ارزيابي نظام حاكميت شركتي
.jpg)
عباس سليمي *
هدف از اين نوشته ارزيابي تغيير مسير حسابرسي به سمت ارزيابي نظام حاكميت شركتي است. حسابرسي امروزه به عنوان حرفه، تخصص و رشته‌اي است كه پيشينه آن به بيش از يك قرن مي‌رسد. اما همزمان و همراه با تحولات شتاب‌آميز، حرفه حسابرسي به سرعت خود را با شرايط و اوضاع و احوال زمان تطبيق داده، به عنوان يك دانش تخصصي مطرح و علاوه بر نشريات مراجع و جوامع حرفه‌اي مولفان و پژوهشگران متعددي، رسالات، مقالات و كتاب‌هاي گوناگوني را تهيه كرده‌اند كه به بيان اصول، روش‌ها و عملكرد اين رشته از فعاليت‌ها مي‌پردازد.
در عين حال فرآيند تكاملي حسابرسي با به‌كارگيري علوم و فنون ديگر، مانند آمار و رياضيات، مديريت، روانشناسي و سيستم‌هاي اطلاعاتي در حسابرسي و حسابداري همراه بود و تغييرات وسيع در تكنولوژي اطلاعات كه به گسترش فزاينده سيستم‌هاي رايانه‌اي پردازش اطلاعات مالي انجاميد، حسابداري را متحول و تغييرات و تحولات سريع حسابرسي را الزامي كرده است علاوه بر اين با وضع قوانين و مقررات تازه حاكم بر واحد‌ها و فعاليت‌هاي اقتصادي، قوانين مالياتي و تدوين استانداردهاي حسابداري و حسابرسي توسط مراجع حرفه‌اي و نهادهاي عمومي به‌ويژه از دهه هفتاد به بعد، رشته حسابرسي را به رشته‌اي پيچيده و پويا تبديل كرده است كه دامنه آن به سرعت گسترش مي‌يابد و چشم انداز آتي آن به حسابرسي حاكميت شركتي و رسيدگي به آثار اجتماعي – اقتصادي فعاليت واحدهاي حسابرسي اجتماعي مي‌رسد.
جريان‌ها، اتفاقات و بحران‌هاي مالي كه در ۲ دهه اخير سطح وسيعي از كشورهاي جهان را تحت تاثير قرار داده است، نشانگر اين مطلب است كه ارزيابي نظام كنترل‌هاي داخلي ديگر در حسابرسي، جوابگو نيست زيرا ارزيابي نظام كنترل‌هاي داخلي محيط كنترلي آن‌طور كه بايد مورد توجه قرار نگرفته و چون محيط كنترلي اساس كنترل‌هاي داخلي اثربخش است، پس به نتيجه نمي‌رسد.
در دنياي امروز حسابرسي به سمت ارزيابي نظام حاكميت شركتي پيش مي‌رود. از نظر حاكميت شركتي، هيات مديره بايد در جريان مستقيم هدايت و اداره فعاليت‌هاي شركت باشد. هيات مديره بايد اهداف شركتي را تدوين و شيوه كسب و كار روزانه را ترسيم كند، مسووليت پاسخگويي در قبال سهامداران و توجه به منافع ساير ذي‌نفعان را به عهده گيرد، فعاليت‌ها و رفتار‌هاي شركتي را به شيوه‌اي درست و ايمن با قوانين و مقررات لازم الاجرا همراستا سازد.
در حسابرسي حاكميت شركتي، ارزيابي محيط كنترلي در اولويت نخست قرار دارد، محيط كنترلي، وظايف راهبردي و مديريت نگرشي، آگاهي و اقدامات مديريتي نسبت به كنترل‌هاي داخلي و اهميت آن را در واحد مورد رسيدگي در‌بر‌مي‌گيرد. محيط كنترلي با تنظيم جو واحد تجاري، بر هشياري كنترلي كاركنان اثر مي‌گذارد. محيط كنترلي، اساس كنترل‌هاي داخلي اثر بخش است و نظم و ساختار را به‌وجود مي‌آورد. حسابرسي در ارزيابي حاكميت شركتي، عناصر زير و چگونگي به كارگيري آن را در واحد مورد رسيدگي مورد توجه قرار مي‌دهد:
الف: اشاعه و تقويت درستكاري و ارزش‌هاي اخلاقي– عناصر زير بناي موثر بخشي طراحي، اجرا و نظارت بر كنترل‌ها.
ب: پايبندي به صلاحيت – توجه مديريت به سطوح صلاحيت لازم براي مشاغل خاص و چگونگي بر تبديل آن به تجربه و دانش مورد نياز.
پ: مشاركت هيات مديره – استقلال هيات مديره، از مديران اجرا، تجربه و شأن آنان، ميزان مشاركت و فعاليت‌هاي باز‌بيني آنان، اطلاعات دريافتي آنان، ميزاني كه مسائل دشوار با آنان طرح و پيگيري مي‌شود و تعامل هيات مديره با حسابرس داخلي و مستقل.
ت: وجود يك واحد حسابرسي داخلي پويا مقتدر و مستقل و نحوه تعامل آن با كميته حسابرسي، هيات مديره و مديران راهبردي شركت و تعداد گزارش‌هاي صادره طي سال، كيفيت گزارش‌هاي صادره، نحوه برخورد مديريت با گزارش‌هاي صادره و ميزان اختيار حسابرسي داخلي در خصوص پيگيري گزارش‌هاي حسابرسي.
ث: نگرش و شيوه اجرا مديريت – رويكرد مديريت نسبت به پذيرش و كنترل خطرهاي تجاري و نگرش و اقدامات مديريتي نسبت به گزارشگري مالي، پردازش اطلاعات و وظايف و كاركنان حسابداري.
ج: ساختار سازماني – چارچوب لازم براي برنامه ريزي، اجرا، كنترل و بررسي فعاليت‌هاي واحد مورد رسيدگي براي دستيابي به اهداف آن.
چ: تعيين اختيار و مسووليت – چگونگي تعيين اختيار و مسووليت فعاليت‌هاي عملياتي و نحوه برقراري روابط گزارشگري و سلسله مراتب اختيارات.
ح: سياست‌ها و روش‌هاي منابع – استخدام، آشناساز، آموزشي، ارزيابي، مشاوره، ارتقا، حقوق و مزايا و اقدامات اصلاحي.
حسابرسي در شناخت اجزاي حاكميت شركتي، اعمال شدن يا نشدن آنها را نيز مورد توجه قرار مي‌دهد. معمولا حسابرسي شواهدي، حسابرسي مربوط را از طريق تركيبي از پرس و جو، مشاهده يا بررسي مدارك كسب مي‌كند. شواهد حسابرسي درباره اجزای حاكميت شركتي بايد در دسترس باشد. تعهد مديريت به حفظ صلاحيت و ارزش‌هاي اخلاقي بايد از طريق تدوين آيين رفتار حرفه‌اي و تدوين روش‌هاي ارزيابي و كنترل رعايت آن مورد آزمون واقع شود. آيين‌نامه رفتار حرفه‌اي و روش‌هاي ارزيابي و كنترل آن در حاكميت شركتي از اهميت خاصي برخوردار است.
مسووليت‌هاي كلي مديريت در اساسنامه و آيين‌نامه يا به‌موجب ساير مقررات، مشخص مي‌شود، يكي از نقش‌هاي هيات‌مديره، متعادل كردن فشارهاي وارده بر مديران اجرايي در ارتباط با گزارشگري است. براي مثال مبناي حقوق و مزاياي مديران اجرايي مي‌تواند به دليل وجود تضاد بين الزامات گزارشگري مطلوب و منافع محسوس حاصل از نتايج عملكرد بهتر، مديران اجرايي را تحت فشار قرار دهد. در حاكميت شركتي، استقلال هيات مديره و توانايي آنان در ارزيابي اقدامات مديران اجرايي مورد توجه قرار دارد. در حاكميت شركتي وجود كميته‌هاي نظارتي و همچنين كميته‌هاي اجرايي از اهميت برخوردار است.
حسابرسي با بررسي صورتجلسات هيات مديره و موضوعات مندرج در آن و اقدامات انجام شده در شركت در‌خصوص مصوبات جلسات هيات مديره، نسبت به ارزيابي حاكميت شركتي اقدام مي‌كند، در بررسي صورتجلسات هيات مديره، دو هدف را پيگيري مي‌كند: ۱- ميزان ارتباط،
اثر بخشي يا تاثير‌گذاري و نقش آن در راهبري شركتي و در نظر گرفتن حقوق تمام دي‌نفعان بنگاه. ۲- پيگيري ميزان اجراي مصوبات هيات مديره.
امروزه در راهبري شركتي، هيات مديره بايد داراي يك دبيرخانه باشد كه مسووليت اجرايي تشكيل و مستند سازي جلسات هيات مديره، جمع آوري اطلاعات مورد نياز و پيگيري انجام اموركارشناسي مورد درخواست هيات مديره و حصول اطمينان از انجام تكاليف قانوني هيات مديره را بر عهده داشته باشد. مستندات و اطلاعات ارسالي كميته‌هاي تخصصي هيات مديره بايد در اسرع وقت و بدون هيچ مانعي در اختيار دبير هيات مديره قرار گيرد.
حاكميت شركتي به مجموعه روابط ميان مديريت اجرايي، هيات مديره، سهامداران و ساير طرف‌هاي مربوط در يك شركت مي‌پردازد و در مرحله اول چهار موضوع اساسي واحد را در نظر دارد: بي‌طرفي، شفافيت، حسابدهي و پاسخگويي مسووليت.
قدرت نامحدود مدير عامل مشكلي بزرگ و از علائم ضعف حاكميت شركتي است. نامحدود بودن اختيارات مدير عامل، يكي بودن رئيس هيات مديره و مديرعامل، مستقل نبودن مديران غير‌موظف از نقاط ضعف حاكميت شركتي است. شفافيت جزءضروري يك سيستم صحيح حاكميت شركتي است. ضعف اخلاقي و فرهنگي مديريت و ساختار نامناسب آن، عملكرد مديران غير‌موظف، بي‌توجهي به ذي‌نفعان و ضعف‌هاي ناشي از گزارشگري مالي همچنين نبود يك كميته حسابرسي كارآ و اثربخش از ديگر نشانه‌هاي ضعف حاكميت شركتي در يك مجموعه است. بايد توجه داشت به صرف تشكيل كميته حسابرسي نمي‌توان بيان كرد كه يك سيستم حاكميت شركتي به كار گرفته شده است، بلكه داشتن دانش تجربه، استقلال و مديريت از ويژگي‌هاي يك كميته حسابرسي پويا و مفيد است.
*حسابدار رسمي
منبع : دنياي اقتصاد
