پیشنویس استاندارد حسابرسی ۵۳۰ نمونه‌گیری در حسابرسی (تجدید نظر شده ۱۳۹۵)

توضیح سایت: برای دریافت فایل pdf اینجا ^[1] کلیک کنید.

كميته تدوين استانداردهاى حسابرسي بر اساس استانداردهاي بين المللي حسابرسي و با توجه به شرايط محيطي، متن پيش‌نويس استاندارد حسابرسي ۵۳۰ ^[2]با عنوان ˝نمونه‌گیری در حسابرسی˝را تجديد نظر کرده است.

انتشار استاندارد تجديد نظر شده به صورت پيش‌نويس با هدف كسب ‏نظرات و پيشنهادات افراد ذينفع و ذيعلاقه در جامعه صورت مى‏گيرد و از ضروريات افزايش كيفيت استانداردهاى حسابرسي است.

كميته تدوين استانداردهاى حسابرسي از تمام افراد صاحب‏نظر تقاضا دارد كه ضمن مطالعه دقيق پيش نويس استاندارد، پيشنهادات خود را حداكثرتا پايان اسفند ماه ۱۳۹۴ براى مديريت تدوين استانداردها (به آدرس – تهران، خيابان بيهقى، نبش خيابان۱۲، پلاك ۱۲ و يا پايگاه اطلاع رسانى سازمان حسابرسى www.audit.org.ir) ارسال فرمايند.

كميته تدوين استانداردهاى حسابرسي

 

کلیات

دامنه كاربرد

۱ . اين استاندارد در مواردي كاربرد دارد كه حسابرس تصمیم می‌گیرد از نمونه‌گيري حسابرسي در اجراي روشهاي حسابرسي استفاده کند. در اين استاندارد، کاربرد نمونه‌گيري آماري و غيرآماري در طراحي و انتخاب نمونه حسابرسي، اجراي آزمون كنترلها و آزمون جزئيات، و ارزيابي نتايج حاصل از نمونه مطرح می‌شود.

۲ . اين استاندارد مکمل استاندارد ۵۰۰[۱] است كه طبق آن، حسابرس مسئول طراحي و اجراي روشهاي حسابرسي برای كسب شواهد حسابرسي كافي و مناسب است، به گونه‌ای که بتواند به نتيجه‌گیریهای معقولی که مبناي اظهارنظر وی قرار می‌گیرد، دست یابد. استاندارد ۵۰۰ شامل رهنمودهايي در خصوص شیوه‌هایی است که حسابرس می‌تواند در انتخاب اقلام برای آزمون استفاده کند که يكي از آنها نمونه‌گيري حسابرسی است.

تاريخ اجرا

۳ . اين استاندارد براي حسابرسي صورتهاي مالي كه دوره مالي آنها از … و پس از آن شروع مي‌شود، لازم‌الاجراست.

هدف

۴ . هدف حسابرس هنگام بکارگیری نمونه‌گيري در حسابرسي، دستیابی به مبنايي معقول براي نتيجه‌گيري درباره جامعه‌ای است که نمونه از آن انتخاب می‌شود.

تعاريف

۵ . در این استاندارد، اصطلاحات زیر با معانی مشخص شده برای آنها بکار رفته است:

الف. استثنایی- تحريف يا انحرافي كه به طور مشخص، معرف تحريف يا انحراف موجود در جامعه نيست.

ب .  تحريف قابل تحمل- مبلغ پولي كه حسابرس تعيين، و تلاش می‌کند از این بابت که تحريف واقعي در جامعه از این مبلغ پولی تعیین‌شده بیشتر نیست، به سطح مناسبی از اطمینان برسد. (رک: ت-۳)

پ .  جامعه- کل مجموعه داده‌هایی كه نمونه از آن انتخاب مي‌شود و حسابرس مي‌خواهد در مورد آن نتيجه‌گيري كند.

ت .  خطر غير نمونه‌گيري- خطر اين كه حسابرس به دلايل نامرتبط با خطر نمونه گيري به نتيجه‌گیری نادرستی برسد. (رک: بند ت-۱)

ث .  خطر نمونه‌گيري- خطر اين كه نتيجه‌گيري حسابرس براساس نمونه ممكن است با نتيجه‌گيري وي از اجراي همان روش حسابرسي درباره‌ کل جامعه‌، متفاوت‌ باشد. خطر نمونه‌گيري مي‌تواند منجر به دو نوع نتيجه‌گیری اشتباه شود:

۱. در آزمون كنترلها، اثربخشی کنترلها بیش از آنچه واقعاً هستند، ارزیابی شود يا در آزمون‌ جزئیات، چنين‌ نتيجه‌گيري‌ شود كه‌ تحریف بااهميتي‌ وجود ندارد، در حالی که واقعاً وجود دارد. حسابرس اساساً نگران اين نوع نتيجه‌گیری‌ نادرست است چرا که بر اثربخشي حسابرسي اثر مي‌گذارد و به احتمال زياد، به اظهارنظر حسابرسی نامناسب منجر مي‌شود.

۲. در آزمون كنترلها، اثربخشی کنترلها کمتر از آنچه واقعاً هستند، ارزیابی شود يا در آزمون جزئيات، چنين‌ نتيجه‌گيري‌ شود كه‌ تحريف بااهميتی وجود دارد، در حالی که واقعاً وجود ندارد. اين نوع نتيجه‌‌گیری نادرست بر كارايي حسابرسي اثر مي‌گذارد و معمولاً به كار بيشتر براي اثبات نادرستي نتيجه‌گيري اوليه مي‌انجامد.

ج .  طبقه بندي- فرایند تقسيم یک جامعه به جامعه‌هاي كوچكتري كه هر يك به عنوان گروهي از واحدهاي نمونه‌گيري دارای ويژگيهاي مشابه (اغلب، ارزش پولي) می‌باشند.

چ .  نسبت انحراف قابل تحمل- نسبت انحراف از روشهاي كنترل داخلي مقرر كه حسابرس تعيين، و تلاش می‌کند از این بابت که اين نسبت انحراف از میزان انحراف واقعی در جامعه بیشتر نیست، به سطح مناسبي از اطمينان برسد.

ح .  نمونه‌گيري آماري- رویکردی برای نمونه‌گيري است كه ويژگيهاي زير را داشته باشد:

۱. انتخاب تصادفي اقلام نمونه، و

۲. استفاده از نظريه احتمالات براي ارزيابي نتايج نمونه، شامل اندازه‌گيري خطر نمونه‌گيري.

رویکرد نمونه‌گيري كه ويژگيهاي فوق را نداشته باشد، نمونه‌گيري غيرآماري محسوب مي‌شود.

خ .  نمونه‌گيري حسابرسي (نمونه‌گيري)- بكارگيري‌ روشهاي‌ حسابرسي‌ درباره‌ كمتر از ۱۰۰ درصد اقلام‌ تشكيل‌دهنده‌ جامعه مورد حسابرسی، به‌گونه‌اي‌ كه هر یک از واحدهای نمونه‌گیری شانس انتخاب شدن را به منظور فراهم كردن مبنايي معقول براي نتيجه‌گيري در خصوص كل جامعه داشته باشند.

د .  واحد نمونه‌گيري- هر يك از اقلام تشكيل‌دهنده یک جامعه. (رک: بند ت-۲)

الزامات

طراحی نمونه، اندازه نمونه، و انتخاب اقلام براي آزمون

۶ . حسابرس‌ هنگام‌ طراحي‌ نمونه‌ بايد هدف روش حسابرسي و ويژگيهاي جامعه‌ای که نمونه از آن انتخاب می‌شود را مورد توجه قرار دهد. (رک: بندهای ت-۴ تا ت-۱۰)

۷ . حسابرس بايد اندازه نمونه را به گونه‌اي تعيين كند كه براي كاهش خطر نمونه‌گيري به يك سطح پايين قابل قبول، كافي باشد. (رک: بندهاي ت-۱۰ و ت-۱۱)

۸ . حسابرس بايد اقلام نمونه را به گونه‌اي انتخاب كند كه هر واحد نمونه‌گيري در جامعه، شانس انتخاب شدن داشته باشد. (رک: بندهاي ت-۱۲ و ت-۱۳)

اجراي روشهاي حسابرسي

۹ . حسابرس‌ در آزمون هر یک از اقلام انتخاب شده‌ بايد روشهايي‌ را اجرا كند كه‌ برای‌ دستيابي‌ به‌ هدف‌ آزمون‌ موردنظر، مناسب‌ باشد.

۱۰ . چنانچه روش حسابرسي مورد نظر در خصوص یک قلم انتخابي قابل اجرا نباشد، حسابرس بايد آن روش را در خصوص یک قلم جایگزین اجرا كند. (رک: بند ت-۱۴)

۱۱ . اگر حسابرس نتواند روشهاي حسابرسي طراحي شده، يا روشهاي جایگزین مناسب را درخصوص یک قلم انتخابی اجرا کند، بايد آن قلم را در آزمون کنترلها به عنوان
انحراف از كنترلهاي مقرر، و در آزمون جزئيات، به عنوان تحریف تلقي كند.
(رک: بندهاي ت-۱۵ و ت-۱۶)

ماهيت و علت انحرافها و تحريفها

۱۲ . حسابرس بايد ماهيت و علت هر گونه انحراف يا تحريف مشخص شده را پی‌جویی و اثر احتمالي آن را بر هدف روش حسابرسي مورد نظر و سایر جنبه‌هاي حسابرسي ارزيابي كند. (رک: بند ت-۱۷)

۱۳ . در شرايط بسيار نادر كه حسابرس تحريف يا انحراف كشف شده در نمونه را استثنایی تلقي مي‌كند، بايد از اینکه این تحريف يا انحراف معرف جامعه نیست، درجه بالایی از یقین کسب کند. حسابرس بايد این میزان یقین را از طریق گسترش روشهای حسابرسی و به منظور كسب شواهد حسابرسي كافي و مناسب مبنی بر بی‌اثر بودن آن تحريف يا انحراف بر باقيمانده جامعه به دست آورد.

تعميم تحريفها

۱۴ . در آزمون جزئيات، حسابرس بايد تحريفهاي كشف شده در نمونه را به کل جامعه تعميم دهد. (رک: بندهاي ت-۱۸ تا ت-۲۰)

ارزيابي نتايج نمونه‌گيري حسابرسي

۱۵ . حسابرس بايد موارد زير را ارزيابي كند:

الف. نتايج نمونه؛ و (رک: بندهاي ت-۲۱ و ت-۲۲)

ب .  اینکه آيا استفاده از نمونه‌گيري حسابرسي، مبناي معقولی را براي نتيجه‌گيري درباره جامعه مورد آزمون فراهم مي‌كند يا خير. (رک: بند ت-۲۳)

توضیحات كاربردي

تعاريف

خطر غير نمونه‌گيري (رک: بند ۵-ت)

ت– ۱.  مثالهایی از خطر غير نمونه‌گيري شامل استفاده از روشهاي حسابرسي نامناسب، يا تفسير نادرست شواهد حسابرسي و عدم تشخیص یک تحريف يا انحراف در اقلام رسیدگی شده است.

واحد نمونه‌گيري (رک: بند ۵-ج)

ت– ۲.  واحدهاي نمونه‌گيري ممكن است اقلام فيزيكي (براي مثال، اقلام بستانکار صورتحساب بانک، صورتحسابهای فروش يا مانده حسابهای دریافتنی) يا واحدهاي پولي باشد.

تحريف قابل تحمل (رک: بند ۵-خ)

ت– ۳.  حسابرس هنگام طراحي نمونه، به منظور در نظر گرفتن این موضوع که خطر مجموع تحريفهاي بي‌اهميت ممكن است منجر به تحريف بااهميت صورتهاي مالي شود و با لحاظ کردن حاشيه‌اي براي تحريفهاي كشف‌نشده احتمالی، تحریف قابل تحمل را تعیین می‌کند. همانگونه که در استاندارد ۳۲۰[۲] توضیح داده شده است، تحريف قابل تحمل، كاربرد اهميت در اجرا در خصوص يك روش نمونه‌گيري خاص است. تحریف قابل تحمل ممکن است مبلغی معادل مبلغ اهمیت در اجرا یا کمتر از آن باشد.

طراحی نمونه، اندازه نمونه، و انتخاب اقلام براي آزمون

طراحی نمونه (رک: بند ۶)

ت– ۴.  نمونه‌گيري حسابرسي، حسابرس را قادر مي‌سازد درخصوص برخی ویژگیهای اقلام انتخاب شده، شواهد حسابرسی را كسب و ارزيابي كند و بدین وسیله يا به كمك آن درباره جامعه‌ای که نمونه از آن انتخاب می‌شود، نتیجه‌گیری نماید. نمونه‌گيري حسابرسي مي‌تواند به روش آماري يا غيرآماري انجام شود.

ت– ۵.  ملاحظات حسابرس هنگام طراحي نمونه حسابرسي، شامل هدف مورد نظر و تركيب مناسبی از روشهاي حسابرسي است كه به احتمال بسیار زیاد،‌ دستيابي‌ به‌ آن‌ هدف را به ‌بهترين‌ وجه‌، امكانپذير مي‌كند. توجه به ماهيت شواهد حسابرسي مورد نظر و شرايط معرف وجود انحراف يا تحريف احتمالي يا ساير ويژگيهاي مربوط به شواهد حسابرسی مزبور، به حسابرس کمک می‌کند تا موارد انحراف يا تحريف و جامعه‌ای که براي نمونه‌گيري باید از آن استفاده شود، را تعیین کند. حسابرس در اجراي الزام بند ۱۰ استاندارد ۵۰۰، هنگام نمونه‌گيري حسابرسي، روشهاي حسابرسي را اجرا می‌کند تا شواهدی حاکی از كامل بودن جامعه‌ای که نمونه از آن انتخاب می‌شود را کسب نماید.

ت– ۶.  توجه حسابرس به هدف روش حسابرسي طبق الزام بند ۶، شامل برداشت صریح وی از موارد انحراف يا تحريف است به گونه‌ای که همه شرايطی که به هدف روش حسابرسي مربوط هستند و صرفاً همان شرایط، در ارزيابي انحرافها يا تعميم تحريفها در نظر گرفته شود. براي مثال، در آزمون جزئيات مربوط به ادعای وجود حسابهاي دريافتني از طريق کسب تأييديه، وجوه پرداختي مشتري پيش از تاريخ تأييديه كه اندكي پس از تاريخ تأييديه به حساب صاحبكار واریز شده است، تحريف محسوب نمي‌شود. همچنین، ثبت واریزی یک مشتری در حساب مشتری دیگر، تأثیری بر مانده حسابهاي دريافتني ندارد. از این رو، اين موارد در ارزيابي نتايج نمونه حاصل از اين روش خاص، حتي اگر بر ساير زمينه‌هاي حسابرسي همچون ارزيابي خطر وجود تقلب يا كفايت ذخيره مطالبات مشكوك‌الوصول اثر مهمی داشته باشد، تحریف تلقی کردن اینگونه موارد، مناسب نیست.

ت– ۷.  حسابرس در بررسي ويژگيهاي یک جامعه، هنگام آزمون كنترلها، نسبت انحراف مورد انتظار را بر اساس شناخت خود از كنترلهاي مربوط يا آزمون تعداد محدودی از اقلام جامعه، برآورد مي‌كند. اين برآورد به منظور طراحي نمونه حسابرسي و تعيين اندازه نمونه انجام مي‌شود. براي مثال، اگر نسبت انحراف مورد انتظار به ميزان غير قابل قبولي بالا باشد، حسابرس معمولاً از انجام آزمون كنترلها صرفنظر می‌کند به همين ترتيب، حسابرس در آزمون جزئيات نيز، تحريف مورد انتظار در جامعه را برآورد مي‌كند. هنگام اجراي آزمون جزئيات اگر تحريف مورد انتظار بالا باشد، ممكن است رسيدگی ۱۰۰ درصد اقلام يا استفاده از نمونه‌اي با اندازه بزرگ مناسب باشد.

ت– ۸.  حسابرس در بررسي ويژگيهاي جامعه‌ای که نمونه از آن انتخاب می‌شود، ممكن است به این نتیجه برسد که طبقه‌بندی به دو یا چند جامعه یا انتخاب برحسب ارزش نسبی، مناسب است. در پيوست ۱، توضیحات بیشتری در مورد انتخاب برحسب ارزش نسبی یا طبقه‌بندي ارائه شده است.

ت– ۹.  تصميم‌گيري درباره استفاده از رويكرد نمونه‌گيري آماري يا غيرآماري، به قضاوت حسابرس بستگي دارد. با این حال، اندازه نمونه، معيار معتبري‌ براي‌ متمایز کردن رويكرد آماري‌ از رویکرد غيرآماري‌ نيست.

اندازه نمونه (رک: بند ۷ )

ت– ۱۰. سطحی از خطر نمونه‌گيري كه حسابرس مایل به پذيرش آن است، بر اندازه نمونه تاثیر مي‌گذارد. هر قدر خطري كه حسابرس مایل به پذیرش آن است، پايين‌تر باشد، اندازه نمونه باید بزرگتر باشد.

ت– ۱۱. اندازه نمونه مي‌تواند با بكارگيري يك فرمول آماري يا از طريق اعمال قضاوت حرفه‌اي تعيين شود. اثر عوامل‌ گوناگون‌ بر تعيين‌ اندازه‌ نمونه‌ در پيوستهاي‌ ۲ و ۳ ارائه شده است. در شرايط مشابه، اثر عوامل مشخص شده در پيوستهاي ۲ و ۳ بر اندازه نمونه، صرفنظر از انتخاب رويكرد آماري يا رویکرد غيرآماري، مشابه خواهد بود.

انتخاب اقلام براي آزمون (رک: بند ۸)

ت– ۱۲. در نمونه‌گيري آماري، اقلام نمونه به گونه‌اي انتخاب مي‌شوند كه شانس انتخاب هر واحد نمونه‌گيري مشخص است. در نمونه‌گيري غيرآماري، براي انتخاب اقلام از قضاوت استفاده مي‌شود. از آنجا كه‌ هدف از نمونه‌گيري در حسابرسی، فراهم كردن مبنايي منطقي براي نتيجه‌گيري درباره جامعه‌ای است که نمونه از آن انتخاب می‌شود، مهم است که حسابرس نمونه‌اي را‌ انتخاب‌ كند که معرف جامعه مورد نظر باشد، به‌گونه‌ای که با انتخاب اقلام دارای ويژگيهاي جامعه مورد نظر، نمونه‌گیری عاری از جانبداری باشد.

ت– ۱۳. روشهاي اصلي انتخاب نمونه‌ها، انتخاب تصادفي، انتخاب منظم و انتخاب بي‌قاعده است. هر يك از اين روشها در پيوست ۴ تشریح شده است.

اجراي روشهاي حسابرسي (رک: بندهاي ۱۰ و۱۱)

ت– ۱۴. یک نمونه‌ از مواردی که اجراي روش حسابرسي مورد نظر براي يك قلم جايگزين ضرورت می‌یابد مربوط به زمانی می‌شود كه در آزمون مدارك مربوط به مجوز پرداخت، يك چك باطل شده انتخاب شده باشد. اگر حسابرس قانع شود كه چك به درستي باطل شده و انحرافي رخ نداده است، یک قلم جایگزین مناسب به جاي آن آزمون می‌شود.

ت– ۱۵. يك نمونه از مواردي كه حسابرس نمي‌تواند روشهاي حسابرسي طراحي شده را درباره برخي‌ اقلام‌ انتخابي‌ اجرا كند زماني است كه مدارك مربوط به آن قلم وجود ندارد.

ت– ۱۶. یک نمونه از روش جایگزین مناسب در شرایطی که پاسخی برای تأییدیه مثبت ارسالی برای بدهكاران دریافت نمی‌شود، ممکن است آزمون وصولی‌های نقدي پس‌ از تاريخ‌ ترازنامه‌ همراه با شواهد مربوط به منابع آنها و اقلامي باشد كه برای تسويه آنها استفاده خواهد شد.

ماهيت و علت انحرافها و تحريفها (رک: بند ۱۲)

ت– ۱۷. حسابرس در تجزيه و تحليل انحرافها و تحريفهاي مشخص شده ممکن است متوجه شود كه بيشتر آنها داراي ويژگي مشتركي چون نوع معامله، محل وقوع، خط توليد يا دوره زماني مي‌باشند. در اين گونه موارد، حسابرس ممكن است همه اقلام دارای آن ویژگی مشترك در جامعه را مشخص كند و اجرای روشهاي حسابرسي را به اين اقلام گسترش دهد. افزون بر اين، چنين انحرافها يا تحريفهايي ممكن است عمدي بوده و نشانه‌اي از احتمال تقلب باشد.

تعميم تحريفها (رک: بند ۱۴)

ت– ۱۸. حسابرس ملزم است تحريفهاي موجود در نمونه را به جامعه تعميم دهد تا دیدگاهی كلي درباره ميزان تحريفهاي موجود در جامعه به دست آورد، ولي اين تعميم ممكن است براي تعيين مبلغي که باید ثبت شود، كافي نباشد.

ت– ۱۹. چنانچه تحريفي به عنوان تحريف استثنایی تشخيص داده شود، مي‌توان در تعميم تحريفهاي نمونه به جامعه، آن را مستثنی کرد. با این حال، اثر اين گونه تحريفهاي استثنایی، چنانچه اصلاح نشده باشد، لازم است افزون بر تحريفهاي عادی تعميم يافته، مورد توجه قرار گيرد.

ت– ۲۰. در آزمون کنترلها، از آنجا كه نسبت انحراف نمونه همان نسبت انحراف تعميم يافته براي كل جامعه مي‌باشد، تعميم انحرافها ضروري نيست. استاندارد ۳۳۰[۳] شامل رهنمودهايي در مورد كشف موارد انحراف از كنترلهايي است كه حسابرس قصد اتكا بر آنها را دارد.

ارزيابي نتايج نمونه‌گيري حسابرسي (رک: بند ۱۵)

ت– ۲۱. در آزمون كنترلها، بالا بودن غیرمنتظره نسبت انحراف نمونه مي‌تواند منجر به افزايش خطر تحریف بااهمیت ارزیابی شده شود، مگر اين كه شواهد حسابرسی بعدی مؤید صحت ارزیابی اوليه باشد. در آزمون جزئيات، بالا بودن غيرمنتظره مبلغ تحريف در نمونه مي‌تواند حسابرس را به اين باور برساند كه مانده يك حساب يا يك گروه معاملات داراي تحريف بااهميت است، مگر اين كه شواهد حسابرسي بعدی حاكي از نبود تحريف بااهميت باشد.

ت– ۲۲. در آزمون جزئيات، مجموع تحريف تعميم يافته و تحريف استثنایی (در صورت وجود)، بیانگر بهترين برآورد حسابرس از میزان تحريف موجود در جامعه است. چنانچه مجموع تحريف تعميم يافته و تحريف استثنایی (در صورت وجود)، از تحريف قابل تحمل بيشتر باشد، نمونه مورد نظر نمي‌تواند مبنايي منطقي براي نتيجه‌گيري در مورد جامعه مورد آزمون فراهم سازد. هر چه مجموع تحريف تعميم يافته و تحريف استثنایی به تحريف قابل تحمل نزديكتر باشد، احتمال بيشتري وجود دارد كه تحريف واقعي در جامعه، بيشتر از تحريف قابل تحمل باشد. علاوه بر این، اگر تحريف تعميم يافته بيشتر از تحريف مورد انتظار حسابرس (كه براي تعيين اندازه نمونه استفاده شده است) باشد، حسابرس ممكن است به اين نتيجه برسد که خطر نمونه‌گيري غير قابل قبولي وجود دارد مبني بر اين كه تحريف واقعي در جامعه از تحريف قابل تحمل بيشتر است. توجه به نتايج حاصل از ساير روشهاي حسابرسي، به حسابرس کمک می‌کند این خطر كه تحريف واقعي در جامعه بيشتر از تحريف قابل تحمل است را ارزیابی کند و باید توجه داشت که خطر مزبور را می‌توان با كسب شواهد بيشتر، كاهش داد.

ت -۲۳. اگر حسابرس به اين نتيجه برسد كه نمونه‌گيري حسابرسي، مبنايي معقول براي نتيجه‌گيري درباره جامعه مورد آزمون فراهم نمي‌كند، حسابرس‌ ممکن است:

الف.  از مديران اجرایی درخواست کند تحريفهاي مشخص شده و احتمال وجود تحريفهاي بيشتر را پی‌جویی کنند، و هرگونه اصلاحات لازم را انجام دهند؛ يا

ب .   ماهيت، زمان‌بندي اجرا و ميزان روشهاي حسابرسي لازم جهت دستيابي به اطمينان مورد نظر را به بهترین شکل طراحی کند. براي مثال، حسابرس در مورد آزمون كنترلها، مي‌تواند اندازه نمونه را افزايش دهد، كنترل جايگزين را آزمون کند يا آزمونهاي محتواي مرتبط را تعديل نماید.

پيوست ۱ (رک: بند ت-۸)

طبقه بندي و انتخاب برحسب ارزش نسبی

حسابرس ممكن است با توجه به ويژگيهاي جامعه‌ای که نمونه از آن انتخاب می‌شود، به اين نتيجه برسد كه طبقه‌بندي یا انتخاب برحسب ارزش نسبی، مناسب است. در اين پيوست، رهنمودهايي جهت استفاده حسابرس از طبقه‌بندي و تكنيكهاي نمونه‌گيري برحسب ارزش نسبی ارائه شده است.

طبقه بندي

۱ . ‌ چنانچه حسابرس یک‌ جامعه‌ را به‌ جامعه‌هاي‌ کوچکتر‌ جداگانه‌ای‌ تقسيم‌ كند، به گونه‌ای كه‌ هر يك‌ داراي‌ ويژگيهاي‌ مشابهي‌ باشند، ممکن است كارايي‌ حسابرسي افزايش‌ یابد. هدف از‌ طبقه‌بندي‌، كاهش‌ میزان تغییرپذیری‌ اقلام هر طبقه‌ و در نتیجه‌، كاهش‌ اندازه‌ نمونه‌ بدون‌ افزايش‌ خطر نمونه‌گيري‌ است‌.

۲ . هنگام اجراي آزمون جزئيات، جامعه اغلب برحسب‌ ارزش‌ پولي‌‌ طبقه‌بندي‌ مي‌شود. با انجام اين كار حسابرس‌ می‌تواند تلاش‌ خود را متوجه‌ اقلام‌ بزرگتر‌ كند زیرا این اقلام ممكن است در برگيرنده بيشترين تحريف بالقوه ناشی از بيش نمايي باشند. به همین ترتیب، می‌توان جامعه‌ را براساس‌ ويژگي‌ خاصي كه‌ نشان‌دهنده‌ خطر تحریف بالاتری می‌باشد، طبقه‌بندی کرد‌. براي‌ مثال‌، هنگام‌ آزمون ذخيره مطالبات مشكوك‌الوصول در رابطه با ادعای ارزشیابی حسابهاي دريافتني، مانده‌ها را مي‌توان بر حسب‌ سن‌ آنها طبقه‌بندي‌ کرد.

۳ . نتايج‌ روشهاي‌ اعمال شده‌ درمورد نمونه‌هايي‌ از اقلام‌ يك ‌طبقه‌ تنها مي‌تواند به‌ اقلام‌ موجود در آن‌ طبقه‌ تعميم‌ داده‌ شود. حسابرس‌ به‌منظور نتيجه‌گيري‌ درباره‌ كل‌ جامعه‌ بايد به‌ خطر تحریف بااهمیت متناسب با سهم‌ ساير طبقات‌ تشكيل‌دهنده کل‌ جامعه توجه‌ كند. براي‌ مثال‌، ۲۰ درصد اقلام‌ يك ‌جامعه‌ ممكن‌ است‌ ۹۰ درصد ارزش مانده‌ حساب‌ را تشكيل‌ دهد. حسابرس‌ می‌تواند نمونه‌اي‌ از اين‌ اقلام‌ را رسيدگي‌ كند. حسابرس‌ نتايج‌ اين‌ نمونه‌ را ارزيابي می‌کند‌ و درباره‌ ۹۰ درصد مانده‌، جدا از ۱۰ درصد باقيمانده‌ (كه‌ از آن‌ یک نمونه‌ جداگانه‌ گرفته می‌شود يا در مورد آن از ساير روشهای گردآوري‌ شواهد استفاده‌ مي‌شود يا ممكن‌ است‌ بی‌‌اهميت‌ تلقي‌ شده و از آزمون آن صرف‌نظر شود) نتيجه‌گيري‌ مي‌كند.

۴ . در مواردي‌ كه‌ یک مانده ‌حساب‌ يا يك‌ گروه‌ معاملات‌ به‌ دو یا چند طبقه کوچکتر‌ تقسيم‌ شده‌ باشد‌، تحریفهای مشخص شده به هرطبقه‌ به‌طور جداگانه‌ تعميم‌ داده‌ مي‌شود. هنگام ارزیابی‌ اثر احتمالي‌ تحریفها‌ بر كل‌ مانده‌ حساب‌ يا گروه‌ معاملات‌، تحریفهای‌ تعميم‌ يافته به هرطبقه‌ با یکدیگر‌ تركيب‌ مي‌شوند.

انتخاب برحسب ارزش نسبی

۵ . هنگام اجراي آزمون جزئيات، مشخص کردن هر واحد نمونه‌گیری‌ به ‌عنوان‌ واحد پولی که جامعه از آن تشکیل می‌شود، اقدام اثربخشی است. حسابرس پس‌ از انتخاب‌ واحدهاي‌ پولي‌ خاص‌ از درون‌ جامعه‌، برای مثال مانده‌ حسابهاي‌ دريافتني‌، مانده حساب برخی اشخاص را كه‌ حاوي‌ آن‌ واحدهاي‌ پولي‌ است‌، رسيدگي‌ مي‌كند. یکی از مزایای اين‌ رويكرد‌ براي‌ تعريف‌ واحد نمونه‌گيري‌ اين‌ است كه‌ چون‌ اقلام‌ ريالي‌ بزرگتر‌ شانس‌ انتخاب‌ بيشتري‌ دارند، تلاش‌ حسابرس‌ بيشتر معطوف به‌ آن‌ اقلام‌ شده و در نتیجه، اندازه نمونه كوچكتر می‌شود. اين‌ رویکرد ممکن است همراه با استفاده از روش‌ انتخاب‌ منظـم‌ (به ‌شرح‌ پيوست‌ ۴) بكار ‌رود و چنانچه انتخاب اقلام نمونه به صورت تصادفی انجام شود، بیشترین اثربخشی را خواهد داشت.

پيوست ۲ (رک: بند ت-۱۱)

مثالهايي از عوامل مؤثر بر اندازه نمونه در آزمون كنترلها

مثالهای زير عواملي هستند كه حسابرس هنگام تعيين اندازه نمونه در آزمون كنترلها، مورد توجه قرار می‌دهد. درخصوص این‌ عوامل، که بايد با هم‌ مورد توجه‌ قرار گيرند، فرض شده است حسابرس ماهیت یا زمان‌بندی آزمون کنترلها را تعدیل نمی‌کند یا در برخورد با خطرهای ارزیابی شده، رویکرد خود را در مورد آزمونهای محتوا تعدیل نمی‌کند.

 

پيوست ۳ (رک: بند ت-۱۱)

مثالهايي از عوامل مؤثر بر اندازه نمونه در آزمون جزئیات

مثالهای زير عواملي هستند كه حسابرس هنگام تعيين اندازه نمونه در آزمون جزئیات، مورد توجه قرار می‌دهد. در خصوص اين‌ عوامل، که‌ بايد با هم‌ مورد توجه‌ قرار گيرند، فرض شده است حسابرس رویکرد آزمون کنترلها را تعدیل نمی‌کند یا در برخورد با خطرهای ارزیابی شده، رویکرد خود را در مورد ماهیت یا زمان‌بندی آزمونهای محتوا تعدیل نمی‌کند.

 

پيوست ۴ (رک: بند ت-۱۳)

روشهاي انتخاب نمونه

روشهاي بسياري براي انتخاب نمونه وجود دارد. روشهای اصلي انتخاب نمونه به شرح زير است:

الف. انتخاب تصادفي (از طريق برنامه‌های ایجاد کننده اعداد تصادفي، براي مثال، جداول اعداد تصادفي).

ب . انتخاب منظم، كه‌ در آن‌، تعداد واحدهاي‌ نمونه‌گيري‌ در جامعه‌ به‌ اندازه‌ نمونه‌ تقسيم‌ مي‌شود تا فاصله‌ نمونه‌گيري‌، مثلاً ۵۰، مشخص‌ گردد و با تعيين‌ يك‌ نقطه‌ شروع‌ در بين‌ ۵۰ واحد اول‌، هر پنجاهمين‌ واحد بعد از آن‌ انتخاب‌ مي‌شود. اگر چه‌ نقطه‌ شروع‌ مي‌تواند به طور دلخواه‌ انتخاب‌ شود، اما، در صورت‌ تعيين‌ آن‌ با استفاده‌ از برنامه‌ رايانه‌اي‌ اعداد تصادفي‌ يا جداول‌ اعداد تصادفي‌، نمونه‌ مزبور به ‌احتمال‌ زياد واقعي‌تر خواهد بود. حسابرس‌ هنگام‌ استفاده‌ از انتخاب‌ منظم‌ بايد اطمينان‌ يابد كه‌ ساختار واحدهاي‌ نمونه‌گيري‌ موجود در جامعه‌ به‌گونه‌اي‌ نیست كه‌ فاصله‌ نمونه‌گيري‌ با الگوي‌ خاصي‌ از جامعه‌ تطابق‌ داشته‌ باشد.

پ . نمونه‌گيري واحد پولي، نوعی از انتخاب برحسب ارزش نسبی (به شرح پيوست ۱) است كه در آن اندازه، انتخاب و ارزيابي نمونه منجر به نتیجه‌گیری بر حسب مبالغ پولي مي‌شود.

ت . انتخاب بي‌قاعده، كه‌ در آن‌ حسابرس‌ نمونه‌ را بدون‌ پيروي‌ از يك‌روش‌ قاعده‌مند انتخاب‌ مي‌كند. اگر چه‌ در انتخاب‌ بي‌قاعده‌ هيچ‌ روش‌ قاعده‌مندی‌ بكار گرفته‌ نمي‌شود، اما حسابرس‌ بايد از هرنوع‌ جانبداري‌ آگاهانه‌ يا پيشداوري‌ (براي‌ مثال‌، پرهيز از انتخاب‌ اقلامي‌كه‌ تعيين‌ محل‌ آن‌ دشوار است‌، انتخاب‌ يا عدم‌ انتخاب‌ اولين‌ يا آخرين‌ قلم‌ هر صفحه‌) بپرهيزد و بدين‌سان‌ اطمينان‌ يابد كه‌ همه‌ اقلام‌ جامعه‌ از شانس‌ انتخاب شدن‌ برخوردارند. استفاده‌ از انتخاب‌ بي‌نظم‌ در نمونه‌گيري‌ آماري‌، جایز‌ نيست‌.

ث . انتخاب قطعه‌اي متضمن انتخاب‌ قطعه یا قطعه‌هايی از‌ اقلام‌ مجاور هم‌ از یک‌ جامعه است. از آنجا که ساختار بیشتر جامعه‌ها به گونه‌ای است که انتظار می‌رود ویژگیهای این اقلام معمولاً مشابه یکدیگر باشد اما، با ویژگیهای اقلام موجود در سایر نقاط جامعه تفاوت داشته باشد، لذا انتخاب قطعه‌ای معمولاً در نمونه‌گیری حسابرسی قابل استفاده نیست. اگر چه‌ در برخي‌ شرايط‌ ممكن‌ است‌ آزمون‌ قطعه‌اي‌ از اقلام‌ به ‌عنوان‌ يك‌روش‌‌ حسابرسي مناسب ‌ تلقي‌ شود، اما در مواردي‌ كه‌ حسابرس‌ مي‌خواهد براساس‌ نتايج‌ نمونه‌، استنتاج‌ معتبري‌ درباره‌ كل‌ جامعه‌ به ‌دست‌ آورد، این روش‌ به ‌ندرت‌ مي‌تواند یک روش نمونه‌گیری حسابرسی‌ مناسب‌ براي‌ انتخاب‌ اقلام‌ باشد.

---