بـازار دارایی فکری حلقه ارتباط علم و صنعت
بازار دارایی فکری آمده است شرایطی را برای تکمیل ارتباط حلقه علم و صنعت تا دانشگاهیان، مخترعان و مبتکران فراهم کند تا آنان بتوانند در ارتباطی نظام‌مند، ایده‌ها و ابتکارات خود را به مرحله تجاری‌سازی برسانند و کلیدی برای شکوفایی و به کارگیری ظرفیت های کشور و توسعه حوزه تفکر خلاق و اقتصاد دانش بنیان باشد.
نخستین معامله بازار دارایی فکری فرابورس ایران روز دوشنبه به ارزش دو میلیارد ریال به صورت یکجا و بی واسطه در بازار سوم این شرکت انجام شد تا بازار جدیدی در فرابورس ایران شکل گیرد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، زمزمه‌های تشکیل بازار دارایی فکری به‌عنوان یکی از بازارهای نوظهور فرابورس ایران، از سال ۱۳۹۱ و درست زمانی شکل گرفت که تنوع بخشی به ابزارهای مالی و ضرورت نوآوری در ابزارها و خدمات به‌عنوان اهداف استراتژیک فرابورس مطرح و عملیاتی شدن آن مورد تاکید واقع شد.
شرکت فرابورس ایران نیز از آنجایی که طراحی اختصاصی انواع روش های عرضه و تامین مالی در بازار سوم را در عین انعطاف‌پذیری ساختار و چابکی فرایندها در دستور کار خود قرار داده است، ایجاد حلقه پیوند علم و فناوری با تولید و صنعت را به مثابه یکی از رسالت‌های خود دنبال نمود و لزوم تکمیل این زنجیره به منظور به منصه ظهور رساندن حوزه تفکر خلاق و منجر شدن ایده‌ها به تولید و عرضه در بازار، به راهاندازی بورس ایده یا بازار دارایی فکری منجر شد.
بازار دارایی فکری آمده است تا در راستای اجرای مفاد بند «د» ماده ۱۷ قانون برنامه پنجم توسعه که بر حمایت مالی از ایجاد و توسعه بورس ایده و بازار فناوری به منظور استفاده از ظرفیت‌های علمی در جهت پاسخگویی به نیاز بخش‌های صنعت، کشاورزی و خدمات تاکید ورزیده است، شرایطی را مهیا کند برای تکمیل ارتباط حلقه علم و صنعت تا دانشگاهیان، مخترعان و مبتکران بتوانند در ارتباطی نظام‌مند، ایده‌ها و ابتکارات خود را به مرحله تجاری‌سازی برسانند و کلیدی برای شکوفایی و به کارگیری ظرفیت های کشور و توسعه حوزه تفکر خلاق و اقتصاد دانش بنیان در کشور باشد.
ضـرورتی به نام حفــاظت ازحقــوق مالـکــیت فکــری
سرمایه‌های فکری، نخبگان، مخترعان و صاحبان ایده در کشور ما همواره از ضرورت پیوند علم با تولید گفته‌اند اما هیچ‌گاه به خوبی نتوانسته‌ایم پیوند این اقشار را با بدنه تولید برقرار کنیم و از همین رو ایده‌ها و اختراعات راهی به سمت عملیاتی شدن پیدا نکرده‌اند. فرابورس با راهاندازی بازار دارایی فکری زمینه‌ای را برای تجاری‌سازی ایده‌ها و اختراعات و تأمین منابع مالی لازم از طریق نظام شفاف بازار سرمایه فراهم نموده تا پیوند آنها را به راحتی با صنعت، تولید و کشاورزی برقرار سازد؛ پیوندی که به‌واسطه آن هم مخترعان و مبتکران دسترنج تلاش خود را دریافت خواهند کرد و هم صنعت کشور از این ایده‌ها پلی به‌سوی پیشرفت خود خواهد ساخت.
بر اساس تعاریف کلی ارایه شده، ایده عبارتست از هرگونه اندیشه و چارچوب ذهنی برای خلق یا ایجاد یک محصول، روش و یا مدیریت فرآیندها که قابلیت مکتوب شدن را داشته باشد و دارنـده ایده نیـز حقوقــی دارد کـه به عنوان حقــوق مالکیت فکری مورد توجه قرار گرفته است. بد نیست بدانید که کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت فکری و پس از آن سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO)، مالکیت فکری را شامل حقوق مرتبط با مواردی چون آثار ادبی و هنری، نمایش‌های هنرمندان بازیگر، صدای ضبط شده و برنامه‌های رادیویی، اختراعات در کلیه زمینه‌های فعالیت انسان، کشفیات علمی، طراحی‌های صنعتی، علائم تجاری، علائم خدمـاتی، نام‌های تجــاری و عناوین، حمایت در برابر رقابت نامطلوب و سایر حقوقی که ناشی از فعالیت فکری در قلمرو صنعتی، علمی، ادبی و هنری است، می‌داند.
با این حال و به‌صورت کلی حقوق مالکیت فکری، حقوقی است که به صاحب آن اجازه می‌دهد از منافع و شکل خاصی از فعالیت یا فکر انسان منحصرا استفاده کند. حقوقی که دارای ارزش اقتصادی و داد و ستد است ولی موضـوع آنها شیء معین مادی نیست و این حقوق در واقع به فعالیت و اثر فکری انسان معطوف می‌شود. حقوق مالکیت فکری، به حقوق مالکیت ادبی و هنری (موضوع «کنوانسیون برن» و سایر کنوانسیون‌های مرتبط) و حقوق مالکیت صنعتی (موضوع «کنوانسیون پاریس» و کنوانسیون‌ها و موافقت‌نامه‌های مرتبط) تقسیم شده است.
اهمیت حمایت از حقوق مالکیت فکری، فلسفه و چرایی راهاندازی بازار دارایی فکری را به‌خوبی نمایان می‌سازد. بازار دارایی فکری با استقرار فرآیند کشف قیمت مناسب، مهیا نمودن بستری به‌منظور انجام نقل و انتقال و انتشار و توزیع اطلاعات برای دارندگان حقوق مالکیت معنوی، شرایط عادلانه و قانونمندی را برای نقل و انتقال انواع دارایی فکری به‌وجود آورده است.
اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری چیســـت؟
اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری را می‌توان به صورت زیر طبقه‌بندی کرد:
حق ثبت اختراع:
حــقی انحصاری اسـت کـه در قبـال اختـراع ثبت شده به مختـــرع یا نمـایندة قانونی او اعــطا می‌شود.
علائم تجاری:
نشانه شاخصی است که معرف کالاها یا خدمات معین ایجاد شده توسط شخص یا شرکت خاصی است.
طرح‌های صنعتی:
طرح صنعتی جنبه تزئینی یا زیبایی‌شناسی کالا را نشان می‌دهد. طرح می‌تواند شامل خصوصیات سه بعدی مثل شکل کالا یا خصوصیات دوبعدی مانند الگوها، خطوط و رنگ باشد.
حق انحصاری اثر:
عبارت از حقوق اعطا شده به پدیدآورندگان آثار و کارهای ادبی و هنری است.
سایر موارد:
شامل انواع ارقام گیاهی، نوآوری، علائم جغرافیایی، مالکیت صنعتی، تحقیق بنیادی و کاربردی، اختراعات و غیره.
تجــربه بـورس بیــن‌المللــی دارایــی فکــری در ایالات متحـده
بورس بین‌المللی معاملات دارایی فکریIPXI به عنوان یکی از بازارهای مالی دارایی فکری در زمینه کشف قیمت، انجام معاملات و توزیع اطلاعات برای دارندگان مالکیت معنوی مطرح است. محصول اولیه قابل معامله در این بورس، قراردادهای حق مالکیت (Unit License Right (ULR) Contract) است که این گواهی همچون یک برگ سهام بر اساس ارزش قیمتگذاری شده و پس از پذیرش در بورس، مورد معامله قرار می‌گیرد.
فرآیند معامله، با تحلیل طراحی شده از ویژگی‌ها و ارزش دارایی فکری آغاز می‌شود و پس از آن ULR مورد نظر، در IPXI پذیرفته خواهد شد؛ ضمن آنکه قیمت واحدهای گواهی حق مالکیت دارایی فکری نیز از طریق مکانیزم عرضه و تقاضا در بازار مشخص می‌شود.
در IPXI آمریکا خریدار و فروشنده به صورت تک به تک برای مبادله دارایی فکری وارد مزایده می‌شوند و این بازار یکی از مهمترین بازارهای مالی محسوب می شود که بر مبادلات حق مالکیت فکری تمرکز کرده است. بد نیست بدانید که شرکت‌های بین‌المللی بزرگی همچون سونی، فیلیپس و فورد برای مشارکت به عنوان اعضای موسس، در آینده‌ای نزدیک قراردادهایی در این زمینه منعقد خواهند نمود.
بازار IPXI شیوه استانداردسازی به دارایی‌های فکری و معاملات آنها را با اجاره دادن به شرکت‌ها برای خرید و فروش واحدهای حق مالکیت دارایی فکری دگرگون کرد و بر اساس عملکرد آن، هر واحد گواهی «قراردادهای حق مالکیت دارایی فکری» می‌تواند برای یک بار استفاده در تولید یک محصول به شرکت دیگری واگذار شود. به عنوان مثال، اگر یک شرکت خودرویی، بخواهد تکنولوژی خریداری شده را در تولید ۵۰ هزار اتومبیل مورد استفاده قرار دهد، باید ۵۰ هزار واحد گواهی حق مالکیت دارایی فکری را به قیمت بازار خریداری کند.
اهداف راه‌‌انـدازی بــازار دارایـی فکـری
بازار دارایی فکری فرابورس که از آن با عنوان “بورس ایده” نیز یاد می‌شود، اهداف منحصر به‌فردی دارد که مهمترین آنها حمایت از دارندگان دانش فنی و امتیاز ثبت اختراعات به‌منظور ارزش‌گذاری دارایی معنوی و همچنین تخفیف ریسک‌‌های قیمتی مرتبط با اوراق بهادار مبتنی بر مالکیت معنوی است.
علاوه بر این تسهیل انتقال تکنولوژی، تسهیل قیمتگذاری منطقی اوراق مالکیت معنوی بر مبنای قیمت یک بازار رقابتی و نیز ارتقای شاخص ثبت اختراعات کشور در مراجع بین‌المللی به عنوان یکی از شاخص‌های اصلی توسعه علم و فناوری، در زمره دیگر اهداف راهاندازی این بازار تعریف شده است.
حرکت به سمت هدفمند شدن اختراعات، کاربردی نمودن پایان‌نامه‌های دانشجویان و تکیه بر نیازهای عینی بازار، ایجاد ارزش افزوده از اختراعات در راهاندازی اقتصاد دانش بنیان و استفاده از اسناد اختراعات ارزش‌گذاری شده در فرابورس به‌عنوان وثیقه در نهادهای بانکی هم از دیگر اهدافی است که برای بازار دارایی فکری فرابورس در نظر گرفته شده است.
همچنین فرصت‌های حاصل از راهاندازی این بازار و تحقق نظام‌مند کردن ساز و کار ثبت اختراع و صدور تأییدیه‌های فنی و تخصصی، ایجاد ساختارهای منسجم و متمرکز ارزشیابی، قیمتگذاری و مشاوره، کشف قیمت دقیق، شفاف و عادلانه، امکان انتشار اطلاعات مربوط به قیمت‌ها، بررسی حجم و ارزش معاملات مربوط به حقوق مالکیت معنوی، افزایش شفافیت در بازار نقل و انتقال اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری، وجود ایده‌ها و اختراعات فراوان که برای نقل و انتقال نیاز به یک بازار منسجم دارند و هدفمند شدن برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌های معرفی ایده‌ها و اختراعات در سطح کشور را نیز باید در کنار اهداف یادشده، از دلایل راهاندازی بازار دارایی فکری برشمرد.
مزیت های بـازار دارایـی فکـری
در صورتی که در ایران پشتیبانی و سرمایه‌گذاری مناسب صورت پذیرد، ایده‌های نو می‌توانند مبنای ایجاد یک کسب و کار جدید شوند و با مدیریت سرمایه و هدایت اختراعات و ایده‌ها در راستای تجاری سازی آنها، می‌توان شاهد پربارتر شدن هرچه بیشتر فضای کسب و کار بود.
در این راستا بازار دارایی فکری می‌تواند بستر مناسبی برای تعامل و همکاری صاحبان ایده و بازار سرمایه را فراهم آورد. در بازار دارایی فکری، طراحان، مخترعان و ایده‌پردازان با ارائه طرح‌های خود می‌توانند از کمک سرمایه‌گذاران و مشارکت‌کنندگان منتفع شوند و از سوی دیگر سرمایه‌گذاران نیز می‌توانند نیازهای خود را از این طریق بر آورده سازند.
شرکت‌کنندگان در بورس ایده شامل شخصیت‌های حقیقی و حقوقی هستند که در زمینه‌های مختلفی همچون فناوری اطلاعات، صنعت خودرو، پزشکی، بیوتکنولوژی، نانو تکنولوژی و غیره فعالیت دارند و بازار دارایی فکری برای آنان مزایای متعددی در حیطه‌های اقتصادی، علمی و اجتماعی در بر خواهد داشت.
برخـــی از این مزایــــای بازار دارایــــی فکــــری عبــارتند از:
توسعه تحقیق و پژوهش بر پایه نتیجه گیری‌های کاربردی در محیط علمی
پیوند محیط دانشگاهی و پژوهشی با بخش‌های صنعتی و تولید توسط بازار سرمایه
ارزش گذاری دستاوردهای مخترعان و حمایت مالی برای تشویق به نوآوری
افزایش بهره‌وری تولید با طرح‌های برآمده از تخصص دانش پژوهان
حفاظت از حقوق مخترعان در محیط قانونمند و منظم بازار سرمایه با توثیق اوراق بهادار
حمایت از حقوق خریدار با ارزیابی کارشناسی طرح و ایده و تعیین قیمت از طریق مکانیزم پیشنهاد و درخواست
گسترش فرهنگ فعالیت در بازار سرمایه و کمک به توسعه آن
