آیا سیاست‌های مالی دولت چهاردهم طبقه متوسط را احیا می‌کند؟

 مسعود پزشکیان با رأی طبقه متوسط رئیس‌جمهور ایران شد. طبقه‌ای که بیشترین فشارها را در دولت سیزدهم بر دوش داشت و به خاطر تشدید تحریم‌های اقتصادی سفره‌اش از همیشه کوچک‌تر شده بود.

مسعود پزشکیان در طول رقابت‌های انتخاباتی بارها وعده تعدیل سیاست‌های مالیاتی را مطرح کرد؛ از جمله در بازار شوش گفت:«کاری خواهیم کرد از طبقه‌ای که قدرت پرداخت مالیات ندارند، مالیات گرفته نشود.» در مدت زمانی کوتاه پس از تشکیل دولت آقای پزشکیان، عبدالناصر همتی و رئیس سازمان امور مالیاتی که جزو مدیران بازمانده از دولت قبل است، در همایشی به تشریح سیاست‌های مالیاتی دولت چهاردهم پرداختند.

 یکی از انتقادهایی که اقتصاددانان به دولت قبل داشتند، اتخاذ سیاست‌های تهاجمی دولت سیزدهم در زمینه مالیات‌ستانی بود. انتقاد دیگر این بود که فشار اصلی راهبرد «بریدن بند ناف اقتصاد از صادرات نفت خام» روی دوش طبقه متوسط گذاشته شد. دولت سیزدهم در مدت زمانی که قدرت را در دست داشت، گسترش پایه مالیاتی و افزایش درآمدهای مالیاتی را از مسیر توسعه ابزارهای مالیاتی در دستورکار خود قرار داد. به این ترتیب این طبقه متوسط بود که توسط دو تیغه سیاست‌گذاری اقتصادی بد و فشار مالیاتی در تنگنای معیشتی گرفتار شد.

همچنین این سیاست‌ها دو طبقه متوسط خلق کرد؛ «طبقه متوسط خودی» و «طبقه متوسط غیرخودی». در حالی که خودی‌ها از حمایت اقتصادی بیشتری برخوردار بودند، غیرخودی‌ها با فشار اقتصادی زیادی مواجه شدند.

 دکتر محمد طبیبیان در نقد این سیاست‌ها گفته بود: «مالیات باید از تنعم گرفته شود نه از عسرت. مردم و کسبه‌ای که روزگارشان در حال تنزل است را تحت فشار قرار دادن یعنی شیره اقتصاد را کشیدن. یعنی اقتصاد کشور تولید ارزش چندانی نخواهد داشت تا از آن مالیات گرفته شود و خواه‌نا‌خواه حکومت و مردم هر دو فقیرتر می‌شوند چنانکه سرجمع شده‌اند.»

نکته دیگری که دکتر طبیبیان به آن اشاره کرد این بود که :«مالیات‌گیری زوری، مثل غارت می‌شود، فقط یکبار در آمد حاصل می‌کند. یک نفر را دوبار نمی‌توان غارت کرد چون در دفعه اول اموالش را از دست داده است. مردم راه فرار را پیدا می‌کنند و همچنین از سطح فعالیت اقتصادی می‌کاهند.»

 محمدهادی سبحانیان که بنا به تشخیص عبدالناصر همتی همچنان در سمت خود باقی مانده است، درباره فشار مالیاتی بر اقشار ضعیف جامعه گفت: «در حال حاضر حدود ۷۲درصد از مؤدیان خرد مالیاتشان صفر بوده و در مواردی کمتر از ۲۰میلیون تومان است. در واقع تمرکز ما بر مؤدیان بزرگ است. باید از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و ظرفیت بخش خصوصی برای پیشبرد اهداف سازمان استفاده کنیم.»

در این نشست سبحانیان از رشد درآمدهای مالیاتی در شش ماه اول سال با وجود بی‌ثباتی اقتصادی خبر داد و تاکید کرد که مبارزه با فرارهای مالیاتی و تحقق بودجه از اهداف اصلی سازمان است. او به معافیت مالیاتی ۷۲درصد از مؤدیان خرد نیز اشاره کرد و گفت: «تمرکز اصلی بر مالیات مؤدیان بزرگ است». چنان‌که دکتر طبیبیان اشاره کرده، یکی از نکات مهم سیاست مالیات‌ستانی در دولت قبل این بود که جمعیت قابل توجهی از افرادی که در دهک‌‌های میانی قرار داشتند؛ یعنی حقوق‌بگیران را هدف قرار داده بود. از آنجاکه وصول مالیات افراد حقوق‌بگیر برای دولت بسیار ساده‌تر از کسب‌وکارها است، مالیات این افراد به‌صورت دقیق و فوری وصول می‌شود. اما موضوع این است که این افراد در برابر نوسان‌های اقتصاد کلان و تورم‌های بالا آسیب‌پذیر هستند.

بر اساس مجموع اظهارات مقامات دولت چهاردهم می‌توان این گونه برداشت کرد که سیاست مالیاتی این دولت، کاهش فشار از ۸ دهک جامعه و تشدید فشار به دو دهک دیگر است. ضمن این که مالیات‌ستانی از بنگاه‌های بزرگ مثل گذشته در دستور کار دولت قرار دارد. اما این سیاست با یک مانع بزرگ مواجه است؛ این‌که منابع مورد نیاز برای این برنامه از کجا تأمین می‌شود و دولت با کسری بودجه که منبع اصلی همه ناترازی‌های مالی است، چه می‌کند؟