محمدحسن حقیقی- کارشناس اقتصادی
بازارهای مالی شامل انواع گوناگونی می‌شود که برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از: بازار پول، بازار سرمایه، بازار بدهی، بازار سهام، بازار رهنی، بازار ارز خارجی و بازار اوراق بهادار مشتقه.
بازارهای مالی مهمترین جزء نظام مالی بوده و منظور از آنها ساختارهایی است که منابع مالی از طریق آنها به گردش در می‌آیند. ذی نفعان در بازارهای مالی عمدتا به مبادله ابزارها و اوراق مالی با هزینه مبادلاتی بسیار کم و در قیمت‌هایی که بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، می‌پردازند.
وجود بازارهای مالی پویا با عمق مناسب، منافع گوناگونی برای نظام اقتصادی و مالی هر کشوری ایجاد می‌کند. برخی از مهم ترین این منافع عبارت‌اند از: تجهیز منابع خرد و تخصیص آنها به سرمایه‌گذاران؛ کمک به کشف قیمت منابع به صورت غیردستوری بر اساس ریسک، بازده و سررسید اوراق و ابزارها؛ تقویت قابل توجه نقدشوندگی در نظام مالی؛ ایجاد ارتباط معقول و مشخص بین ریسک و بازده؛ هدایت نقدینگی به مسیر صحیح و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم رقیب؛ بهبود شفافیت در فعالیت‌های اقتصادی؛ کمک به اعمال سیاست‌های مالی توسط دولت و کمک به اعمال سیاست‌های پولی توسط بانک مرکزی.
در اقتصادهای جدید، بازارهای مالی شامل انواع گوناگونی می‌گردد که برخی از مهم ترین آنها عبارت‌اند از: بازار پول، بازار سرمایه، بازار بدهی، بازار سهام، بازار رهنی، بازار ارز خارجی و بازار اوراق بهادار مشتقه. در ادامه به توضیح مختصر برخی از این بازارها پرداخته می‌شود.
الف- بازار پول
بازار پول، یکی از مهمترین انواع بازارهای مالی بوده و بر اساس تعریف، بازاری کوتاه‌مدت جهت انتشار و مبادله دارایی‌های مالی با سررسید کمتر از یک سال است. در این بازار انواع گوناگونی از اوراق با سررسید کوتاه‌مدت و با نقدینگی بالا مبادله می‌شوند. از جمله: اسناد خزانه دولتی، توافق‌های بازخرید، توافق‌های بازخرید معکوس، پذیره‌های بانکی، گواهی‌های سپرده و اوراق تجاری.
بازار پول، بازاری کوتاه‌مدت بوده و هدف از آن تامین مالی نیازهای کوتاه‌مدت است. دلیل اهمیت این مسئله آن است که اشخاص حقیقی، شرکت‌ها، دولت و سایر ذینفعان نظام مالی، دریافتی‌های نقدی که دارند الزاما با پرداختی‌ها و نیازهایشان به نقدینگی برابر و همزمان نیست؛ لذا باید همواره حجم زیادی از منابع را به صورت نقد نزد خود نگه دارند و فرصت کسب سود از این منابع را از دست بدهند. اما وجود بازار پول، به حل این مشکل کمک می‌کند. به این معنی که ذینفعان به جای آنکه منابع خود را به صورت نقد نگه داشته و فرصت‌های درآمدزایی با این منابع را از دست بدهند، می‌توانند این منابع را در بازار پول سرمایه‌گذاری کنند.
به عبارت دیگر، با خرید اوراق و ابزارهای بازار پول، علاوه بر اینکه به سود اوراق و ابزارها دست می‌یابند، این امکان را دارند تا در مواردی که با کسری نقدینگی مواجه می‌شوند، با صرف حداقل هزینه و زمان، اوراق و ابزارهای خود را نقد کنند.
ب- بازار سرمایه
بازار سرمایه بازاری است در آن اوراق بدهی و سهام در سررسیدهای بالای یکسال مبادله می‌شود. مهم ترین عرضه‌کنندگان اوراق و ابزارها (تقاضاکنندگان منابع) در بازار سرمایه، دولت و شرکت‌ها هستند. در مقابل، خانوارها و اشخاص حقیقی، مهم ترین تقاضاکنندگان اوراق و ابزارها (عرضه‌کنندگان منابع) را تشکیل می‌دهند.
مهم ترین ویژگی بازار سرمایه، بلندمدت بودن اوراق و ابزارهایی است که در آن مورد مبادله قرار می‌گیرد. به عنوان مثال اوراق قرضه بلندمدت دولت‌ها و سهام شرکت‌ها که معمولا ماهیت بلند مدت دارند در بازار سرمایه مورد مبادله قرار می‌گیرند.
لازم به ذکر است که هر چند بانک نهاد بازار پول به حساب می‌آید، اما می‌تواند در توسعه ابزارهای بازار سرمایه نقش داشته باشد. به عنوان مثال، یک بانک تجاری می‌تواند به عنوان رکن ضامن، در فرآیند انتشار یک نوع اوراق قرضه شرکتی بلندمدت در بازار سرمایه نقش ایفا و از این مسیر به توسعه بازار سرمایه کمک کند.
پ- بازار بدهی
بازار بدهی بازاری است که در آن انواع اوراق مبتنی بر بدهی (مانند اسناد خزانه دولتی، اوراق قرضه دولتی و غیره) مبادله می‌شوند. در بازار بدهی ذی نفعان می‌توانند دیون جدید را در بازار اولیه خرید و فروش کنند و یا اینکه در بازار ثانویه اوراق مبتنی بر بدهی وارد شده و به خرید و فروش دیون گذشته بپردازند. در بازار بدهی انواعی از اوراق بدهی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مبادله می‌شود که می‌تواند مرتبط با دولت، شرکت‌ها، بانک‌ها، شهرداری‌ها و غیره باشد.