در دوره صفویه يكي از درآمدهاي دولتي، مالياتهايي بود كه طبق قوانين خاصي اخذ ميگرديد و نيز يكي از راههاي درآمد شاهان صفوي عوارض گمركي بود كه از كاروانهاي تجاري ميگرفتند. شاردن، سیاح فرانسوی مينويسد:
با در نظر گرفتن عوارضي كه هميشه در تجارت دريافت ميشود، عوايد گمركي در ايران زياد نيست. تنها در حوزه فارس، به نسبت ارزش كالاهاي تجارتي حقوق گمركي دريافت ميشود. در مرزهاي ديگر معمولا عوارض به نسبت بار گرفته ميشود؛ مآخذ عوارض گاه يك بار شتر، گاه يك بار اسب يا قاطر و گاه بار گاو و الاغ محسوب ميگردد. عوارض ساكنان شهر اعم از اهل شهر يا بيگانگاني است كه به مذهب رسمي كشور در نيامدهاند. اين عوارض از قرار يك مثقال طلا و جزيهاي است كه دين اسلام، كساني را كه نميخواهند اسلام آورند، به پرداخت آن ملزم كرده است. شاردن همچنین در توصيف زمان شاه سليمان مينويسد:
سردار عالي قلي خان ديوان بيگي علاوه بر اينكه از ارامنه در عوض آرد مجموعا سيصد تومان يا ۱۵ هزار ليور ماليات اخذ كرد. گبرها یا آتش پرستان كه ايرانيان قديماند و در انتهاي قصبه ارامنه سكنی دارند، پس از اظهار بيبضاعتي معاف گشتند؛ چه بیچيزي، فقر و پريشاني اين گروه مشهور و معلوم عموم است. سردار باز چندي بعد هشت هزار تومان از راه جريمه به خزانه دولت نفع رسانيد و اين بار به سبب مشروع و از روي عدالت مولتانيها را جريمه کرد و از آنها عوارض دريافت كرد… بنابراين حضور هنديان به سبب دريافت ماليات و عوارض گمركي كمكي به منابع درآمد دولت ايران بوده است؛ هر چند شيوه رباخواري آنان و خروج سكه از ايران، آسيبي براي تجارت اين كشور به شمار ميآمد.
حمید حاجیان پور
منبع: دنیای اقتصاد