سیدمحمد باقرآبادی / حسابدار رسمی- علی صلاحینژاد /عضو انجمن حرفهای بیمه
در ایران شرکتهای بیمهای ملزم به پیروی از استاندارد حسابداری شماره ٢٨ [1] با عنوان «فعالیتهای بیمه عمومی» هستند که به استثنای تغییرات جزئی شامل تمام الزامات استاندارد بینالمللی گزارشگری مالی شماره ٤ است.
در ایران شرکتهای بیمهای ملزم به پیروی از استاندارد حسابداری شماره ٢٨ [1] با عنوان «فعالیتهای بیمه عمومی» هستند که به استثنای تغییرات جزئی شامل تمام الزامات استاندارد بینالمللی گزارشگری مالی شماره ٤ است.
با توجه به حرکتهای صورتگرفته در ایران و اقدامات اجرائی صورتگرفته درباره پذیرش و اجرای استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی، لازم به توجه است که در سطح بینالمللی، هیأت تدوین استانداردهای بینالمللی حسابداری درباره بیمههای عمومی استاندارد بینالمللی حسابداری خاصی تدوین نکرده است؛ اما در استاندارد بینالمللی گزارشگری شماره ٤ با عنوان قراردادهای بیمه بهعنوان فاز اولیه پروژه تدوین استاندارد برای فعالیتهای بیمهای، چارچوبهای کلی درباره تعریف بیمه و فعالیتهای بیمهای ارائه شده است و شرکتها را ملزم میکند که داراییها و بدهیهای بیمهای خود را به ارزشهای منصفانه ثبت و گزارش کنند. نکته کلیدی توجه به این مطلب است که این استاندارد بهعنوان زیربنای فاز دوم پروژه استاندارد حسابداری قراردادهای بیمهای است.
گزارشگری بدهیها به ارزشهای منصفانه برای شرکتهای بیمهای اصلیترین چالش در پذیرش و اجرای استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (بهویژه فاز دوم استاندارد قراردادهای بیمهای) است. بههمیندلیل هیأت تدوین استانداردهای بینالمللی (IASB) پروژه شرکتهای بیمهای در استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی را به دو بخش تقسیم کرده است. در مارس ٢٠٠٤ فاز اول یعنی استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی ٤ با عنوان قراردادهای بیمهای منتشر شد.
این استاندارد تغییرات متعددی را در زمینه حسابداری قراردادهای بیمهای و افزایش الزامات افشایيات مرتبط با جریانات نقدی آتی و ارائه افشاهای مرتبط با ریسکها ایجاد کرد. این استاندارد در موارد زیر کاربرد دارد:
الف- قراردادهای بیمهای صادرشده به وسیله واحد تجاری
ب- بیمههای اتکایی نگهداریشده به وسیله واحد تجاری
ج- ابزارهای مالیای که واحد تجاری از طریق انتشار طرحهای مشارکت احتیاطی ایجاد کند. (تفاوت با استاندارد ایران) طبق این استاندارد طرحهای مشارکت احتیاطی باید بهعنوان بدهی یا حقوق صاحبان سهام و یا دو جزء بدهی و حقوق صاحبان سهام گزارش شود. این قراردادها نباید بهصورت جداگانه از بدهیها و حقوق صاحبان سهام گزارش شود.
ارائه تعریف کامل از قراردادهای بیمهای موجب تغییر طبقهبندی قراردادهای خاص (مثل قراردادهای گارانتی و طرحهای مشارکت احتیاطی و…) از قراردادهای بیمهای و ابزارهای مالی شد. کلیدیترین تغییر فاز اول در حسابداری بیمهای الزام بیمهگذاران برای بهحسابگرفتن اوراق مشتقه تعبیهشده (بهعنوان مثال: گارانتیهایی مانند امکان برگشت حق بیمه ارائهشده بهعنوان بخشی از یک بیمه عمر) به ارزشهای منصفانه است؛ همچنین فاز اول پروژه بیمه الزامات خاصی درباره افزایش افشاهای کمّی و کیفی مرتبط با ریسک شرکتهای بیمهای ارائه کرد. بهعنوان مثال، این استاندارد الزام میکند تا اطلاعات کامل و جامعی درباره مبالغ، رویدادهای حسابداری، مفروضات عمده و تغییرات درخورتوجه در بدهیهای بیمهای و داراییهای مرتبط با بیمههای اتکایی و… ارائه شود.
همچنین انجام آزمون کفایت بدهی نیز طبق این استاندارد الزامی شده است؛ براساساین واحد بیمهگر باید در پایان هر دوره گزارشگری نسبت به ارزیابی کفایت بدهیهای شناساییشده اقدام کند. برای این منظور واحد بیمهگر میتواند از برآورد فعلی جریانات نقدی آتی قراردادهای بیمهای استفاده کند. اگر ارزیابیهای صورتگرفته بیانگر این مطلب باشد که مبلغ دفتری بدهیهای بیمهای کافی نیست، باید مبلغ دفتری بدهیهای بیمهای به ظرفیت حساب هزینههای جاری افزایش پیدا کند. همچنین این استاندارد الزام میکند تا توضیحات کاملی درباره سیاستهای مدیریت ریسک و شرایطی که تأثیر بااهمیتی روی مبلغ، زمانبندی و نبود اطمینان جریانات نقدی بیمهگذار دارد که باید در صورتهای مالی ارائه شود.
طبق این الزامات افشاييات به شرح زیر الزامی است:
الف) رویههای حسابداری مرتبط با قراردادهای بیمهای، داراییها، بدهیها، درآمدها و هزینههای وابسته به این نوع قراردادها
ب) داراییها، بدهیها، درآمدها و هزینههای شناساییشده مرتبط با قراردادهای بیمهای. از این گذشته، اگر واحد بیمهکننده، واگذارنده بیمه اتکایی باشد، باید این موارد را افشا کند:
١- ب) سود و زیان شناساییشده در صورت سود و زیان دوره جاری ناشی از خرید بیمههای اتکایی.
٢- ب) اگر بیمهگر واگذارنده بیمههای اتکایی، شناسایی سود و زیان ناشی از خرید بیمههای اتکایی را به تعویق بیندازد، باید روش شناسایی درآمد و هزینه، سهم شناساییشده در دوره جاری و سهم باقیمانده و معوق را افشا کند.
ج) افشای روند استفادهشده در تعیین مفروضاتی که تأثیر چشمگیری در اندازهگیریها دارند.
د) افشای تأثیر تغییرات در مفروضات، تأثیرات تغییر در مفروضات استفادهشده در اندازهگیری داراییهای بیمهای و بدهیهای بیمهای به طور جداگانه باید افشا شود.
ه) ارائه صورت تطبیق تغییرات در داراییها و بدهیهای بیمهای.
واحد بیمهگر باید اطلاعاتی را افشا کند که استفادهکنندگان صورتهای مالی را قادر به ارزیابی ماهیت و گستره ریسکهای مرتبط با قراردادهای بیمهای کند.
در این راستا واحد بیمهگر باید موارد زیر را افشا کند:
الف) اهداف، سیاستها و روندهای مدیریت ریسکهای ناشی از قراردادهای بیمهای و روشهای مربوط به مدیریت این نوع ریسکها
ب) ارائه اطلاعات درباره ریسک بیمهای شامل اطلاعاتی درباره:
١- ب) حساسیت ریسک بیمهای
٢- ب) تمرکز ریسک بیمهای
٣- ب) مقایسه ادعاهای (دعاوی) واقعی نسبت به ادعاهای پیشبینیشده
ج) افشای اطلاعات درباره ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی و ریسک بازار
د) افشای اطلاعاتی درباره ریسکهای بازار ناشی از اوراق مشتقه جاسازیشده در قراردادهای بیمهای درصورتیکه واحد بیمهگر اوراق مشتقه را به ارزش منصفانه شناسایی نکرده باشد.
با توجه به تغییرات گفتهشده، فاز اول استانداردهای فوق سعی دارد تا استفادهکنندگان در صورتهای مالی شرکتهای بیمهای به درک بهتری از ماهیت بیمه و تأثیر عناصر بیرونی بر داراییها و بدهیهای بیمهای این شرکتها دست پیدا کنند.
فاز دوم پروژه بیمه در تلاش است تا این فاصله انتظار و فضای موجود را با تمرکز بر استفاده از ارزشهای منصفانه برای بدهیها از بین ببرد. طبق الزامات موجود در این استانداردها، شرکتهای بیمهای باید بدهیهای بیمهای خود را به ارزش وجوه دریافتشده در تاریخ روز و در شرایط تسویه تعهدات یا واگذاری آن شناسایی کنند. برای محاسبه این ارزش جاری خروجی، شرکتهای بیمهای نیازمند تهیه برآوردهای جاری از جریانات نقدی آتی مرتبط با قراردادهای بیمهای و استفاده از نرخ تبدیل مناسب هستند.
در فاز دوم پروژه بیمه استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی رویکرد غالب استفاده از ارزشهای منصفانه متکی بر بازار است؛ بنابراین بر توجه دقیق به نیازهای موجود برای حرکت بهتر و مؤثرتر به سمت پذیرش و اجرای این استانداردها تأکید میشود.
منبع:شرق