گزارشگری واحدهای مرتبط با صندوق‌های سرمایه‌گذاری
مقدمه:
این مقاله به نحوه عمل گزارشگری سرمایه‌گذاری در واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری و نیز افشای مدیران و ضامن‌هاي صندوق‌های سرمایه‌گذاری در رابطه با مدیریت و ضمانت صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌پردازد.
.
هدف اصلی این مقاله ارائه پیشنهاداتی به منظور یکسان سازی نحوه عمل گزارشگری واحدهای تجاری درگیر با صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. در این نوشته پیشنهاداتی به منظور شناسایی و اندازه‌گیری درآمدهای صندوق سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذاران صندوق و نیز افشاي رابطه، معامله و مانده‌های مرتبط با صندق‌های سرمایه‌گذاری در صورت‌های مالی مدیران و ضامن‌هاي صندوق‌های سرمایه‌گذاری ارائه خواهد شد. به‌رغم وجود دستورالعمل اجرایی ثبت و گزارش دهی رویدادهای مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، مصوب ۰۵/۰۷/۱۳۸۸ که حاکم بر گزارشگری صندوق‌های سرمایه‌گذاری است، به علت فقدان استاندارد حسابداری در رابطه با واحدهای تجاری درگیر با صندوق‌های سرمایه‌گذاری (سرمایه‌گذاران، مدیران، و ضامن‌ها) بحث در مورد شناسایی و اندازه‌گیری و نیز افشای اطلاعات در صورت‌های مالی سرمایه‌گذاران، مدیران و ضامن‌هاي صندوق‌های سرمایه‌گذاری مفید به نظر می‌رسد.
.
نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه و سرمایه‌گذاری وجوه مازاد شرکت‌ها در آنها در حال افزایش است. اهمیت بحث زمانی روشن مي‌شود که به میزان رشد نقش شرکت‌های کارگزاری، بانک‌ها، شرکت‌های تامین سرمایه و شرکت‌های سرمایه‌گذاری در اداره امور صندوق‌ها توجه كنيم. در حال حاضر طبق فهرست مندرج در سایت سازمان بورس اوراق بهادار تهران، ۸۶ صندوق سرمایه‌گذاری در حال فعالیت هستند که مدیران ۶۵ صندوق از آنها شرکت‌های کارگزاری و ۱۹ صندوق، شرکت‌های تامین سرمایه هستند. همینطور، ۴۰ شرکت کارگزاری و ۳۳ بانک و ۸ شرکت سرمایه‌گذاری به عنوان ضامن فعالیت مي‌كنند.
در ادامه گزارشگری سرمایه‌گذاران، مدیران و ضامن‌هاي صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سه بخش مورد بحث قرار می‌گیرد.
.
سرمایه‌گذاران در صندوق‌های سرمایه‌گذاری
در حال حاضر انواع متفاوتی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری در حال فعالیت هستند. اما از منظر تجویز نحوه عمل گزارشگری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دو دسته تقسیم مي‌شوند: صندوق‌های با سود تضمین شده و صندوق‌های بدون تضمین سود.
به نظر نگارنده روش حسابداری مورد استفاده شرکت در مورد سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بايد مشابه با روش حسابداری سرمایه‌گذاری‌های سریع‌المعامله جاری باشد. زيرا قیمت ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری مشابه با قیمت سهام سریع‌المعامله کاملا مشخص و در دسترس است. بنابراین با توجه به توضیح يادشده روش حسابداری پیشنهادی برای صندوق‌های با تضمین سود و بدون تضمین سود به شرح زیر خواهد بود:
.
صندوق‌های با سود تضمین شده
در صورتی که شرکت از روش ارزش بازار براي سرمایه‌گذاری‌های سریع‌المعامله استفاده مي‌كند، بايد در مقطع گزارشگری، ارزش دفتری سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری را به قیمت ابطال رسانده و سود و زیان مربوطه به عنوان درآمد شناسایی شود. در زمان دریافت سود نقدی در دوره آتی، به اندازه مبلغ دریافتی از حساب سرمایه‌گذاری برگشت داده می‌شود.
.
در صورتی که شرکت از روش اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش براي سرمایه‌گذاری‌های سریع‌المعامله استفاده مي‌كند، قیمت ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری معیار اندازه گیری درآمد نخواهد بود، زيرا اگر قیمت ابطال بیشتر از سود تضمین شده صندوق باشد، به علت احتمال برگشت بازدهی در فاصله بین پایان دوره گزارشگری تا زمان پرداخت سود، شناسایی سود بر مبنای قیمت ابطال نحوه عمل محافظه کارانه ای نخواهد بود. ضمن آنکه رساندن ارزش دفتری به قیمت ابطال خلاف رویه شرکت در مورد سایر سرمایه‌گذاری‌های سریع‌المعامله جاری‌اش خواهد بود. از طرف دیگر، اگر قیمت ابطال از حداقل نرخ سود تضمین شده کمتر باشد، به علت تضمین حداقل بازدهی توسط ضامن صندوق، باز هم قیمت ابطال اطلاعات مربوطه ارائه نمي‌كند. بنابراین روش حسابداری سرمایه‌گذاری در واحدهای این گونه صندوق‌ها مشابه با سود اوراق مشارکت است. به اين نحو که در پایان دوره گزارشگری واحد تجاری، صرف نظر از ارزش بازار واحدهای صندوق (قیمت ابطال) بايد به میزان سود تضمین شده به صورت تعهدی، درآمد شناسایی و به بدهکاری حساب دریافتنی سود صندوق‌های سرمایه‌گذاری منظور شود. این درآمد مشابه با درآمد اوراق مشارکت معاف از مالیات است.
قبل از آنکه به سراغ صندوق‌های بدون تضمین سود برویم تاکید مي‌شود که به طور کلی در صندوق‌های با تضمین سود، به دلیل ضمانت سودآوری و نیز این نکته که بخش اعظمی از پرتفوی صندوق شامل اوراق بهادار با درآمد ثابت مثل سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت است، خالص ارزش فروش هیچ گاه به کمتر از بهای تمام شده نخواهد رسید.
.
صندوق‌های بدون تضمین سود
در مورد سرمایه‌گذاری در واحدهای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بدون تضمین سود، وضعیت دقیقا مشابه با سرمایه‌گذاری‌های سریع‌المعامله جاری است؛ در صورتی که شرکت از روش ارزش بازار استفاده مي‌كند بايد درمقطع گزارشگری، افزایش یا کاهش ارزش مربوطه را شناسایی كند. در صورت وجود درآمد، این افزایش ارزش، مشمول مالیات خواهد بود. در صورتی که شرکت از روش اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش استفاده می‌کند تنها در صورتی که قیمت ابطال به کمتر از بهای تمام شده سرمایه‌گذاری رسیده باشد، هزینه کاهش ارزش شناسایی خواهد شد.
.
افشاهای مورد نیاز در صورت‌های مالی مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری
به دلیل آنکه صندوق‌های سرمایه‌گذاری توسط مدیر صندوق کنترل مي‌شوند طبق بند الف ماده ۶ استاندارد حسابداری شماره ۱۲، شخص وابسته به صندوق بوده و بايد در صورت‌های مالی مدیر صندوق و در یادداشت معاملات با اشخاص وابسته، معاملات و مانده‌های مربوط به صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت مدیریت واحد تجاری (مدیر صندوق) افشا شوند. اهمیت این گونه افشاها زمانی آشکار مي‌شود که به تاثیر فعالیت صندوق بر وضعیت و عملکرد مالی مدیر نگاهی عمیق تر بیاندازیم.
.
همانطور که در بالا عنوان شد، مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری عموما شرکت‌های کارگزاری و شرکت‌های تامین سرمایه هستند. افشاي آن بخش از کارمزد خرید و فروش شرکت کارگزاری که در نتیجه معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت مدیریت شرکت کارگزاری ایجاد شده است می‌تواند برای استفاده کنندگان از صورت‌های مالی شرکت کارگزاری محتوای اطلاعاتی داشته باشد.
.
در مورد شرکت‌های تامین سرمایه نیز یکی از فعالیت‌های آنان بازارگردانی اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار اعم از با درآمد ثابت و سهام است، افشاي میزان اوراق بازخرید شده توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت مدیریت شرکت تامین سرمایه می‌تواند استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی شرکت تامین سرمایه را در ارزیابی ریسک بازارگردانی شرکت یاری كند.
.
افشاهای مورد نیاز در صورت‌های مالی ضامن‌هاي صندوق‌های سرمایه‌گذاری
همانطور که در بالا عنوان شد شرکت‌های کارگزاری و بانک‌ها بیشترین نقش را در وظیفه ضمانت صندوق‌های سرمایه‌گذاری ایفا مي‌كنند. در صورت‌های مالی ضامن‌هاي صندوق بايد نوع ضمانت اعم از سودآوری و نقدشوندگی، افشا شود. در صورتی که شرکت ضامن نقدشوندگی است بايد مجموع واحدهای صادر شده و بازخرید نشده در مقطع گزارشگری همراه با قیمت ابطال آنان افشا شود. این موارد می‌توانند در یادداشت تعهدات و بدهی‌های احتمالی افشا شوند. اما در صورتی که شرکت ضمانت سودآوری صندوق را به عهده دارد، توضیح در مورد حداقل نرخ تضمین سود صندوق و بازدهی فعلی می‌تواند اطلاعات مربوطی را برای خوانندگان صورت‌های مالی ضامن فراهم كند. البته در صورتی که در زمان تهیه صورت‌های مالی ضامن، نرخ بازدهی صندوق از حداقل سود تضمین شده کمتر باشد، شاید شناسایی ذخیره در متن صورت‌های مالی ضامن روش محافظه کارانه تری باشد. البته در این صورت از رویدادهای بعد از تاریخ ترازنامه نیز می‌توان براي تعدیل مبلغ ذخیره شناسایی شده در صورت‌های مالی ضامن استفاده كرد.
.
در مورد بانک‌ها علاوه بر افشای موارد مرتبط با ضمانت که در بالا به آن اشاره شد، افشا میزان سپرده‌های در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری جدا از سپرده‌های سایر مشتریان می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد ارزیابی توانایی جذب وجوه بانک از مجرای مدیریت و ضمانت صندوق‌های سرمایه‌گذاری ارائه دهد. همینطور لازم است که نگاه بانک‌ها به ضمانت صندوق‌های سرمایه‌گذاری شبیه سایر اقلام زیر خط خود باشد و تمامی دستورالعمل‌ها و روش‌های گزارشگری تجویز شده برای سایر اقلام زیرخط در مورد مبالغ تضمین شده مربوط به صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز به کار رود.
.
علیرضا شهریاری- دانشجوی دکتری حسابداری و حسابرس
منبع : دنياي اقتصاد
.
