الزامات قانوني مدیران تصفیه

متن حاضر برگرفته از کتاب مجموعه قوانین و مقررات کشور در حوزه مالی (به اهتمام رسول دشتی و مهدی رضایی و علی اکبر دشتی) است. در متن حاضر تلاش شده است بخشی از آنچه مدیران تصفیه بايد قبل از پذیرش مسوولیت امر تصفیه بدانند بر اساس قوانین (قانون مالیات‌های مستقیم، قانون تجارت، قانون ابزارها و نهادهای مالی) و مقررات مربوطه (بخشنامه‌های مالیاتی) مطرح شود.

ماموریت اداره و مدیریت شرکت‌ها در دوران فعالیت آنها با هیات مدیره است مدت ماموریت مزبور با ایجاد شرایط انحلال برای شرکت، خاتمه می‌یابد و از آن پس این مسوولیت با مدیر یا مدیران تصفیه خواهد بود. در زمانی که شرکت منحل مي‌شود تا زمان ختم تصفیه اصطلاحا شرکت در حال تصفیه است. به‌موجب مفاد ماده ۲۱۲ اصلاحیه قانون تجارت مدیران تصفیه نماینده‌ شرکت در حال تصفیه بوده و کلیه‌ اختیارات لازم را به منظور امر تصفیه حتی از طریق طرح دعوا و ارجاع به داوری و حق سازش دارند. امر تصفیه با مدیران شرکت است مگر آن‌که اساسنامه‌ شرکت یا مجمع عمومی فوق‌العاده‌ای که رای به انحلال می‌دهد ترتیب دیگری مقرر داشته باشد.

از تاریخ تعیین مدیر یا مدیران تصفیه، اختیارات مدیران شرکت خاتمه یافته و تصفیه شرکت شروع می‌شود. مدیران تصفیه باید کلیه‌ اموال و دفاتر و اوراق و اسناد مربوط به شرکت را تحویل گرفته بلافاصله امر تصفیه شرکت را عهده‌دار شوند. در مدت تصفیه دعوت مجامع عمومی در کلیه‌ موارد به عهده‌ مدیران تصفیه است و مقررات راجع به دعوت و تشکیل مجامع عمومی و شرایط حد نصاب و اکثریت مجامع مانند زمان قبل از انحلال باید رعایت شود و هر گونه دعوتنامه و اطلاعیه‌ای که مدیران تصفیه برای صاحبان سهام منتشر می‌کنند باید در روزنامه‌ کثیرالانتشاری که اطلاعیه‌ها و آگهی‌های مربوط به شرکت در آن درج مي‌شود، انتشار يابد.

شرکت سهامی در موارد زیر منحل می‌شود:

۱-

وقتی که شرکت موضوعی را که برای آن تشکیل شده است انجام داده یا انجام آن غیرممکن شده باشد.

۲-

در صورتی که شرکت برای مدت معین تشکیل و آن مدت منقضی شده باشد؛ مگر اینکه مدتي قبل از انقضا تمدید شده باشد.

۳-

 در صورت ورشکستگی.

۴-

 در هر موقع که مجمع عمومی فوق‌العاده‌ صاحبان سهام به هر علتی رأی به انحلال شرکت بدهد.

۵-

در صورت صدور حکم قطعی دادگاه.(به‌موجب مفاد ماده۱۹۹ اصلاحیه قانون تجارت)
در موارد زیر هر ذی‌نفع می‌تواند انحلال شرکت را از دادگاه بخواهد:

۱-

در صورتی که تا یک سال پس از به ثبت رسیدن شرکت هیچ اقدامی براي انجام موضوع آن صورت نگرفته باشد و نیز در صورتی که فعالیت‌های شرکت در مدت بیش از یک سال متوقف شده باشد.

۲-

در صورتی که مجمع عمومی سالانه برای رسیدگی به حساب‌های هر یک از سال‌های مالی تا ده ماه از تاریخی که اساسنامه معین کرده است، تشکیل نشده باشد.

۳-

 در صورتی که سمت تمام یا بعضی از اعضای هیات مدیره و همچنین سمت مدیر عامل شرکت طی مدتی افزون بر شش ماه بدون متصدی مانده باشد.(به‌موجب مفاد ماده۲۰۱ اصلاحیه قانون تجارت)
شرکت به محض انحلال در حال تصفیه محسوب می‌شود و باید در دنبال نام شرکت همه جا عبارت «در حال تصفیه» عنوان شود و نام مدیر یا مدیران تصفیه در کلیه‌ اوراق و آگهی‌های مربوط به شرکت قید شود. (به‌موجب مفاد ماده ۲۰۶اصلاحیه قانون تجارت) نشانی مدیر یا مدیران تصفیه‌ همان نشانی مرکز اصلی شرکت خواهد بود؛ مگر آنکه به موجب تصمیم مجمع عمومی فوق‌العاده یا حکم دادگاه نشانی دیگری تعیین شده باشد. (به‌موجب مفاد ماده ۲۰۷اصلاحیه قانون تجارت) تا خاتمه امر تصفیه‌، شخصیت حقوقی شرکت براي انجام امور مربوط به تصفیه باقی خواهد ماند و مدیران تصفیه موظف به خاتمه دادن کارهای جاری و اجرای تعهدات و وصول مطالبات و تقسیم دارایی شرکت هستند و هر گاه برای اجرای تعهدات شرکت معاملات جدیدی لازم شود مدیران تصفیه انجام خواهند داد. (به‌موجب مفاد ماده ۲۰۸اصلاحیه قانون تجارت)

مدت ماموریت مدیر یا مدیران تصفیه نباید از دو سال تجاوز کند. اگر تا پایان ماموریت مدیران تصفیه، امر تصفیه خاتمه نیافته باشد مدیر یا مدیران تصفیه باید با بيان دلايل و جهات خاتمه نیافتن تصفیه امور شرکت، مهلت اضافی را که برای خاتمه دادن به امر تصفیه لازم می‌دانند و تدابیری را که به منظور پایان دادن به امر تصفیه در نظر گرفته‌اند به اطلاع مجمع عمومی صاحبان سهام رسانیده، تمدید مدت ماموریت خود را خواستار شوند. (به‌موجب مفاد ماده ۲۱۴اصلاحیه قانون تجارت)

مادام که امر تصفیه خاتمه نیافته است مدیران تصفیه باید همه‌ساله مجمع عمومی عادی صاحبان سهام شرکت را با رعایت شرایط و تشریفاتی که در قانون و اساسنامه پیش‌بینی شده است دعوت کرده، صورت دارایی منقول و منقول، و ترازنامه و حساب سود و زیان عملیات خود را به ضمیمه گزارشی حاکی از اعمالی که تا آن موقع انجام داده‌اند به مجمع عمومی يادشده تسلیم کنند. (به‌موجب مفاد ماده ۲۱۷اصلاحیه قانون تجارت)

آن قسمت از دارایی نقدی شرکت که در مدت تصفیه مورد احتیاج نیست بین صاحبان سهام به نسبت سهام تقسیم می‌شود به شرط آنکه حقوق بستانکاران ملحوظ و معادل دیونی که هنوز موعد تادیه آن نرسیده است موضوع شده باشد. (به‌موجب مفاد ماده ۲۱۹اصلاحیه قانون تجارت)

پس از ختم تصفیه و انجام تعهدات و تادیه‌ کلیه‌ دیون، دارایی شرکت بدوا به مصرف بازپرداخت مبلغ اسمی سهام به سهامداران خواهد رسید و مازاد به ترتیب مقرر در اساسنامه‌ شرکت و در صورتی که اساسنامه ساکت باشد به نسبت سهام بین سهامداران تقسیم خواهد شد. (به‌موجب مفاد ماده ۲۲۴اصلاحیه قانون تجارت)

تقسیم دارایی شرکت بین صاحبان سهام، خواه درمدت تصفیه و خواه پس از آن ممکن نیست؛ مگر آنکه شروع تصفیه و دعوت بستانکاران قبلا سه مرتبه و هر مرتبه به فاصله یک ماه در روزنامه‌ رسمی و روزنامه‌ کثیرالانتشاری که اطلاعیه‌ها و آگهی‌های مربوط به شرکت در آن درج مي‌شود آگهی شده و لااقل شش ماه از تاریخ انتشار اولین آگهی گذشته باشد. (به‌موجب مفاد ماده ۲۲۵اصلاحیه قانون تجارت)تخلف از ماده ۲۲۵ مدیران تصفیه را مسوول خسارت بستانکارانی قرار خواهد داد که طلب خود را دریافت نکرده‌اند.

مدیران تصفیه مکلفند ظرف یک ماه پس از ختم تصفیه، مراتب را به مرجع ثبت شرکت‌ها اعلام دارند تا به ثبت رسیده و در روزنامه رسمی و روزنامه کثیرالانتشاری که اطلاعیه‌ها و آگهی‌های مربوط به شرکت در آن درج مي‌شود آگهی و نام شرکت از دفتر ثبت شرکت‌ها و دفتر ثبت تجارتی حذف شود. (به‌موجب مفاد ماده ۲۲۷اصلاحیه قانون تجارت)

پس از اعلام ختم تصفیه، مدیران تصفیه باید وجوهی را که باقی‌مانده است در حساب مخصوصی نزد یکی از بانک‌های ایران تودیع و صورت اسامی بستانکاران و صاحبان سهامی را که حقوق خود را استیفا نکرده‌اند نیز به آن بانک تسلیم و مراتب را طی آگهی يادشده در همان ماده به اطلاع اشخاص ذی‌نفع برسانند تا برای گرفتن طلب خود به بانک مراجعه کنند. پس از انقضای ده سال از تاریخ انتشار آگهی ختم تصفیه، هر مبلغ از وجوه که در بانک باقی مانده باشد در حکم مال بلاصاحب بوده و از طرف بانک با اطلاع دادستان شهرستان محل به خزانه‌ دولت منتقل خواهد شد. (به‌موجب مفاد ماده ۲۲۸اصلاحیه قانون تجارت)

دفاتر و سایر اسناد و مدارک شرکت تصفیه شده باید تا ده سال از تاریخ اعلام ختم تصفیه محفوظ بماند. به این منظور مدیران تصفیه باید مقارن اعلام ختم تصفیه به مرجع ثبت شرکت‌ها، دفاتر و اسناد و مدارک يادشده را نیز به مرجع ثبت شرکت‌ها تحویل دهند تا نگهداری و برای مراجعه اشخاص ذی‌نفع آماده باشد. (به‌موجب مفاد ماده ۲۲۹اصلاحیه قانون تجارت)

مدیر یا مدیران تصفیه هر شرکت سهامی که با داشتن آگاهي مرتکب جرایم زیر بشوند به مجازات‌هایی که در قانون تجارت پیش‌بینی شده است. محکوم خواهند شد:

۱-

در صورتی که ظرف یک ماه پس از انتخاب تصمیم راجع به انحلال شرکت، نام و نشانی خود را به مرجع ثبت شرکت‌ها اعلام نکنند.

۲-

در صورتی که تا شش ماه پس از شروع به امر تصفیه مجمع عمومی عادی صاحبان سهام شرکت را دعوت نکرده وضعیت اموال و مطالبات و بدهي‌هاي شرکت و نحوه‌ تصفیه امور شرکت و مدتی را که جهت پایان دادن به امر تصفیه لازم می‌دانند به اطلاع مجمع عمومی نرسانند.

۳-

در صورتی که قبل از خاتمه‌ امر تصفیه همه‌ساله، مجمع عمومی عادی صاحبان سهام شرکت را با رعایت شرایط و تشریفاتی که دراین قانون و اساسنامه شرکت پیش‌بینی شده است دعوت نکرده صورت دارایی منقول و منقول و ترازنامه و حساب سود و زیان عملیات خود را به ضمیمه گزارشی حاکی از اعمالی که تا آن موقع انجام داده‌اند به مجمع يادشده تسلیم نکنند.

۴-

در صورتی که در خاتمه دوره تصدی خود بدون آنکه تمدید مدت ماموریت خود را خواستار شوند به عملیات خود ادامه دهند.

۵-

 در صورتی که ظرف یک ماه پس از ختم تصفیه مراتب را به مرجع ثبت شرکت‌ها اعلام نكنند.

۶-

در صورتی که پس از اعلام ختم تصفیه وجوهی را که باقی‌مانده است در حساب مخصوصی در یکی از بانک‌های ایرانی تودیع نكرده و صورت اسامی بستانکاران و صاحبان سهامی را که حقوق خود را استیفا نکرده‌اند به آن بانک تسلیم نکرده، مراتب را طی آگهی ختم تصفیه به اطلاع اشخاص ذی‌نفع نرسانند.

قوانین مالیاتی مرتبط با دوره انحلال و تصفیه

مأخذ محاسبه ماليات آخرين دوره عمليات اشخاص حقوقي كه منحل مي‌شوند ارزش دارايي شخص حقوقي است منهاي بدهي‌ها و سرمايه پرداخت شده و اندوخته‌ها و مانده سودهايي كه ماليات آن قبلا پرداخت شده است. (به‌موجب مفاد ماده ۱۱۵ قانون مالیات‌های مستقیم)

تبصره ۱- ارزش دارايي شخص حقوقي نسبت به آنچه قبلا فروش رفته بر اساس بهاي فروش و نسبت به بقيه بر اساس بهاي روز انحلال تعيين مي‌شود.

تبصره ۲- چنانچه در بين دارايي‌هاي شخص حقوقي كه منحل مي‌شود، دارايي يا دارايي‌هاي موضوع فصل اول باب سوم اين قانون و سهام يا سهم‌الشركه يا حق تقدم سهام شركت‌ها وجود داشته باشد و اين دارايي يا دارايي‌ها حسب مورد در هنگام نقل و انتقال قطعي مشمول مقررات ماده (۵۹) و تبصره‌هاي ماده (۱۴۳) اين قانون باشند، در تعيين ماخذ محاسبه ماليات آخرين دوره عمليات اشخاص حقوقي منحله ارزش دفتري دارايي يا دارايي‌هاي يادشده جزو اقلام دارايي‌هاي شخص حقوقي منحل شده منظور نمي‌شود و معادل همان ارزش دفتري از جمع سرمايه و بدهي‌ها كسر مي‌شود. ماليات متعلق به دارايي يا دارايي‌هاي مزبور حسب مورد براساس مقررات ماده (۵۹) و تبصره‌هاي ماده (۱۴۳) اين قانون تعيين و مورد مطالبه قرار مي‌گيرد.

تبصره ۳- آن قسمت از اموال اشخاص حقوقي منحل شده كه بر اساس مقررات فوق در تاريخ انحلال مشمول ماليات مقطوع موضوع ماده (۵۹) و تبصره‌هاي ماده (۱۴۳) اين قانون باشند در اولين نقل و انتقال بعد از تاريخ انحلال مشمول ماليات نخواهند بود.

مديران تصفيه مكلفند ظرف شش ماه از تاريخ انحلال (تاريخ ثبت انحلال شخص حقوقي در اداره ثبت شركت‌ها) اظهارنامه مالياتي مربوط به آخرين دوره عمليات شخص حقوقي را بر اساس ماده (۱۱۵) اين قانون تنظيم و به اداره امور مالياتي مربوط تسليم و ماليات متعلق را پرداخت كنند. (به‌موجب مفاد ماده ۱۱۶ قانون مالیات‌های مستقیم)

تبصره- ماليات آخرين دوره عمليات اشخاص حقوقي كه منحل مي‌شوند با رعايت تبصره (۲) ماده (۱۱۵) اين قانون به نرخ يادشده در ماده (۱۰۵) اين قانون محاسبه مي‌شود.

تقسيم دارايي اشخاص حقوقي منحل شده قبل از تحصيل مفاصاحساب مالياتي يا بدون سپردن تامين معادل ميزان ماليات مجاز نيست. (به‌موجب مفاد ماده ۱۱۸ قانون مالیات‌های مستقیم)

تبصره- آخرين مديران شخص حقوقي در صورت تسليم نكردن اظهارنامه موضوع ماده (۱۱۴) اين قانون يا تسليم اظهارنامه خلاف واقع و مديران تصفيه در صورت عدم رعايت مقررات موضوع ماده (۱۱۶) اين قانون و اين ماده و ضامن يا ضامن‌هاي شخص حقوقي و شركاي ضامن (موضوع قانون تجارت) متضامنا و كليه كساني كه دارايي شخص حقوقي بين آنان تقسيم شده به نسبت سهمي كه از دارايي شخص حقوقي نصيب آنان شده است مشمول پرداخت ماليات و جرايم متعلق به شخص حقوقي خواهد بود به شرط آنكه ظرف مهلت مقرر در مادة (۱۵۷) اين قانون از تاريخ درج آگهي انحلال در روزنامه رسمي كشور مطالبه شده باشد.

جريمه تخلف آخرين مديران شخص حقوقي از لحاظ تسليم نكردن اظهارنامه موضوع ماده (۱۱۴) اين قانون ظرف:

مهلت مقرر يا تسليم اظهارنامه خلاف واقع به ترتيب عبارت است از ۲ درصد و يك درصد سرمايه پرداخت شده شخص حقوقي در تاريخ انحلال. (به‌موجب مفاد ماده ۱۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم)
جريمه تخلف مدير يا مديران تصفيه در مورد تقسيم دارایي شخص حقوقي قبل از تصفيه امور مالياتي شخص حقوقي يا قبل از سپردن تامين مقرر موضوع ماده (۱۱۸) اين قانون معادل ۲۰ درصد ماليات متعلق خواهد بود كه از مدير يا مديران تصفيه وصول مي‌شود. (به‌موجب مفاد ماده ۱۹۶ قانون مالیات‌های مستقیم)
ماخذ محاسبه ماليات آخرين دوره عمليات اشخاص حقوقي بخشنامه شماره: ۱۶۷۶۲/۳۳۶۸-۲۱۱ مورخه ۳۰/۲/۸۶
نظر به اينكه در خصوص احتساب يا احتساب نشدن اندوخته‌ها و مانده سود سنواتي حاصل از منابع معاف از ماليات در ماخذ محاسبه ماليات آخرين دوره عمليات اشخاص حقوقي ابهاماتي مطرح شده است، بنابراين به منظور رفع ابهام و ايجاد وحدت رويه موارد زير يادآور مي‌شود:

۱-

بنا به صراحت ماده ۱۱۵ اصلاحيه قانون ماليات‌هاي مستقيم مصوب ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ ماخذ محاسبه ماليات آخرين دوره عمليات اشخاص حقوقي كه منحل مي‌شوند ارزش دارايي شخص حقوقي پس از كسر بدهي‌ها و سرمايه پرداخته شده و اندوخته‌ها و مانده سودهايي كه ماليات آن قبلا پرداخت شده است، خواهد بود.
از آنجايي كه اندوخته‌ها و مانده سودهاي ايجاد شده از محل سود حاصل از منابع معاف از ماليات در حكم اندوخته‌ها و سودهايي كه ماليات آن قبلا پرداخت شده است، تلقي نمي‌شود بنابراين، اندوخته‌ها و سودهاي مزبور قابل كسر از ارزش دارايي‌هاي اشخاص حقوقي منحله در رسيدگي به ماليات آخرين دوره عملياتي آنها (دوره انحلال) نخواهد بود.

رای هيات عمومي ديوان عدالت اداري درخصوص نحوه محاسبه ماليات نقل و انتقال شركت‌هاي منحله (شماره دادنامه : ۷۱/۱۹۱/هـ مورخه ۲۸/۰۹/۷۲)

قانونگذار در مورد ماليات دارايي و آخرين دوره عمليات شخص حقوقي منحله مبادرت به وضع حكم خاص كرده و بشرح ماده ۱۱۵قانون ماليات‌هاي مستقيم مصوب اسفندماه ۱۳۶۶ مقرر داشته است كه (مأخذ محاسبه ماليات آخرين دوره عمليات اشخاص حقوقي كه منحل مي‌شوند ارزش دارايي شخص حقوقي است منهاي بدهي‌ها و سرمايه پرداخت شده و ذخيره‌هايي كه ماليات آن قبلا پرداخت شده است) و در تبصره ماده مزبور نيز چنين آمده است كه (ارزش دارايي شخص حقوقي نسبت به آنچه قبلا فروش رفته براساس بهاي فروش و نسبت به بقيه براساس بهاي روز انحلال تعيين مي‌شود) بنابراين كسري ماده ۵۲ قانون يادشده كه متضمن حكم عام مراجع به ماليات بر درآمد املاك اشخاص است در مورد شخص حقوقي منحل شده مغاير قاعده است و بدين جهت مصوبات مورد اعتراض در اين باب مخالف ماده ۱۱۵ و تبصره آن از قانون مالياتهاي مستقيم تشخيص داده مي‌شود و مستندا به قسمت دوم ماده ۲۵ قانون ديوان عدالت اداري مصوب ۴/۱۱/۱۳۶۰ ابطال مي‌شود.

مدیر تصفیه در قانون ابزارها و نهادهای مالی

نحوه تصفیه صندوق در پایان مدت فعالیت یا انحلال آن به موجب شرایط مندرج در اساسنامه بوده و مدیر صندوق مدیر تصفیه نیز هست؛ مگر اینکه شرایط لازم برای اداره صندوق را از دست بدهد. (ماده ۴)

رسول دشتي

کارشناس ارشد حسابداری و مدرس دانشگاه