دستورالعمل كنترل‌هاي داخلي، مسووليت شركت‌ها و حسابرسان
سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در راستاي «حمايت از حقوق سرمايه‌گذاران» و «ايجاد بستر مناسب براي كمك به مديران شركت‌ها به منظور ارتقاي سطح كارآيي و اثر بخشي عمليات»، در تاريخ ۲۶ ارديبهشت ماه سال جاري اقدام به تصويب و ابلاغ دستورالعمل كنترل‌هاي داخلي براي شركتهاي بورسي و فرابورسي كرد.
.
اين دستورالعمل را كه پس از مطالعات تطبيقي بين‌المللي و بورس‌هاي جهاني، تدوين و در سال ۹۰ نيز به معرض نظر خواهي گذاشته شده بود، مي‌توان محصول همكاري و مشاركت تحسين‌برانگيز متخصصين و متوليان امور گزارشگري مالي در كشور دانست. با توجه به اينكه در خصوص فرآيند تدوين دستورالعمل و مزايا و آثار مثبت معنوي و اقتصادي آن براي همه گروه‌هاي مرتبط با بازار سرمايه به ويژه سرمايه‌گذاران و شركت‌ها فراوان سخن گفته شده است، اين نوشتار تنها به صورت اجمالي به معرفي اهم مصاديق عيني مسووليت‌هاي شركتهاي بورسي و فرابورسي و حسابرسان مستقل مي‌پردازد.
.
الف) مسووليت شركتهاي بورسي و فرابورسي
اگرچه در دستورالعمل كنترل‌هاي داخلي، الزامات به صورت شفاف بيان و به تفكيك براي همه اجزاي سيستم كنترل داخلي تبيين شده اند و هر شركت بايد با توجه به اندازه و نوع فعاليت خود، كنترل‌هاي داخلي اثربخش را پياده‌سازي كند، اما اهم مصاديق عيني مسووليت شركت‌ها را مي‌توان در دو طبقه زير دسته‌بندي كرد:
.
الف-۱) استقرار كنترل‌هاي داخلي اثربخش: شامل تشكيل كميته حسابرسي (متشكل از سه تا پنج نفر كه اكثريت آنها بايد مستقل و داراي تخصص مالي باشند و رييس كميته نيز بايد عضو مستقل يا عضو مالي غيرموظف هياتمديره باشد)، تشكيل واحد حسابرسي داخلي (كه مدير آن با پيشنهاد كميته حسابرسي و تصويب هياتمديره منصوب مي‌شود)، تدوين و پياده‌سازي منشور اخلاقي، تعيين پست‌هاي كليدي شركت و تعيين صلاحيت‌ها، اختيارات، مسووليت‌ها و روابط پاسخگويي و پاسخ‌خواهي آنان، استقرار فرآيند مناسب جهت به كارگيري افراد شايسته، تفكيك وظايف، بررسي انحرافات عملكرد، مطابقت دارايي‌ها با اسناد، ايجاد سامانه اطلاعاتي دوسويه بين كاركنان و مديريت، تسريع در ارسال اصل اسناد به واحد حسابداري، افزايش امنيت سيستم‌هاي اطلاعاتي و ارزيابي‌هاي سرزده و موردي سيستم كنترل داخلي مي‌باشد. برخي از موارد فوق عموما در بين شركتهاي بورسي و فرابورسي وجود دارد. در مجموع مي‌توان گفت تشكيل كميته حسابرسي و واحد حسابرسي داخلي، پيش نياز استقرار مناسب بسياري از موارد فوق مي‌باشد.
.
الف-۲) تهيه و افشاي گزارش كنترل‌هاي داخلي: هياتمديره شركت‌ها بايد حداقل در مورد اينكه آيا سيستم كنترل‌هاي داخلي «حاكم بر گزارشگري مالي شركت»، اطمينان معقولي از دستيابي به اهداف شركت مي‌دهد يا خير، به طور صريح اظهارنظر نمايد. همچنين در صورت وجود نقاط ضعف بااهميت در سيستم كنترل‌هاي داخلي شركت، اين موارد و نحوه اصلاح آنها بايد در گزارش افشا شود. بنابراين انتظار مي‌رود برخي از شركت‌هايي كه تا سال ۱۳۹۲ موفق به پياده‌سازي بخشي از الزامات مقرر در دستورالعمل نشوند، در گزارش خود، آن موارد را بيان و برنامه خود را براي پياده‌سازي آن ارائه نمايند.
.
نكته ۱: منشور كميته حسابرسي و واحد حسابرسي داخلي، در سازمان بورس و اوراق بهادار در حال بررسي است و پس از اتمام كار و اعمال نظرات صاحب‌نظران، تا چندماه ديگر ابلاغ خواهد شد.
.
نكته ۲: فرمت اوليه گزارش كنترل‌هاي داخلي هياتمديره در سال ۹۰ همراه با دستورالعمل كنترل‌هاي داخلي براي نظرخواهي به عموم ارسال شده است، لكن اين فرمت هنوز ابلاغ نشده و قرار است تا چندماه آتي، اين فرمت ابلاغ گردد.
.
نكته ۳: شركت‌ها بايد اولين گزارش كنترل‌هاي داخلي را در سال ۹۲ افشا نمايند. بنابراين براي استقرار موارد با اهميت دستورالعمل، فرصت كافي وجود دارد. به‌علاوه همانطور كه بيان شد، چنانچه شركت‌ها با دلايل موجه نتوانند همه موارد مقرر در دستورالعمل را اجرايي نمايند، بايد در سال بعد برنامه خود را براي تكميل و انجام موارد يادشده بيان نمايند.
.
نكته ۴: دو نشريه ۱۱۸ و ۱۳۵ سازمان حسابرسي و بيانيه‌هاي COSO و COBIT مي‌تواند، جزو منابع اطلاعاتي مناسب جهت استقرار هرچه بهتر دستورالعمل به شمار آيد.
.
ب) مسووليت حسابرسان مستقل
بر اساس مفاد دستورالعمل، حسابرس مستقل شركت موظف است در گزارش خود به مجمع عمومي صاحبان سهام نسبت به استقرار و به‌كارگيري سيستم كنترل‌هاي داخلي حاكم بر گزارشگري مالي مناسب و اثربخش توسط شركت، با توجه به چارچوب كنترل‌هاي داخلي، اظهارنظر كند. علاوه بر اين در صورتي كه نقاط ضعف بااهميتي در سيستم كنترل‌هاي داخلي حاكم بر گزارشگري مالي شركت وجود داشته باشد ولي در «گزارش كنترل‌هاي داخلي» هياتمديره افشا نشده باشد يا افشاي آن ناقص باشد، اين موضوع بايد در گزارش حسابرس تصريح و نسبت به اثرات آن بر دستيابي شركت به اهداف تعيين‌شده موضع‌گيري شود.
.
نكته ۵: فرمت اوليه گزارش حسابرس در سال ۹۰ همراه با دستورالعمل كنترل‌هاي داخلي براي نظرخواهي به عموم ارسال شده است، لكن اين فرمت هنوز ابلاغ نشده است كه پس از دريافت نظر ساير متوليان امور گزارشگري كشور در رابطه با فرمت و ساير موارد مرتبط، قرار است تا چندماه آتي، به همراه اين موضوع كه آيا اظهار نظر حسابرس مستقل بايد در گزارش حسابرس مستقل نسبت به صورت‌هاي مالي درج شود (به عنوان ساير الزامات در گزارش حسابرس مستقل نسبت به صورت‌هاي مالي) يا اينكه در يك گزارش جداگانه ارائه شود، ابلاغ گردد.
.
نكته ۶: اگرچه قبل از ابلاغ دستورالعمل، حسابرسان مستقل به ارزيابي كنترل‌هاي داخلي نيز مي‌پرداخته‌اند (و حسب مورد نكات لازم از طريق نامه مديريت به هياتمديره شركت اطلاع داده مي‌شد)، با اين وجود ميزان ارزيابي مزبور مبتني بر موازنه بين آزمون‌هاي محتوا و آزمون‌هاي كنترل با هدف اظهارنظر نسبت به صورت‌هاي مالي بوده است. به بيان ديگر تا قبل از ابلاغ دستورالعمل، حسابرسان مستقل ممكن بود تشخيص دهند كه اظهار نظر خود نسبت به صورت‌هاي مالي را بر مبناي آزمون‌هاي محتوا بنا نمايند و كمتر معطوف كنترل داخلي شوند، لكن بعد از ابلاغ دستورالعمل، حسابرسان حتما بايد به آن ميزان كنترل‌هاي داخلي را بررسي نمايند كه بتوانند نسبت به آن، اظهار نظر نمايند. اين امر هدف و دامنه كار حسابرسان را افزايش مي‌دهد. لذا حسابرسان محترم نبايد صرفا از نبود تحريف‌هايي كه توسط آزمون‌هاي محتوا كشف شده باشد (از عدم كشف تحريف توسط آزمون‌هاي محتوا)، اثربخشي يك كنترل را نتيجه گيري نمايند. هرچند، نبود تحريف‌هايي كه توسط آزمون‌هاي محتوا كشف شده باشد (عدم كشف تحريف توسط آزمون‌هاي محتوا)، بايد در ارزيابي‌هاي خطر حسابرس به‌منظور شناسايي آزمون‌هاي ضروري براي نتيجه‌گيري درباره اثربخشي يك كنترل در نظر گرفته شود.
.
نكته ۷: تا زمان تهيه استانداردها، رهنمودها يا دستورالعمل‌هاي مربوطه، استاندارد PCAOB 5 مي‌تواند منبع مناسبي براي حسابرسان باشد. سازمان بورس و اوراق بهادار قرار است، تا ترجمه متن اين استاندارد را منتشر نمايد.
.
نكته ۸: متن كامل دستورالعمل به همراه ساير قوانين و مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار در آدرس زير براي عموم قابل دسترسي است:
http://rdis.ir/RuleSearch.asp
.
سخن آخر
همواره بالاترين مقامات سازمان بورس و اوراق بهادار، تاكيد نموده اند كه هدف دستورالعمل كنترل‌هاي داخلي، به هيچ وجه انجام مجموعه‌اي از اعمال بروكراتيك نمي‌باشد بلكه هدف حصول اطمينان از كارآ و اثربخش‌تر شدن عمليات شركت‌ها، محافظت از منابع، افزايش كيفيت گزارشگري مالي و رعايت قوانين و مقررات است. از اين‌رو اجرايي نمودن هرچه مناسب‌تر محتواي دستورالعمل و در نتيجه دستيابي اهداف آن، مستلزم همكاري و مشاركت همه دست‌اندركاران اعم از شركت‌ها، حسابرسان، دانشگاهيان و نهادهاي ناظر مي‌باشد. لذا، اگرچه رسيدن به تمامي اهداف دستورالعمل، نيازمند برداشتن گام‌هاي متعدد است، با اين حال نگاه مثبت و برداشتن حداقل چند گام روبه جلو در مسير اهداف تعيين شده، حداقل وظيفه اي است كه جامعه حرفه اي و دانشگاهي كشور بايد در برابر آن به جامعه پاسخگو باشند. مطابق با رويه‌هاي گذشته، در رابطه با دستورالعمل و گزارش‌هاي هياتمديره و حسابرس مستقل، اداره امور حسابرسي و گزارشگري مالي سازمان بورس و اوراق بهادار تهران پذيراي نظرات مي‌باشد.
.
رضا حصارزاده – دانشجوي دكتراي حسابداري دانشگاه تربيت مدرس
Reza_Hesarzadeh@yahoo.com
.
منبع : دنياي اقتصاد
.
