تغییر مالیات بر ارزش افزوده به مصرف/ خنده سازمان مالیاتی، نگاه نگران مردم

به احتمال فراوان در بودجه سال ۹۶ مالیات بر مصرف جایگزین مالیات بر ارزش افزوده خواهد شد ولی اگر نرخ‌های ثابتی برای آن تعیین شود آنگاه سفره مردم کوچکتر خواهد شد.

[br]

به گزارش خبرنگار بازار نیوز، یکی از مصوبات کمیسیون تلفیق مجلس جایگزینی مالیات بر مصرف با مالیات بر ارزش‌افزوده است. این مصوبه برای تصویب در لایحه بودجه سال ۹۶ باید در صحن برود و سپس اگر نمایندگان مجلس به آن رأی دادند آنگاه برای دولت لازم‌الاجرا است. اما هر کدام از این نوع مالیات دارای مزیت‌ها و اشکالاتی است که می‌تواند اقتصاد و همچنین درآمد مالیاتی دولت را تحت تأثیر قرار دهد. دولتی که در سال ۹۶ باید انتخابات ریاست جمهوری را برگزار کند و بنا بر آمارهای داخلی و جهانی می‌تواند رشد بالای ۶ درصدی را تجربه نماید.

با توجه به شرایط کشور و امیدهایی که بابت بهبود شرایط اقتصادی وجود دارد تصویب این طرح نیازمند بررسی‌های کارشناسی است و باید تمام مزایا و اشکالات هر یک از آن‌ها شناخته شود. در اینجا در ابتدا به تعریف هر یک از دو مالیات می‌پردازیم و سپس سعی می‌کنیم مزایا و معایب آن را اشاره کنیم.

مالیات بر ارزش‌افزوده

مالیات بر ارزش‌افزوده یا Value added tax در سال ۲۰۱۴ در ۱۶۰ کشور دنیا در حال اجرایی شدن است. تمام کشورهای عضو OECD از این نوع مالیات استفاده می‌کنند. مالیات بر ارزش‌افزوده در کشورهای دنیا  به عنوان شاهرگ مهم درآمدی حساب می‌شود و تنها مالیاتی است که نرخ دریافت آن در طول تاریخ هیچ‌گاه کاهش نیافته است. در کشور ایران نیز این نوع مالیات برای اولین بار در ماده ۵۳ تبصره ۴۷ سال ۱۳۸۷ در کمیسیون اقتصادی مجلس به تصویب رسید.

مالیات بر ارزش‌افزوده همان‌طور که از اسم آن مشخص است بر روی ارزش‌افزوده یک کالا وضع می‌شود. در زنجیره تولید یک کالا تمام تولیدکننده‌ها و تا هنگام رسیدن آن به دست مصرف‌کننده در پرداخت آن سهم دارند و باید به میزان ارزش‌افزوده ایجاد شده از مالیات ۹ درصد آن را پرداخت نمایند. فرض کنید برای تولید یک پیراهن تولیدکننده ۱۰ هزار تومان پارچه از نساجی می‌خرد و آنگاه آن را به خرده‌فروش (لباس‌فروش) به قیمت ۳۰ هزار تومان می‌فروشد. در این صورت این تولیدکننده ۲۰ هزار تومان ارزش‌افزوده ایجاد کرده که ۹ درصد آن شامل مالیات می‌شود و باید پرداخت کند. سپس هنگامی‌که خرده‌فروش پیراهن را به قیمت ۵۰ هزار تومان به خریدار نهایی یا مصرف‌کننده می‌فروشد  در آن مرحله نیز ۲۰ هزار تومان ارزش‌افزوده ایجاد شده که وی نیز باید ۹ درصد آن را به سیستم مالیاتی پرداخت کند.

روش دریافت آن در اغلب کشورهای دنیا به این گونه است که به تولیدکننده‌ها می‌گویند  مالیات بر ارزش‌افزوده مرحله قبل را با همان ۹ درصد پرداخت کنید و سپس در مرحله بعدی از خریدار ۹ درصد مالیات بر ارزش‌افزوده بگیرید و اختلاف این دو را به سازمان مالیاتی تحویل بدهید. یعنی در همان مثال قبل تولیدکننده ۹ درصد از قیمت پارچه یعنی ۱۰ هزار تومان را به پارچه‌فروش می‌دهد و سپس هنگام فروش آن به خرده‌فروش نیز ۹ درصد ۳۰ هزار تومان را دریافت می‌کند، سپس موظف است تا اختلاف این دو را به سازمان مالیاتی پرداخت کند.

مالیات بر مصرف

مالیات بر مصرف که  در ادبیات اقتصادی به آن Sale tax  یا Expenditure tax گفته می‌شود تنها از مصرف‌کننده نهایی دریافت می‌شود. یعنی اگر کالایی به قیمت ۵۰ هزار تومان ارزش‌گذاری شود آنگاه باید ۹ درصد به قیمت آن اضافه گردد و از مصرف‌کننده نهایی دریافت شود. بنابراین همان‌طور که مشخص است این نوع مالیات تنها بر مصرف‌کننده نهایی اعمال می‌شود و تولیدکننده در پرداخت آن نقشی ندارند (البته این دلیل نمی‌شود که بر تولیدکننده بار مالیاتی نداشته باشد). این نوع مالیات تنها توسط خرده‌فروش اعمال می‌شود و دیگر بخش‌های تولیدی نقشی در آن ندارند.

مالیات بر مصرف یا مالیات بر فروش  در بسیاری از کشورهای دنیا دیگر منسوخ شده و صرفاً بر روی کالاهای خاص (Excise tax) به منظور کاهش مصرف آن اعمال می‌شود. کالاهایی همچون نوشیدنی‌ها الکلی و دخانیات که برای بدن مضر هستند.

مزایا و معایب

به طور کلی به دلیل مزایایی که مالیات بر ارزش‌افزوده دارد کشورهای دنیا به سمت آن چرخش کرده‌اند. مهم‌ترین نکته مالیات بر ارزش‌افزوده این است که تمام مراحل تولید یک کالا را شفاف می‌کند، زیرا تمام بخش‌های اقتصادی ملزم به پرداخت آن هستند و بنابراین فرار مالیاتی در آن بسیار مشکل‌تر از مالیات بر مصرف است. البته دریافت مالیات بر ارزش‌افزوده برای سازمان مالیاتی بسیار مشکل‌تر از مالیات بر مصرف است و برای محاسبه آن باید عملیات سنگینی انجام شود. در سال‌های اولیه دریافت آن مصرف کاغذ در کشورهای اروپایی و فرانسه بالا رفت، ولی به دلیل مزایای آن، دولت‌ها از دریافت آن سر باز نزدند.

مالیات بر مصرف با چند مشکل بزرگ مواجه است. بار مالیاتی تولیدکننده و مصرف‌کننده در آن بسیار وابسته به نوع کالا است. به عنوان مثال اگر کالا بی کشش باشد یعنی مصرف‌کننده در صورت افزایش قیمت آن نتواند از مصرف آن چشم‌پوشی کند (همانند کالاهای ضروری) در این صورت سهم مالیاتی مصرف‌کننده بیشتر از تولیدکننده است و بار مالیاتی خریدار افزایش می‌یابد. به همین دلیل دولت‌ها نرخ مالیاتی متفاوتی بر روی آن اعمال می‌کنند.

مشکل بعدی مالیات بر مصرف به دلیل مضاعف شدن آن است. به‌عنوان‌مثال فرض کنید قصابی گوشت را به رستوران بفروشد. در اینجا چون خرده‌فروش است بنابراین باید مالیات بر مصرف دریافت کند. سپس وقتی این گوشت توسط رستوران طبخ می‌شود و به دست مشتری می‌رسد دوباره مالیات بر ارزش‌افزوده از آن گرفته می‌شود. بنابراین بر روی یک کالا یعنی همان گوشت دو بار مالیات دریافت شده است.

مالیات بر مصرف ممکن است درآمد دولت را کاهش دهد و عاملی برای فرار مالیاتی باشد زیرا مالیات بر مصرف بر روی عمده‌فروشی‌ها اعمال نمی‌شود و در این صورت شغل‌های کاذب به‌راحتی به کالا با قیمت پایین‌تری دسترسی خواهند داشت و دولت نیز نمی‌تواند از آن‌ها مالیات دریافت کند. همچنین دولت‌ها در دریافت مالیات بر مصرف در کسب‌وکارهای اینترنتی با مشکلات بسیاری مواجه هستند و امروزه که آن‌ها در کشور در حال رشد هستند می‌تواند بر درآمدهای دولت در این قسمت تأثیر بگذارد.

مصرف یا ارزش‌افزوده، یکی به نام دیگری اجرا می‌شود

در طی سال‌های اجرای مالیات بر ارزش‌افزوده در ایران همواره نقدهایی پیرامون روش اجرای آن وجود داشته است. دکتر جمشید پژویان کارشناس مالیاتی و استاد دانشگاه درباره روش اخذ مالیات بر ارزش‌افزوده می‌گوید: “ما تابه‌حال به هر دلیلی از جمله ناتوانی سازمان مالیاتی، مالیات بر ارزش‌افزوده را نمی‌گرفتیم. ما از مصرف‌کننده نهایی دقیقاً به اندازه قیمت مالیات اخذ می‌کنیم. یعنی دقیقاً به‌اندازه‌ای که شما غذا سفارش می‌دهید.”

به نظر می‌رسد این روش دریافت مالیات به نوعی فرار از مشکلات مالیات بر ارزش‌افزوده است. برای دریافت مالیات بر ارزش‌افزوده نیاز است حساب‌های بنگاه‌ها برای مدتی نگهداری شود ولی در مالیات بر مصرف این‌گونه نیست. به همین دلیل مجلس تصمیم گرفته تا آن را جایگزین مالیات بر ارزش‌افزوده کند تا به‌نوعی کار سازمان مالیاتی راحت شود.

به‌هرحال نکته مهم این است که نرخ‌های مالیاتی برای مالیات بر مصرف بسیار اهمیت دارند و نمی‌شود بر روی تمام کالاها مالیات مشخصی اعمال کرد و این روشی که در گذشته انجام می‌شود کار سازمان مالیاتی را راحت می‌کند اما بار مالیاتی را بر روی مصرف‌کننده افزایش خواهد داد.

  [br]

[hr]