درس اقتصادی که شجریان به همه یاد داد!
علی سرزعیم _ اقتصاددان
علی سرزعیم اقتصاددان در یادداشتی در روزنامه ایران نوشت: این روز‌ها مردم ایران داغدار از دست دادن هنرمندی ویژه هستند. ویژه بودن استاد شجریان تنها بواسطه هنر بی‌نظیرش در عرصه موسیقی و آواز نبوده است بلکه سبک زندگی و منش او اصالت و استقلالی به او بخشید که او را در چشم‌ها بزرگتر از یک موسیقیدان یا آوازخوان گردانید.
در زمانه‌ای که قدرت و سیاست رسمی خواسته‌هایی داشت، کسانی از جمله مرحوم شجریان بر استقلال خود پافشاری کردند و هزینه‌اش را که ممنوعیت برگزاری کنسرت بود پرداخت کرد. البته این به آن معنا نیست که در مورد مواضع سیاسی ایشان هیچ نقطه نقد یا اشکالی نباشد و کاملاً مورد تأیید باشد، ولی نفس تلاش برای مستقل ماندن از بدآیند‌ها و خوش‌آیند‌های اصحاب قدرت امر نیکویی است و بر عزت و اصالت فرد می‌افزاید.
یکی از عناصری که مقوم چنین عزت‌مندی و استقلال شخصیتی است، استقلال مالی است. یعنی اگر زندگی اقتصادی فرد در وضعیت استیصال باشد، اتخاذ و حفظ چنین موضع مستقلی کار بسیار سخت و مستبعدی خواهد بود.
سال‌ها قبل که نوجوان یا جوان بودم از اخبار شنیدم که مرحوم شجریان در نامه‌ای گلایه‌آمیز به صداوسیما، خواستار عدم پخش آثارش از این رسانه ملی شده بود (به استثنای ربنا). با خود می‌اندیشیدم که چرا او چنین نامه‌ای زده و چرا هنرمندان دیگر چنین درخواستی ندارند؟ پیگیری که کردم فهمیدم علت درخواست مرحوم شجریان عدم برقراری یک رابطه مالی بین صداوسیما و ایشان برای پخش آثار هنریشان است. در آن زمان چنین چیزی برایم عجیب می‌آمد و برایم سؤال بود که چرا این مسأله تا این اندازه برایش مهم است.
سال‌ها بعد که خودم اهل نوشتن شدم و کتاب منتشر کردم هر وقت می‌شنیدم کتابم غیرقانونی تکثیر شده یا در فضای مجازی گذاشته شده متأثر می‌شدم، زیرا می‌دیدم که کسانی به‌سادگی زحمت و وقتی که بابت تألیف گذرانده‌ام را لگدمال کرده و منافع مادی که انتظار داشتم بابت زحمتی که کشیده‌ام را از بین برده‌اند.
آن وقت به رمز نامه مرحوم شجریان پی بردم. صداوسیما انتظار داشت دیگران زحمت تولید آثار فاخر موسیقی را بکشند، اما او بدون پرداخت هزینه، آن‌ها را برای مخاطبان خود پخش کند. این رویه نتیجه‌ای نداشت جز زیان مالی به هنرمندان به‌طور عام و مرحوم شجریان به‌طور خاص. ماکس و بر جمله‌ای دارد مبنی بر اینکه متخصص شدن تنها از راه ارتزاق از شغل تخصصی مورد علاقه ممکن می‌شود یعنی فرد باید تمام وقت و با تمام وجود به کاری متمرکز شود تا در آن زمینه بتواند محصولات (فکری یا هنری) خوبی تولید کند.
برای این مقصود فرد باید درآمدش از مسیر علاقه‌اش تأمین شود. معنای مشخص این امر آن است که هنرمندان باید تمام وقت کار هنری کنند و درآمدش از مسیر فروش محصول تلاش‌هایش حاصل گردد. این انتظار بی جایی است که تصور شود در وقت آزاد می‌توان کار جدی و ممتاز خلق کرد. تأکید مرحوم شجریان بر انتفاع از فعالیت هنری امر درستی بود که زمینه استقلال مالی ایشان را فراهم می‌کرد و این استقلال مالی زمینه استقلال شخصیت را به وجود می‌آورد.
اگر خیر بلندمدت جامعه در داشتن افراد متخصص، هنرمند و اندیشمند مستقل و آزاد است که تابع جزر و مد سیاسی نباشند این امر تنها با صیانت حکومت از حقوق معنوی آن‌ها در خلق آثار هنری، فکری و عملی ممکن می‌شود. تا زمانی که مهم‌ترین وظیفه وزارت ارشاد از مجوز دادن به صیانت از حقوق معنوی خالقان آثار هنری و فکری تغییر نکند و لااقل این اولویت‌ها جابه‌جا نشوند، ظهور نخبگان کم و انگشت شمار خواهد بود و خیر بلندمدت جامعه محقق نخواهد شد.
