از تابآوری تا پادشکنندگی اقتصادی
مهراب عالی- دکترای جامعهشناسی توسعه
دکتر مدنیزاده، وزیر اقتصاد، در یکی از تازهترین اظهارات خود، به موضوعی کلیدی در عرصه اقتصاد ایران اشاره کرد: ضرورت گذار از «تابآوری» به «پادشکنندگی» در ساختارهای اقتصادی کشور. این گزاره، فراتر از یک شعار، میتواند یک نقشه راه دقیق برای مواجهه با چالشهای اقتصادی و اجتماعی باشد که نظام مالیاتی کشور بهشدت به آن نیازمند است.
تابآوری، مفهومی شناختهشده در مدیریت بحران و اقتصاد است که به معنای توانایی یک سیستم برای حفظ عملکرد و بازگشت به وضعیت پیش از بحران است. در واقع، سیستم تابآور قادر است در برابر فشارها و شوکها مقاومت کرده و آسیبها را کاهش دهد تا به وضعیت پایدار بازگردد.
اما پادشکنندگی، مفهومی نوین و پیشرفتهتر است که توسط نسیم طالب متفکر لبنانی- آمریکایی مطرح شده است. برخلاف تابآوری که به بازگشت سیستم به وضعیت اولیه تاکید دارد، پادشکنندگی به توانایی سیستم در بهرهگیری از آشفتگیها و بحرانها برای قویتر شدن اشاره دارد. یک سیستم پادشکننده نه تنها از فشارها آسیب نمیبیند، بلکه آنها را فرصتی برای رشد، بهبود و نوآوری تبدیل میکند.
نظام مالیاتی کشور، بهعنوان اصلیترین منبع درآمد دولت، در مواجهه با تحریمها، تورم بالا، نوسانات اقتصادی و فشارهای اجتماعی، نیازمند تابآوری است تا بتواند در شرایط سخت به وظیفه خود عمل کند. اما شرایط پیچیده و مداوم بحرانها در ایران، نیازمند سطح بالاتری از آمادگی و قابلیت است: پادشکنندگی.
این بدان معناست که نظام مالیاتی ضمن آنکه باید مقاوم باشد و بتواند به حالت اولیه بازگردد، بلکه باید از فشارها و تحولات منفی بهره ببرد تا خود را اصلاح و بهبود بخشد. به عبارت دیگر، هر بحران باید به فرصتی برای افزایش شفافیت، ارتقای فناوریهای اطلاعاتی و بهبود فرآیندها تبدیل شود.
تحلیل جامعهشناختی تجربه زیسته ارتباط مستقیم نویسنده با مصاحبه عمیق، گفتگو و تهیه گزارش های متعدد از کارکنان سازمان در «نشریه سامان» طی دوسال اخیر به روشنی نشان می دهد، یکی از مهمترین چالشهایی که تابآوری و پادشکنندگی نظام مالیاتی را در سالهای گذشته تهدید کرده است، مشکلات معیشتی، رفاهی، انگیزشی و عدم درک تخصصگرایی در این سازمان تخصصی و فنی بوده است که سیستم را به سمت نقطه ای بی بازگشت می برد.
به روشنی معلوم است، وضعیت رهاشدگی ذهنی و روانی کارکنان سازمان، با پرداختهای ناکافی، وضعیت رفاهی نامناسب، عدم شفافیت و مشخص بودن مسیر ارتقا شغلی، به شدت موجب کاهش انگیزه و کارایی کارکنان مالیاتی کشور شده است.
این وضعیت نه تنها به عملکرد سیستم ضربه زده، بلکه توانایی نظام مالیاتی برای مواجهه هوشمندانه با بحرانها را کاهش داده و آینده آن را با مخاطره مواجه کرده است.
دکتر مدنیزاده به درستی هشدار داده است که در دنیای پرتنش و پیچیده امروز، دیگر تنها تابآور بودن کفایت نمیکند. در حالی که تابآوری نظام مالیاتی با چالش مواجه است، باید به طور جدی به پادشکننده کردن آن اندیشید.
یعنی باید نظام مالیاتی کشور به نقطهای برسد که از فشارها و بحرانها فرصت بسازد و با اصلاح و نوآوریهای مستمر، به نهادی کارآمدتر و قویتر تبدیل شود. اما بدون تردید این هدف بدون شفافسازی فرآیندهای انتصابات، سرمایهگذاری جدی در رفاه و توانمندسازی نیروی انسانی، رفع دغدغه های معیشتی و ارتقاء شغلی و به رسمیت شناختن تخصص کارکنان مالیاتی کشور محقق نخواهد شد. آینده اقتصاد ایران به شدت وابسته به این تحول بنیادین است.