یادداشت به مناسبت روز حسابدار
دکتر وحید منتی ، عضو هیئت علمی گروه حسابداری دانشگاه شهید بهشتی
حسابداری یکی از ستون‌های درستی هر کشور است. اولین باری که این موضوع را شنیدم شگفت‌زده نشدم، چون در اعماق وجودم به چنین گزاره‌ای اعتقادی داشتم؛ اما هنگامی‌که می‌خواهم آن را برای دیگران توضیح دهم باید مبنا و استدلال پشتوانه آن را ارائه کنم.
درگذشته‌های نه چندان دور که هنوز چارچوب‌های یکپارچه کنترل‌های داخلی به‌عنوان معتبرترین چارچوب بین‌المللی در این زمینه عرضه نگردیده بود، «سیستم حسابداری» به‌عنوان یکی از عناصر اصلی کنترل‌های داخلی هر سازمانی تلقی می‌شد. سیستم کنترل داخلی به سازمان‌ها (به‌عنوان عناصر خرد هر جامعه) و کشور اطمینان می‌دهد که همه‌چیز در جای خود قرار دارد و مطابق اهداف و انتظار کار پیش می‌رود. یعنی اطمینان می‌دهد که قوانین و مقررات رعایت می‌شود، عملیات کارا و اثربخش اجرا می‌شود، گزارشگری (مالی و غیرمالی) اتکاپذیر است و از دارایی‌ها حفاظت و حراست به عمل می‌آید. لوکا پاچیولی دانشمند ریاضیدان ایتالیایی که پدر علم حسابداری خوانده می‌شود، کار بسیار بزرگی با منطق ساده‌ای پایه‌گذاری کرده است: آن کار بزرگ منطق بدهکار کردن و بستانکار کردن است. یعنی در مقابل هر حسابی، حساب دیگری وجود دارد که آن را کنترل می‌کند.
این کنترل امروز محور اصلی کنترل‌های داخلی در هر سازمانی تلقی می‌شود. هرچند ساده به نظر می‌رسد اما اساس کنترل‌های هر سازمانی بر پایه آن بنا نهاده شده است. حسابداران باید به خود ببالند که چنین سیستمی را در هر سازمانی راهبری می‌کنند. حسابداری، حساب¬دهی را به ارمغان آورده است. حساب¬دهی موضوع مهمی است و تنها یک واژه نیست. یک دنیا معنا دارند. حسابداری به حساب¬دهی معنا داده است. اگر حساب¬دهی را تنها ارمغان حسابداری بدانیم، همین بس است چراکه همین یک واژه منزلت حسابداری را تا بی‌کرانه‌ها بالا برده است. بنابراین بیراه نیست که حسابداری را یکی از ستون‌های اصلی درستی و درستکاری در هر کشوری بنامیم. به قول پیشکسوتان حسابداری، «نمی‌دانم، چه معجزه‌ای در این واژه حساب وجود دارد که هر چیز خوب و درجه‌یک را با آن توصیف کنند!». «مثل: او آدم‌حسابی است» یا «عجب حرف حسابی زد» یا «این شرکت حساب وکتاب دارد» و … .
به نقل از دانشمندان علم جامعه‌شناسی (ویلنسکی، ۱۹۶۴ و هال، ۱۹۶۸) حسابداری یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین حرفه‌های شناخته‌شده در جهان است. حسابداری از قرن نوزدهم به‌عنوان یک حرفه تمام‌وقت شناخته می‌شود؛ از سال ۱۸۷۰ دارای اولین مدرسه آموزشی بوده است؛ از سال ۱۸۷۲ امتحان‌های پذیرش حرفه‌ای را برگزار کرده است و … . حسابداری را از آن‌جهت حرفه می‌خوانند که به دنبال تأمین منافع عمومی است و منافع عمومی را بر منافع شخصی برتری می‌دهد؛ مجموعه اصول و ضوابط حرفه‌ای برای فعالیت‌های حرفه‌ای دارد؛ دارای تشکل‌های حرفه‌ای خود انتظام ناظر بر اعضا است؛ و آیین رفتار حرفه‌ای دارد. این مؤلفه‌ها حسابداری را از مشاغل عادی متمایز می‌کند و این موضوع باید مایه مباهات حسابداران و دانشجویان حسابداری باشد. همه ما از اینکه عضوی از جامعه حسابداری هستیم باید به خود افتخار کنیم. به قول دانشمندان، تاریخ‌دانان و اقتصاددان سخنور، اگر قدری در دلیل شکست امپراتوری‌های قدیم دقیق شویم و علل ریشه‌ای آن را واکاوی کنیم، متوجه می‌شویم که یکی از علل سرنگونی آن‌ها، ضعف در حساب‌وکتابشان بوده است.
هم‌اکنون نیز انضباط مالی و حساب¬دهی یکی از مؤلفه‌های اصلی است که جوامع مترقی را از سایرین متمایز می‌کند. به همین سبب است کمیته بازل و سازمان بین‌المللی شفافیت که سالانه کشورهای مختلف در سرتاسر پهنه گیتی را از منظر «خطر پولشویی» یا «شاخص ادراک فساد» رتبه‌بندی می‌کنند؛ ضعف در گزارشگری مالی و حساب-دهی را در نمره¬دهی به کشورهای مختلف به‌عنوان یکی از عوامل اصلی، دخالت می‌دهند.
این سازمان‌ها، نبود حساب¬دهی را نبود شفافیت ترجمه کرده و وزن مهمی به آن در ارزیابی کشورها می‌دهند. اگر می‌خواهیم کشوری شفاف و قدرتمند داشته باشیم، همگی وظیفه داریم حسابداری را در کشور به جایگاه اصلی آن برسانیم. حسابداران خوب، می‌توانند حسابداری خوب را به ارمغان بیاورند و به‌عنوان یکی از پایه‌های درستی کشورشان باشند. درستی هم فواید زیادی دارد که اصلی‌ترین آن تأمین رفاه اجتماعی است.
حرفه حسابداری، حسابرسی را نیز در برمی‌گیرد. حسابرسان از طریق رسیدگی‌های روشمند و ارزیابی واقع‌بینانه و مستقل شواهد، نسبت به گزارش‌های مالی، اطمینان¬بخشی می‌کنند. هرچند دامنه وسیعی از خدمات توسط حسابرسان به جامعه ارائه می‌شود؛ اما حسابرسی صورت‌های مالی اصلی‌ترین خدمت حسابرسان است که به ارتقای شفافیت مالی کمک می‌کند. «استقلال» و «مستقل بودن» یکی از ویژگی اصلی حسابرسان است که باعث شده است آن‌ها همیشه مورداحترام جامعه باشند و نظرشان موردپذیرش عمومی قرار گیرد و همیشه آن را با افتخار با خود همراه دارند. طیف وسیعی از ذینفعان به‌واسطه گزارش‌های حسابرسان مستقل، به گزارشگری مالی سازمان‌ها و بنگاه‌های مختلف اتکا کرده و تصمیمات لازم را اتخاذ می‌کنند. پس حسابرسان مستقل حامی منافع جامعه هستند. از این رهگذر نیز حسابداری به ارتقای شفافیت، درستی و حسابدهی کمک می‌کند.
۱۵ آذر، روز حسابدار مبارک
