید قادر به اداره و هدایت یک برنامه ارزیابی ریسک باشند و اطمینان یابند که کنترل‌های اعمال شده متناسب با سطح ریسک مشتری است.

.
در این راستا شناسايی مشتری‌ها، محصولات و خدمات مالی پر ریسک بسیار مهم است. سازمان‌های مالی غیربانکی، شرکت‌های برون مرزی، شرکت‌های سهامی که سهام آنها بدون نام است و فعالان اقتصادی که  خدمات خود را به صورت نقدی  ارائه می‌کنند جزو مشتریانی هستند که به طور سنتی به عنوان مشتری پر ریسک محسوب می‌شوند.

.
به طور کلی برای اجرای یک برنامه موثر ضد پولشویی، شناخت مناطق پر ریسک ضروری است. مناطقی که در نزدیکی مرزهای خارجی قرار دارد و مناطقی که فعالیت مجرمانه مانند قاچاق در آنها بیشتر است از جمله مناطق پر ریسک شناخته می‌شود.
برای شناسایی موارد مشکوک به پولشویی لازم است، بانک‌ها و موسسات اعتباری دارای یک سیستم نظارت بر گردش عملیات بانکی مشتری باشند. از آنجا که شناسایی و کنترل گردش عملیات مشتری فرآیندی مستمر است لازم است موسسات اعتباری و بانکی، با نصب نرم‌افزارهای ویژه مبارزه با پولشویی، اطلاعات دریافت شده از مشتریان را مدیریت کنند. از جمله ویژگی‌های نرم‌افزار مورد اشاره، قابلیت جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل، نمایش و عرضه اطلاعات و شناسایی موارد مشکوک است. 

.
ضمن اینکه موسسات اعتباری باید به یک سیستم گزارش‌دهی مجهز شوند. سیستمی که بر اساس قواعد و استانداردهای از پیش تعیین شده‌ای طراحی شده باشد ؛ به این معنی که معیارها و ویژگی‌هایی که بر اساس آن معامله‌ای مشکوک تلقی می‌شود، از قبل مشخص و برای سیستم تعریف شود. سیستم بر اساس معیارها و ویژگی‌های فوق تنظیم شده و گردش عملیات مشتری‌ها را به طور خودکار هشدار می‌دهد. در این راستا لازم است که کلیه بانک‌ها و موسسات اعتباری یک بخش کنترل و تطبیق داشته باشند. 

.
یکی از وظایف و راهکارهای بانک‌ها و موسسات اعتباری برای مبارزه با پولشویی، گزارش‌دهی موارد مشکوک است، البته منظور این نیست که موسسات مذکور مشخص کنند که مبادلات بانکی دقیقا مرتبط با پولشویی است. بلکه منظور این است که مراقبت کنند مبادلات بانکی مطابق نوع فعالیت اقتصادی و کسب و کار مشتری باشد. 

.
سیستم گزارش دهی را می‌توان به گونه‌ای طراحی کرد که گزارش‌های متعددی از آن استخراج شود. از جمله گزارش‌هایی که جهت شناسايی موارد مشکوک به بانکداران کمک می‌کند گزارش انتقالات نقدی، گزارش روزانه و سوابق انتقالات خطی توسط مشتریان و گزارش سرعت گردش وجوه یا گردش حساب مشتریان است. 

.
سخن آخر اینکه ایجاد سیستم‌های موثر شناسایی مشتریان توسط بانک‌ها و موسسات اعتباری. برنامه‌های کنترل فعالیت‌های مالی مشتری، موثرترین اسلحه برای مقابله با پولشویان و تامین‌کنندگان مالی تروریسم و جلوگیری از سوءاستفاده آنها از سیستم بانکی است. احراز هویت مشتری بر اساس کارت شناسايی معتبر و هوشیار بودن کارکنان بانک نسبت به مبادلات مشکوک و غیرمعمول از الزامات سیستم شناسايی مشتری است که ضمن ترساندن پولشویان، به کشف فعالیت‌های پولشویی کمک می‌کند. 

.

مریم کشتکار

دنیای اقتصاد

.