مرسده میرسلطانی-مشاور توسعه بازار و تامین مالی
سرمایه یکی از نهاده های اصلی هر فعالیت اقتصادی است که می توان از آن تحت عنوان انباشت نقدینگی برای آغاز فعالیت و یا ادامه آن در یک بنگاه اقتصادی نام برد.
در یک بنگاه اقتصادی، سرمایه به دو طریق تامین می شود، یا از دارایی صاحبان و یا از طریق فرآیند تأمین مالی. یکی از دغدغه های هر بنگاه اقتصادی، تأمین منابع مطلوب مالی است،
به عبارت ديگر سازمان‌ها، شرکت‌ها و مؤسسات جهت تأسیس، تجهیز و یا گسترش فعالیت‌های خود، نیازمند منابع مالی می‌باشند که در بازارهای مالی متعارف این نیاز از طریق انتشار اوراق قرضه مرتفع می‌گردد. اوراق قرضه مبتی بر قرض با بهره است که از دیدگاه اسلام ربا و حرام بوده، و از این رو نمی‌توان در کشورهای اسلامی از این اوراق جهت تأمین مالی استفاده کرد. اندیشمندان مسلمان با توجه به اهمیت تأمین مالی شرکت‌ها از روش‌های اسلامی، ابتدا به ایجاد نظام بانکداری اسلامی و سپس به فکر طراحی بازار سرمایه اسلامی و ابزارهاي آن افتادند. “صکوک” يكي از اين ابزارهاست كه به منظور تامین مالی بنگاهها و طرحهاي مختلف استفاده می شود.
مقاله حاضر به تشريح كاربرد اين ابزار تامين مالي و دامنه استفاده از آن در جهان و نيز اركان انتشار آن اختصاص دارد.
ابزارهای نوین مالی اسلامي(صکوک) چیست؟
صکوک ؛ ابزاری نوین و کارا در فرایند تامین مالی و سرمایه گذاری.
صُکوک جمع صَک به معنای سند و سفته است و مُعَرَّب واژه چک در فارسی است. عرب ها این واژه را برای انواع حوالجات، تعهدات و اسناد مالی بکار می برند.
صکوک اوراقی هستند که بر اساس قراردادهای شرعی منتشر شده و مبتنی بر اقتصاد واقعی است و نارسایی اقتصاد غیر واقعی سایر اوراق بهادار را ندارد. صکوک نوعی ابزار مالی با پشتوانه ترازنامه و دارایی های فیزیکی است.
طبق تعریف استاندارد شماره ۱۸ AAOFIF :
“صکوک مشارکت، اسناد و گواهی‌های دارای ارزش یکسان هستند که بر اساس عقد مشارکت ایجاد شده اند و در آن یکی از طرفین یا شخص ثالثی مدیریت عملیات را بر عهده می‌گیرد”.
طبق تعریف سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی:
” گواهی‌هایی با ارزش اسمی یکسان که پس از اتمام عملیات پذیره‌نویسی، بیانگر پرداخت مبلغ اسمی مندرج در آن توسط خریدار به ناشر است و دارندة آن مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها، منافع حاصل از دارایی و یا ذینفع یک پروژه یا یک فعالیت سرمایه‌گذاری خاص می‌شود.”
آمارها از حجم انتشارصکوک در ایران و جهان چه می گویند؟
اولین صکوک در ایران در سال ۱۳۸۹ توسط شهرداری تهران منتشر گردید. رشد چشمگیر بازار صکوک در ایران در سال ۱۳۹۵ بوده است. اظهارات مدیر عامل شرکت سپرده گذاری مرکزی حاکی از ان است که مجموع کل اوراق سال ۱۳۹۵ به رقم ۸۳ هزار و ۶۶۲ میلیارد ریال رسید.
مدیر عامل شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) اظهار داشت در آخرین روزهای اسفندماه ۹۵، انتشار صکوک رشدی ۱۴ برابری را نسبت به مدت مشابه سال ۹۴ تجربه کرده است.
نمودار زیر حجم صکوک منتشره در بازار سرمایه ایران را از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵ نشان می دهد:
در بازار جهانی صکوک، سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ نقطه اوج رشد می باشد و سال ۲۰۱۵ نقطه تثبیت آن. در سال ۲۰۱۵ عواملی نظیر تردید نسبت به سیستم مالی جهانی، توقف انتشار صکوک کوتاه مدت توسط بانک مرکزی مالزی بنا بر تصمیمات استراتژیک آن کشور، افت شدید قیمت نفت ، افزایش نرخ مرجع ، تغییر سیاست‌گذاری‌های انتشار صکوک از تامین فرصت‌های سرمایه‌گذاری به مدیریت نقدینگی برای بانک‌های اسلامی بر روی انتشار صکوک تاثیرگذار بود. طبق آمار منتشره شرکت مدیریت مرکز بازار سرمایه، حجم صکوک جهانی منتشر شده از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۵ میلادی به تفکیک کشور و بطور کل در نمودار های ذیل نمایش داده می شود:
ارکان انتشار ابزارهای نوین مالی اسلامي(صکوک) چیست؟
ارکان انتشار صکوک شامل ۹ رکن مشتمل بر بانی، شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه، واسط، فروشنده، ضامن، عامل فروش، عامل پرداخت، بازارگردان و متعهدپذیره نویس می باشد.
- بانی: بانی شخص حقوقی است که نهاد واسط برای تامینمالی او در قالب عقود اسلامی اقدام به انتشار صکوک می‌کند.
- شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه: این شرکت نهاد مالی است که به موجب دستورالعمل فعالیت نهادهای واسط مصوب ۱۳۸۹/۰۵/۱۱ شورای عالی بورس و اوراق بهادار، تاسیس شده است و وظیفه تاسیس و راهبری نهادهای واسط را در بازار سرمایه ایران بر عهده دارد. این نهاد نقش امین را عهده دار است که برای حفظ منافع دارندگان اوراق بهادار و حصول اطمینان از صحت عملیات ناشر، نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگهداری حساب‌ها و صورت‌های مالی و عملکرد اجرایی بصورت مستمر، رسیدگی و اظهار نظر می نماید. از دیگر وظایف این شرکت انجام کلیه امور اداری، مالی، مدیریتی، حقوقی و قانونی نهاد واسط و همچنین نگهداری حساب‌ها و دفاتر مالی نهاد واسط است.
- واسط:این نهاد یک شرکت حقوقی است با مسولیت محدود، که توسط شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه به عنوان عامل انتشار انواع صکوک تشکیل می گردد. هر نهاد واسط در هر زمان نمی‌تواند برای تامین مالی بیشتر از یک طرح، اوراق بهادار منتشر نماید. این نهاد به منظور نقل و انتقال دارایی به وکالت از دارندگان صکوک اجاره و انتشار صکوک اجاره تشکیل می‌شود.
- فروشنده: بانی یا شخص حقوقی دیگر که اقدام به فروش دارایی به نهاد واسط می‌نماید.
- ضامن: ضامن توسط بانی و با تایید سازمان بورس صرفا از بین بانکها، موسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بیمه‌های تحت نظارت بیمه مرکزی، شرکت‌های تامین سرمایه، شرکت‌های سرمایه گذاری، نهادهای عمومی و موسسات دولتی انتخاب می شود. در واقع ضامن شخص حقوقی می باشد که پرداخت جریان درآمدی و حسب مورد بهای خرید دارایی مبنای اوراق بهادار اسلامی توسط بانی به نهاد واسط را تضمین می‌نماید.
- عامل فروش: شخص حقوقی که نسبت به عرضه صکوک از طرف ناشر برای فروش اقدام می‌کند. این شخص حقوقی از بین شرکت‌های کارگزاری عضو بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران توسط بانی انتخاب می‌شود.
- عامل پرداخت: شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه است که نسبت به پرداخت های مرتبط با اوراق بهادار اسلامی در سررسیدهای معین به سرمایه‌گذاران اقدام می کند.
- بازارگردان: کارگزار معامله‌گر یا شرکت تأمین سرمایه‌ای است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به داد و ستد آن اوراق می‌پردازد. بازارگردان نهادی است که در روان نمودن بازار ثانویه اوراق بهادار نقش دارد و زمانی که بازار اوراق بهادار با کسادی روبه‌رو گردد این نهاد با خرید و فروش اوراق به روانی بازار کمک می‌کند. بازارگردان موظف است تا در مواقعی که دارنده اوراق به نقدینگی نیاز دارد و خواهان فروش اوراق خویش در بازار ثانویه است اما به دلیل رکود بازار خریدار مناسبی برای اوراق نمی‌یابد اوراق را از دارنده، خریداری نماید. بازارگردان به تبادل اوراق اشتغال دارد. از یک سو اوراق را خریداری و از سوی دیگر به فروش آن‌ها مبادرت می‌ورزد. از این رو به لحاظ حقوقی بازارگردان مانند هر خریدار دیگر اوراق عمل می‌نماید و تفاوت این نهاد با خریدار عادی اوراق در این است که بازارگردان موظف به خرید اوراق در وضع کسادی بازار اوراق بهادار نیز می باشد.
- متعهد پذیره نویس: شخص حقوقی ثالث متعهد به خرید اوراق بهاداری که ظرف مهلت پذیره‌نویسی به فروش نرسیده باشد. متعهد پذیره‌نویس شخصی جدا از خریداران اوراق است که اگر اوراق مطابق پیش‌بینی‌های انجام شده به فروش نرسد، نهاد واسط موظف به انعقاد قرارداد با متعهد پذیره‌نویس جهت فروش مابقی اوراق می باشد تا با استفاده از این روش منابع لازم جهت خرید دارایی مورد نظر فراهم گردد.
- منبع:خبرآنلاین