ده پرسش کمیته حسابرسی از حسابرس مستقل بانک‌ها
عباس محمدی – عزیزالله مرادی
ریسک اعتباری برای بسیاری از بانک‌ها ریسک اصلی است. روشی که زیان اعتباری شناسایی، اندازه‌گیری و در صورت‌های مالی ارائه می‌شود برای استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی اهمیت دارد.
حسابداری زیان‌های اعتباری و به طور خاص استفاده از چارچوب‌های زیان اعتباری موردانتظار، کانون توجه کمیته‌های حسابرسی بسیاری از بانک‌هاست. برآورد زیان اعتباری موردانتظار مستلزم ملاحظات خاص از سوی حسابرس مستقل است و در مقایسه با بسیاری از اقلام دیگر صورت‌های مالی، بیشتر مستعد تحریفات عمده است، زیرا فرایند برآورد می‌تواند پیچیده باشد و شامل داده‌ها، روابط متقابل و فرضیات متعدد باشد. روش‌ها و مدل‌ها اغلب برای بانک‌ها سفارشی می‌شوند. علاوه بر آن، برآورد زیان اعتباری موردانتظار معمولا مستلزم ورودی داده از کارشناسان غیرحسابداری است و بسیاری از قضاوت‌های مدیریت را در بر می‌گیرد که ارزیابی عینی برخی از آنها به دلیل اینکه شامل برآورد شرایط اقتصادی آتی است می‌تواند سخت‌تر باشد یا ممکن است در معرض جانبداری مدیریت باشد.
کمیته نظارت بانکی بال به منظور کمک به کمیته‌های حسابرسی بانک‌ها در راستای نقش نظارتی آنها بر حسابرسان مستقل، رهنمود تکمیلی با تاکید بر الزامات حسابرسی زیان اعتباری مورد انتظار در دسامبر ۲۰۲۰ منتشر کرد که در آن ۱۰ پرسش در پاسخ به انتظارات نظارتی کمیته حسابرسی از حسابرسان مستقل بانک‌ها طرح کرد. برای اینکه کمیته‌های حسابرسی وظایف نظارتی خود را در رابطه با حسابرسی صورت‌های مالی انجام دهند، به شناخت مناسب از آثار حسابداری زیان اعتباری مورد انتظار بر صورت‌های مالی و نحوه کسب اطمینان معقول حسابرسان مستقل از عاری بودن صورت‌های مالی از تحریفات بااهمیت نیاز دارند. کنترل‌های داخلی ناظر بر زیان اعتباری مورد انتظار نیز برای کمیته حسابرسی مهم هستند. هیات‌مدیره بانک مسوول تصویب روش و نظارت بر پیاده‌سازی رویه‌های اصلی مربوط به سیستم کنترل داخلی است. علاوه بر آن، وظایف کمیته حسابرسی شامل نظارت بر حسابرسان داخلی بانک نیز می‌شود که به نوبه خود مسوول فراهم کردن اطمینان عینی برای هیات‌مدیره بانک در مورد اثربخشی کنترل‌های داخلی بانک هستند.
انتظار(۱): کمیته انتظار دارد که حسابرس مستقل با برنامه‌ریزی، انتخاب کارکنان مناسب و مدیریت قرارداد حسابرسی به نحو مناسب، محیط مساعدی برای اعمال تردید حرفه‌ای در حسابرسی زیان‌های اعتباری موردانتظار ایجاد کند.
پرسش(۱): آیا حسابرس مستقل می‌تواند توضیح دهد که چطور به این نتیجه رسیده که برنامه حسابرسی و منابع مناسب برای اعمال تردید حرفه‌ای به کار گرفته شده است؟
انتظار(۲): کمیته انتظار دارد که حسابرس مستقل درجه بالایی از تردید حرفه‌ای را در تمام مراحل حسابرسی زیان اعتباری مورد انتظار انجام دهد و شواهدی فراهم کند که نشان‌دهنده انجام آن است.
پرسش(۲): آیا حسابرس مستقل می‌تواند توضیح دهد چطور تردید حرفه‌ای را در ارزیابی برآورد زیان اعتباری موردانتظار توسط مدیریت، طی دوره حسابرسی نشان داده و چطور متقاعد شده که استفاده مدیریت از اطلاعات آینده‌نگر با در نظر گرفتن مناسب انتظارات از توسعه‌های آتی منعکس شده و در معرض جانبداری‌های مدیریت نبوده و طول دوره پیش‌بینی مناسب بوده است؟ ارزیابی مجدد اهمیت چطور انجام شده و حسابرس مستقل معقول بودن برآورد و افشاهای مربوط را با توجه به ارزیابی ریسک اولیه، ارزیابی کنترل‌ها و شواهد گردآوری شده، چگونه ارزیابی کرده است؟
انتظار(۳): کمیته انتظار دارد که حسابرس مستقل هنگام شناسایی و ارزیابی ریسک تحریف با اهمیت مربوط به حسابرسی زیان اعتباری مورد انتظار، تمرکز خاصی بر درک مدل‌های کسب‌و‌کار وام‌دهی بانک (مانند انواع ریسک اعتباری، معیارهای پذیرش ریسک و تغییرات مربوط، دوره‌های وام‌دهی و شرایط وثیقه)، اشتهای ریسک و آسیب‌پذیری از ریسک، شیوه‌های مدیریت ریسک اعتباری، بخش‌های کسب‌و‌کار و محل‌های جغرافیایی؛ شناخت از ساختار نظارت و راهبری بانک، صلاحیت کارکنان، سیستم‌های اطلاعاتی، فرایندها و کنترل‌های بانکی داشته باشد.
پرسش(۳) ارزیابی ریسک حسابرس مستقل بر‌اساس درک عوامل ریسک مهم محیط تجاری بانک، مدل کسب‌و‌کار برای وام‌دهی، راهبری، کنترل‌ها و درک صورت‌های مالی، در کل چطور اطلاع‌رسانی شده است؟ حسابرس مستقل چه حوزه‌هایی با بیشترین ریسک تحریف بااهمیت یا قضاوت در مورد زیان اعتباری مورد انتظار را ارزیابی کرده است؟ آیا حوزه‌هایی از زیان اعتباری مورد انتظار وجود دارد که حسابرس مستقل دریافته که بانک در بین همتایان خود، بانکی با داده‌های نادرست و پرت است؟ اگر چنین هست کدام حوزه‌ها؟
انتظار(۴): کمیته انتظار دارد حسابرس مستقل تعیین کند که ریسک‌های تحریف با اهمیت مربوط به حسابداری زیان‌های اعتباری مورد انتظار، ریسک‌های مهمی هستند. کمیته انتظار دارد پیش‌بینی‌ها و اطلاعات آینده‌نگر، سناریوهای اقتصاد کلان و وزن‌دهی، مدل‌ها، افزایش چشمگیر ریسک اعتباری و افشاء در بین مولفه‌های زیان اعتباری مورد انتظار باشد که از آن ریسک‌های مهم تحریف با اهمیت ممکن است ناشی شود.
پرسش(۴): آیا حسابرس مستقل می‌تواند توضیح دهد: ارزیابی خود از ریسک‌های قابل‌توجه تحریف با اهمیت مربوط به زیان اعتباری مورد انتظار با در نظر گرفتن احتمال، بزرگی و منابع بالقوه ریسک بوده است؟ اگر نتیجه‌گیری کرده که ریسک تحریف با اهمیت مربوط به زیان اعتباری مورد انتظار وجود ندارد، آیا می‌تواند دلیل آن را توضیح دهد؟ ریسک‌های تحریف با اهمیت در حوزه‌های اصلی را چطور ارزیابی کرده و ارزیابی آنها از عوامل ریسک ذاتی مهم چطور بر روش‌های حسابرسی بیشتر تاثیر گذاشته است؟
انتظار(۵): کمیته انتظار دارد که آزمون‌های محتوا معمولا به تنهایی نتوانند شواهد حسابرسی مناسب و کافی فراهم کنند که برآورد زیان اعتباری موردانتظار عاری از تحریف با اهمیت است. حسابرس مستقل می‌خواهد سطحی از اتکا را در برآورد زیان اعتباری مورد انتظار بر کنترل‌های داخلی قرار دهد، بنابراین کمیته انتظار دارد حسابرس مستقل اثربخشی عملیاتی کنترل‌های داخلی را که برنامه دارد بر آنها تکیه کند، آزمون نماید.
پرسش (۵): در چه حوزه‌هایی و به چه میزان حسابرس مستقل بر کنترل‌های داخلی برای برآورد تکیه کرده است؟ در مواردی‌که حسابرس مستقل ناکارآیی در کنترل‌های داخلی شناسایی کرده، آیا این ناکارآیی‌ها بر برنامه حسابرسی حسابرس مستقل، سطح آزمون محتوا، اظهارنظر یا افشا درباره این کنترل‌ها در گزارش حسابرس مستقل تاثیر گذاشته است؟
انتظار(۶): کمیته انتظار دارد که حسابرس مستقل کنترل‌های داخلی ناظر بر برآورد زیان اعتباری مورد انتظار را در مراحل اولیه فرآیند حسابرسی به اندازه کافی ارزیابی کند تا اطمینان حاصل کند که رویکرد حسابرسی موثری می‌تواند اتخاذ شود.
پرسش (۶) در طول فرآیند حسابرسی، کنترل‌های داخلی چه زمانی توسط حسابرس مستقل ارزیابی شده و اگر ارزیابی دیرهنگام بوده، آیا حسابرس مستقل زمان کافی برای تعدیل برنامه حسابرسی در صورت لزوم داشته است؟ آیا حسابرس مستقل کنترل‌های داخلی ناکارآمد قبلی، جدید یا تقویت‌شده و به‌کار‌گرفته‌شده توسط مدیریت را ارزیابی کرده است؟ اگر این کنترل‌ها ناکارآمد بوده، حسابرس مستقل به مدیریت اطلاع داده و آیا منجر به تغییر در رویکرد حسابرسی شده است؟
انتظار (۷): کمیته انتظار دارد که حسابرس مستقل از مهارت‌های تخصصی استفاده کند که مستلزم استفاده از کارشناس برای حسابرسی زیان اعتباری موردانتظار به طور موثر خواهد بود. کارشناسان احتمال دارد در رابطه با مولفه‌های اصلی زیان اعتباری مورد انتظار برای برخی یا همه موارد زیر استفاده شوند: اندازه‌گیری و مدیریت ریسک اعتباری، برآورد ارزش و بازپرداخت وام، پیش‌بینی‌های اقتصاد کلان و مدل‌سازی اقتصادسنجی، مدل‌سازی ریسک اعتباری و طراحی سیستم‌های داده و فن‌آوری اطلاعات.
پرسش(۷): حسابرس مستقل از کدام کارشناسان استفاده کرده و آن کارشناسان در حسابرسی چطور مشارکت داشته‌اند؟ حسابرس مستقل چگونه از کار کارشناسان برای به چالش کشیدن مفروضات مدیریت برای این مولفه‌ها استفاده کرده است؟
انتظار(۸): کمیته انتظار دارد حسابرس مستقل مشخص کند که کارشناسان مورداستفاده صلاحیت انجام کار محول‌شده را دارند و حسابرس مستقل اطمینان حاصل کند که کار به منظور کمک به ارزیابی حسابرس مستقل از معقولیت برآورد زیان اعتباری موردانتظار و افشاهای مربوط به درستی محدود و ارزیابی شده است.
پرسش(۸): حسابرس مستقل چگونه صلاحیت و عینیت کارشناس را ارزیابی کرده و به آن اطمینان کرده است؟ چگونه ماهیت، دامنه و اهداف کار کارشناس را تعیین کرده و کار کارشناسان را ارزیابی کرده است؟
هرچه ریسک تحریف با اهمیت ارزیابی‌شده بالاتر باشد شواهد حسابرسی باید متقاعدکننده‌تر باشد. حسابرس مستقل باید شواهد کافی (برای نمونه از چند منبع) و شواهد با کیفیت مناسب داشته باشد که مربوط و قابل‌اتکا باشد تا بتواند متقاعد‌کننده باشد.
انتظار(۹): کمیته انتظار دارد که حسابرس مستقل شواهد حسابرسی کافی و مناسب به دست آورد که آیا برآورد زیان اعتباری موردانتظار و افشاهای مربوط در صورت‌های مالی، در چارچوب زیان اعتباری موردانتظار قابل اجرا معقول است. روش‌های حسابرسی حسابرس مستقل باید در خصوص ریسک تحریف با اهمیت ارزیابی‌شده در ارتباط با زیان اعتباری موردانتظار و مولفه‌های آن پاسخگو باشد.
پرسش(۹): منابع اصلی شواهد گردآوری‌شده به منظور برخورد با ریسک تحریف با اهمیت، مربوط به زیان اعتباری موردانتظار، شامل مولفه‌های مهم آن چه بوده است؟ حسابرس مستقل چگونه مشخص کرده که شواهد مربوط و قابل اتکا کافی در ارتباط با معقول بودن برآورد و افشاهای مربوط داشته است؟
انتظار(۱۰): کمیته انتظار دارد که حسابرس مستقل شواهد متقاعد‌کننده‌تری به منظور پشتیبانی از برآورد زیان اعتباری موردانتظار و افشاهای مربوط به دلیل ریسک تحریف با اهمیت قابل توجه به دست آورد.
پرسش(۱۰): قدرت شواهد به‌دست‌آمده از منابعی غیر از مدیریت که مسوول تهیه صورت‌های مالی بوده، مانند دیگر بخش‌های بانک، منابع بیرونی، حسابرس مستقل و کارشناسان حسابرس مستقل چقدر بوده است؟ شواهد چقدر ادعاهای مدیریت را نقض یا پشتیبانی می‌کنند و حسابرس مستقل چگونه متقاعد‌کننده بودن آنها را ارزیابی کرده است؟ چه شواهد متناقضی جمع‌آوری شده و چطور شواهد متناقض در ارتباط با پشتیبانی شواهد، وزن‌دهی شده‌اند؟
منبع :دنیای اقتصاد
