ماشین‌لوکس‌سوارها مالیات نمی‌دهند/ می‌توان مالیات را ۳ساله ۲برابر کرد
رئیس سابق سازمان مالیاتی شفافیت را تنها عامل اصلی افزایش عادلانه درآمدهای مالیاتی و حتی لازمه حل معضل قاچاق کالا و مواد مخدر و رشوه‌خواری دانست و گفت: اطمینان داشته باشید کسی که سوار ماشینهای لوکس می‌شود، مالیات نمی‌دهد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، پرونده «تاریک‌خانه» در تسنیم، موضوع «شفافیت اقتصادی» را هدف گرفته است. پیش از این ۶ شماره از این پرونده منتشر شد که لینک آنها در مطالب مرتبط این گفتگو آمده است. چند شماره آتی این پرونده را مهمان علی‌عسکری، اقتصاددان و رئیس سابق سازمان امور مالیاتی خواهیم بود.
علی‌عسکری، متولد ۱۳۴۰ در سبزوار است؛ دکترای اقتصاد را از دانشگاه تهران اخذ کرده و تاکنون مناصب گوناگون دولتی و خصوصی را تجربه کرده است. وی شش سال و دو ماه متصدی سازمان امور مالیاتی کشور بود. عسکری را سید شمس‌الدین حسینی ــ وزیر وقت اقتصاد ــ به سِمَت ریاست این سازمان منصوب کرد. وی پس از جابه‌جایی دولت در سال ۹۲ نیز ابقا شد و مسئولیتش تا آذرماه ۹۴ ادامه یافت.
نکات جالب توجه در مورد ایشان را شاید بتوان چهار مورد دانست؛ اول اینکه با دو دولت با مشی سیاسی مختلف همکاری کرد؛ دوم اینکه یکی از منتقدترین افراد نسبت به شرایط زیرساختی مالیاتها، خود او بود؛ نکته سوم اینکه با توجه به تنگنای درآمدی کشور (ناشی از تحریمها و کاهش درآمد نفت) و همچنین اهتمام شخص او نسبت به این مسئله، در زمان مسئولیتش سازمان مالیاتی یک تحول زیربنایی را تجربه کرد؛ و چهارم برخورد زیبای او و طریقه منحصر به فرد کنار رفتنش از ریاست سازمان بود. او به‌اعتقاد خودش و به‌خلاف رویه مرسوم نه کنار گذاشته شد و نه استعفاد داد؛ بلکه جابه‌جایی‌اش را حاصل یک «تصمیم مشترک» ارزیابی کرد. وی در این خصوص گفت: استعفا ندادم و برکنار هم نشدم؛ دلیلی برای استعفا نداشتم. به وزیر اقتصاد خیانت نمی‌کنم که استعفا بدهم و وزیر هم من را برکنار نکرده است. پس از این «جابه‌جایی» وزیر اقتصاد طی حکمی او را، این بار به‌عنوان مشاور خود، منصوب نمود. او هم‌اکنون به‌عنوان مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری امید، بخش اعظم وقت خود را در فعالیت اقتصادی متمرکز کرده است. بخش دوم این گفتگو تقدیم خوانندگان می‌شود.
**************************************************
** هرکسی باید در حوزه کاری خودش اقتصادمقاومتی را بفهمد و اجرا کند/ شفافیت لازمه تحقق اقتصاد مقاومتی است
تسنیم: چرا نظام مالیاتی اجرایی نمی‌شود؟
فرهنگسازی نشده است. دنیای توسعه یافته امروز مسئله اطلاعات را سه دهه قبل برای نظام مالیاتی‌اش حل کرده است؛ ما عقب مانده‌ایم. چون مالیات، نظام‌مندیها و نیازهایش را خوب نشناختیم؛ اما حالا که این مسئله جدی شده، دیگر نباید تعارف کرد، الآن می‌گوییم اقتصاد باید بدون نفت باشد؛ مقاومتی باشد؛ اقتصاد مقاومتی بدون رفتن به‌سمت شفافیت تبادل اقتصادی برای نظام مالیاتی نمی‌شود؛ تعارف نکنیم. مقام معظم رهبری می‌فرمایند «اقتصادمقاومتی»؛ ما مجریان وقتی می‌رویم که اقتصاد مقاومتی را شروع کنیم، در تمام جلسات فقط از اقتصاد مقاومتی حرف می‌زنیم. خیلی به این ورود نمی‌کنیم که اقتصاد مقاومتی در حوزه خودمان چیست.
تسنیم: ممکن است یک مصداق در این زمینه بفرمایید؟
مثلاً چندی پیش کسانی که در بازار سرمایه بودند، برای یک جلسه‌ای از من دعوت کردند؛ بحث این بود که نقش بازار سرمایه در اقتصاد مقاومتی چیست. همه عبارت اقتصاد مقاومتی را برای هم تفسیر کردند؛ به این پرداختند که اقتصاد مقاومتی چیست، آقا در عبارتهای خودشان درمورد اقتصاد مقاومتی چه گفته‌اند؛ اینها فقط جملات را تکرار کردند. من گفتم شما اگر ده جلسه دیگر هم بگذارید و فقط با کلمات بازی کنید و کلمات را تفسیر کنید چیزی حل نمی‌شود.
گفتم شما حوزه کاری‌تان بازار سرمایه است. اگر می‌خواهید برای اقتصاد مقاومتی کاری کنید، نقش شما در بازار سرمایه باید «تکامل مالی» باشد. نقش شما در بازار سرمایه، تأمین مالی برای سرمایه‌گذاران در اقتصاد است. شما باید ببینید که چه‌کاری در بازار سرمایه انجام بدهید که منابع مالی لازم برای سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه را فراهم کنید. چه تنوع مالی و چه تکثّر مالی می‌توانید ایجاد کنید، چه راه‌حلهایی می‌توانید پیدا کنید که دسترسی یک سرمایه‌گذار به منابع مالی تسهیل شود و به منابع مالی با قیمت کم دسترسی پیدا کند؛ هم دسترسی‌اش سهل شود؛ هم کم‌هزینه‌تر برایش فراهم شود. اما می‌بینیم بازار سرمایه با قیمت بیشتر از بانک تأمین مالی می‌کند؛ این اقتصاد مقاومتی نیست. شما باید تسهیلات را کم‌هزینه‌تر و روان‌تر فراهم کنید؛ نقش و رسالت شما همین است. اگر هرکسی در حوزه کار خودش، ترجمه دقیقی از اقتصاد مقاومتی داشته باشد و بداند که چه‌کاری باید انجام دهد تا اقتصاد مقاومتی عملی شود، همان اقتصاد مقاومتی است.
تسنیم: این موضوع الآن در حوزه نظام مالیاتی چگونه است؟
من در حوزه مالیات به‌لحاظ تجربه قبلی که دارم عرض می‌کنم، اگر می‌خواهید اقتصاد مقاومتی در حوزه مالیات عملیاتی شود، شفافیت در تبادل اطلاعات اقتصادی با نظام مالیاتی لازم است. نظام مالیاتی هم باید کارکردهای خود را آماده کند که تا این بستر آماده شد کار خود را انجام دهد. اگر نظام مالیاتی همین کار را بکند، اقتصاد مقاومتی انجام می‌شود؛ هیچ کار دیگری نیاز نیست انجام دهد. در این مسیر باید شناخت دقیقتری از مالیات پیدا کنیم؛ نه کسی از مالیات فرار کند؛ نه به کسی اجحاف شود که مالیات بیشتری از او بگیریم؛ چون الآن در نظام مالیاتی ما یک جاهایی اجحاف می‌کنیم؛ چون اطلاعات ناقص است؛ یک جا هم مالیات نمی‌گیریم؛ باز چون اطلاعات ناقص است.
** در قانون جدید مالیاتی، برای فرار از مالیات، «جرم‌انگاری» شده است
تسنیم: به نظر می‌رسد که هنوز نقص زیرساختی داریم؛ درست است؟
فکر می‌کنم الآن زیرساختهای قانونی رفع شده؛ چون قانون مالیاتها اصلاح شده است. در ماده ۱۶۹ قانون مطلبی که در مورد تبادل اطلاعات عرض کردم آمده است؛ تأکید شده که این اطلاعات باید به نظام مالیاتی داده شود.
تسنیم: برای کسانی که مالیات ندهند، تمهیدی داشته‌اید؟
تعارف نداریم؛ کسی که اطلاعات ندهد مجرم است؛ مقام معظم رهبری هم حدود یک سال و نیم قبل در یکی سخنرانیهایشان فرمودند اگر کسی مالیات ندهد مجرم است؛ در قانون مالیاتها هم برای کسی که مالیات ندهد و اطلاعات را کتمان کند «جرم‌انگاری» شده است؛ یعنی مجرم است.
تسنیم: به‌نظر شما در حال حاضر اگر شفافیت حل شود، چند درصد مسئله حل می‌شود؟
اگر این مسئله را بتوانیم جا بیندازیم، ظرف ۳ یا ۴ سال درآمدهای مالیاتی را می‌توان دو برابر کرد؛ با همین ظرفیتی که الآن در اقتصاد هست؛ نه بیشتر.
** اطمینان داشته باشید کسی که سوار ماشینهای لوکس می‌شود، مالیات نمی‌دهد/ با پول من و شما ماشینهای لوکس را سوار می‌شوند
تسنیم: آیا خود شما نابرابری و بی‌عدالتی را بر اثر عدم شفافیت حس می‌کنید؟
البته؛ شما می‌بینید ماشینهای عجیب، و گران‌قیمت در خیابانها می‌چرخند؛ اطمینان داشته باشید کسی که سوار این ماشینها می‌شود، مالیات نمی‌دهد. من با یک هیئتی به فنلاند رفته بودم؛ از وزیر «مالیات و گمرک» آنجا سؤال کردم “شما یک کشور توسعه یافته‌اید؛ چرا مثل ما در ایران ماشین گران‌قیمت در خیابانهایتان وجود ندارد؟” گفت “کسی جرأت نمی‌کند این ماشینها را سوار شود؛ چون اگر کسی این ماشینها را سوار شود، رتبه درآمدی‌اش بالا می‌رود و ما درصد مالیات بیشتری از او می‌گیریم. مثلاً الآن رتبه مالیاتی‌اش ۴ است؛ وقتی این ماشینها را سوار شود، رتبه مالیاتی‌اش ۶ می‌شود؛ به‌جای ۴۰ درصد باید ۶۰ درصد درآمدش را مالیات بدهد. کسی نه جرأت دارد این‌طور هزینه کند و نه درآمد این‌چنینی دارد که سوار این ماشینها شود؛ پس ولخرجی نمی‌کند”.
ولی در ایران حساب و کتابی وجود ندارد؛ ولخرجی زیاد است. البته خیلی از این ماشینها پول شخصی افراد نیست و از حساب شرکت خریده می‌شود. به حساب هزینه شرکت می‌نویسند؛ بعد در استهلاک می‌برند؛ در قیمت تمام‌شده می‌برند؛ و از مردم می‌گیرند، یعنی از پول من و شما این ماشینها را سوار می‌شوند؛ از پول شخصی‌شان سوار نمی‌شوند؛ برای شرکت می‌خرند.
تسنیم: الآن سازمان مالیاتی چنین استهلاکی را می‌پذیرد؟
بله؛ وسیله نقلیه است؛ مجبور است بپذیرد؛ چون ذکر نشده که چه ماشینی می‌توان گرفت؛ دولت نیست که اگر بخواهی برای بخش دولتی بخری باید حتماً باید تولید داخل باشد. بخش خصوصی محدودیت ندارد.
تسنیم: همین نقص قانونی نیست؟
خیر؛ نقص نیست؛ توجه کنید؛ کسی که این ماشینها را می‌خرد در شرکت هم درست مالیات نمی‌دهد؛ آنجا هم چندتا دفتر دارند؛ فقط یک دفتر اصلی را به نظام مالیات معرفی می‌کنند. اما اگر مسئله اطلاعات حل شود و آن دفتر دوم و سوم برداشته شود، دیگر چیزی برایش نمی‌ماند که ماشین لوکس بخرد. یا باید سرمایه‌گذاری کند؛ یا اگر نمی‌تواند باید بخشی از سود را مالیات بدهد.
** اصلی‌ترین مسئله نظام مالیاتی «شفافیت» است/ مواد مخدر و قاچاق و رشوه هم با «شفافیت» جمع می‌شود
تسنیم: اصلی‌ترین مسئله نظام مالیاتی را چه‌چیزی می‌دانید؟
امروز حیاتی‌ترین مسئله در حوزه نظام مالیاتی واقعاً بحث «شفافیت و تبادل اطلاعات» است. تا این مسئله حل نشود، قاچاق برداشته نمی‌شود. اگر تبادل اطلاعات شفاف نشود، ده سازمان دیگر هم برای مبارزه با قاچاق و مواد مخدر و غیره بگذاریم، هیچ‌کدام از این معضلات جمع نمی‌شود.
تسنیم: مواد مخدر به مالیات چه ارتباطی دارد؟
بالاخره یک قاچاقچی مواد مخدر، پول رد و بدل می‌کند؛ بدون پول که این مواد رد و بدل نمی‌شود، مثلاً یک قاچاقچی مواد مخدر میلیاردها پول در حسابش گردش می‌کند. در نظام اقتصادی که سرش به تنش می‌ارزد، سؤال می‌کنند “این پول از کجا آمده است؟” یا شخص جواب می‌دهد “شرکت دارم” که پرسیده می‌شود چه شرکتی؛ یا جواب می‌دهد “تاجر و بازرگانم” که پرسیده می‌شود “پرونده‌هایی که برای مالیات داری کجاست؟” اگر شما جایی نتوانی اثبات کنی که این درآمد از کجا آمده مشخص می‌شود که حاصل کار خلاف است. یا شما کاری می‌کنید که غیرقانونی نیست و پرونده مالیاتی ندارید؛ می‌گویید “من یک بازرگانم؛ درست است؛ اشتباه کردم؛ پرونده مالیاتی ندارم”. اما اگر نتوانی اثبات کنی که فعال اقتصادی هستی پس یک کار خلاف قانون انجام می‌دهی. حتی شفافیت مانع ایجاد فساد در اقتصاد می‌شود. شما وقتی می‌بینید در حساب شخصی، یک میلیارد، دو میلیارد پول واریز شده، باید از او سؤال کرد که این پول از کجا آمده است. یا فعالیت اقتصادی کرده که پرونده مالیاتی نیاز است؛ یا اگر فعالیت اقتصادی نکرده، کارش چیست؟ ارث به شخص رسیده، یا خانه فروخته؛ مدرک نشان می‌دهد. اما اگر اینها را نداشت چی؟ یا قاچاق کرده یا رشوه گرفته است. کلی از پرونده‌های دادگاهها هم جمع می‌شود.
سفری که به فنلاند رفته بودیم، به‌اتفاق قوه قضائیه و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی بود؛ تحقیق می‌کردیم که چطور اگر نظام مالیاتی اصلاح شود و دولت الکترونیک عملیاتی شود، پرونده‌های قوه قضائیه کم می‌شود؛ نظام مالیاتی چه کمکی می‌تواند به نظام قضایی کشور کند؟ وقتی دادگاه می‌روید کلی از مسائل دادگاه مالی‌است؛ افراد کلاه سر هم گذاشته‌اند. خوب؛ چرا یک فرد باید جرأت کند مال کسی را بالا بکشد؟ وقتی از آن شخص سؤال شود “چطور این پول به حسابت آمده؟”، دیگر جرأت اینکه مال کسی را بالا بکشد نخواهد داشت؛ اما وقتی سؤال نمی‌شود این کار را می‌کند؛ در ایران حالت خوشبینانه‌اش این است که خرج می‌کند؛ بدبینانه‌اش هم این است که برمی‌دارد و ممکن هم هست که از کشور برود که خسارتش بیشتر است.
** نسبت اقتصاد مقاومتی با «شفافیت»/ مردم از شفافیت استقبال می‌کنند
تسنیم: نسبت اقتصاد مقاومتی را با «شفافیت» چگونه می‌دانید؟
من فکر می‌کنم امروز تحقق اقتصاد مقاومتی نیاز به شفافیت دارد. نظام مالیاتی اگر بخواهد کارکرد خوبی از خود بروز دهد نیاز به شفافیت دارد. انتخابات می‌آید و می‌رود؛ این مسائل گذراست ولی نظام مالیاتی دائمی است.
تسنیم: در مورد اجرای این قانون مردم مقاومت نمی‌کنند؟
من فکر می‌کنم اگر یک مقدار جدی‌تر ورود پیدا کنیم و واقعی‌تر وارد مسائل شویم، اتفاقاً مردم هم استقبال بیشتری می‌کنند. مردم اگر بدانند مالیات در جایگاه خودش درست استفاده می‌شود پشتیبانی قوی‌تری می‌کنند؛ اتفاقاً اگر غیر از این باشد دلخور و دل‌آزرده می‌شوند؛ یکی از سؤالهایی که من وقتی در نظام مالیاتی بودم زیاد می‌شنیدم این بود که “شما از همه مالیات می‌گیرید؟” این «از همه مالیات می‌گیرید» تعبیر دارد؛ یعنی از یک عده‌ای نمی‌گیرید. چرا این را می‌پرسند؟ چون می‌بینند که یکی حقوق‌بگیر است و مالیات می‌دهد، ولی چند تا همسایه دیگرش را می‌بیند که چقدر مالیات می‌دهند. خوب؛ آن‌وقت این سؤال درستی است دیگر! می‌پرسند شما واقعاً مالیات می‌گیرید؟ درست می‌گیرید؟ مسئولیتتان را درست انجام می‌دهید یا نه؟
ضمن اینکه جامعه هم باید این واقعیت را بپذیرد که اگر حاکمیت وارد این مسائل شد، به‌نفع جامعه است. اگر حاکمیت شفاف عمل کرد و تبادلش را برای نظام مالیاتی برقرار کرد به‌نفع همه جامعه است. ممکن است عده‌ای بگویند “به‌ضرر ماست”. اما درست نیست؛ این افراد باید مالیات بدهند؛ حق جامعه است؛ حق الناس است؛ باید بدهند؛ اگر ندهند کوتاهی کرده‌اند. این چیزی نیست که به‌راحتی بشود از آن طفره رفت؛ من عرض کردم که پرداخت مالیات براساس حکم مقام معظم رهبری و حکم حضرت امام خمینی مقدم بر وجوه شرعی است؛ چون حق‌الناس است. کسی که مالیات ندهد به‌معنی این است که حق ۷۸ میلیون آدم را تضییع کرده؛ از این حکم بالاتر؟ این که حکم فقهی و حکم شرعی ماست. اول باید مالیات داد، بعد اگر خمس داریم، خمس بدهیم.
** خیلی از این مؤسسات مالی و اعتباری ورشکسته هستند/ با ابزارهای مالیاتی می‌توان این مؤسسات را سامان داد
تسنیم: شما به‌خوبی به چند موضوع اشاره کردید که شفافیت در مالیات می‌تواند کمک کند به حل معضلاتی مانند رشوه و مواد مخدر و قاچاق؛ می‌خواهم خواهش کنم درباره مؤسسات غیرمجاز هم توضیح بفرمایید.
وقتی که من در سازمان مالیاتی بودم، به رؤسای کل بانک مرکزی ــ هم در دولت قبل و هم در شرایط فعلی، یعنی هم آقای بهمنی و هم آقای سیف ــ عرض کردم که ما در نظام مالیاتی یک سری ابزارها داریم که می‌تواند کمک کند شما این مؤسسات مالی و اعتباری غیرمجاز را سامان بدهید. گفتم من حاضرم در نظام مالیاتی به شما کمک کنم؛ گرچه مسئولیت من نیست؛ مسئولیت شماست؛ ولی من حاضرم کمک کنم.
تسنیم: چرا پرداختن به این مؤسسات این‌قدر مهم است؟
خیلی از مؤسسات مالی و اعتباری غیرمجاز سیاستهای پول کشور را درست اجرا نمی‌کنند و در بسیاری از موارد از سیاستهایی که شورای پول اعتبار و بانک مرکزی ابلاغ می‌کنند، تخطی می‌کنند؛ اصلاً رعایت نمی‌کنند. دوم اینکه کسانی که نمی‌خواهند پولشان در مسیر بانکهای مجاز رو شود، پولشان را آنجا می‌گذارند؛ چون شفاف نیست و به شبکه بانکی هم وصل نیست؛ پولها آنجا پنهان می‌ماند؛ در بسیاری از موارد بارگذاری اول و دوم پولشویی از طریق مؤسسات غیرمجاز انجام می‌شود. در مرحله دوم و سوم به شبکه بانکی می‌آورند که پولشان را تطهیر کنند؛ این‌طوری سرنخ پول، قابل ردگیری نیست، مثلاً یک ملکی خرید و فروش می‌کنند، پولش را از آن طریق پرداخت می‌کند؛ بعد ملک را می‌فروشد و پولش را می‌گذارد در بانک مجاز. می‌پرسید “پولش را از کجا آوردی؟” جواب می‌دهند “ملک فروختم”؛ اما اینکه آن ملک پولش از کجا آمده کسی سر در نمی‌آورد.
البته نمی‌خواهم بگویم که همه پولهایی که در این مؤسسات هست، غیرمشروع است؛ چون بعضی از افراد هم هستند که اضافه سود مختصر این مؤسسات هم برایشان مهم است و به همین دلیل پولشان آنجاست؛ اما خیلی از پولهایی هم که آنجا هست به این منظور آنجا رفته که کسی از آن پول سر در نیاورد.
اگر این مؤسسات نظام‌مند بشوند و وارد شبکه پولی واقعی کشور و بانک مرکزی بشوند، جلوی خیلی از اتفاقات گرفته می‌شود. حتی خیلی از این مؤسسات واقعاً ورشکسته هستند ولی با گردشی که ایجاد می‌کنند سرپا مانده‌اند؛ سررشته هرکدام از اینها را بگیرید به یک مشکلی برمی‌خورید.
