آیا باید به اطلاعیه‌های شفاف‌سازی اعتماد کنیم؟
تلاش‌های نهاد ناظر برای افزایش شفافیت اطلاعاتی در بازار سرمایه اگرچه در خور تحسین است تا با الزام شرکت‌ها در انتشار گزارش‌های شفاف‌سازی خلاء اطلاعاتی بازار سرمایه را مرتفع سازد، اما به نظر می‌رسد با توجه به عدم انطباق این گزارش‌ها با واقعیات موجود در برخی از شرکت‌ها، نوعی تردید در صحت و سقم گزارش‌های شفاف‌سازی حاصل شده است که لازم مي‌نمايد نهاد ناظر به صورت جدی‌تری به این موضوع بپردازد.
شاید بتوان این مساله را به ارائه بودجه‌های بسیار محافظه کارانه از سوی شرکت‌ها نسبت داد که صرف نظر از مسائل سیاسی و اقتصادی خارج از کنترل شرکت‌ها، در میانه سال مالی ناشران بورسی، فعالان بازار سرمایه را به یکباره با صف‌های خرید و تقاضاهای بالا مواجه می‌سازد که بعضا نیز ناشر بورسی با انتشار اطلاعیه شفاف سازی وجود هرگونه اتفاق یا رویکرد خاصی را رد می‌کند، این درحالی‌است که بازار همچنان به روند خود ادامه می‌دهد تا آنکه سرانجام، اخبار با تاخير زمانی به بازار منعکس می‌شود و این تردید را به یقین مبدل می‌سازد.
لزوم توجه به بندهای حسابرسی
براين اساس مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری آفرینان متین در گفت وگو با دنیای اقتصاد در خصوص مهم‌ترین چالش شفاف‌سازی در بورس اوراق بهادار کشور، به قوانین بازار سرمایه اشاره کرد که به موجب آن شرکت‌ها موظفند علاوه بر انتشار گزارش‌های میان‌دوره‌ای، کلیه اطلاعات با اهمیت خود را به محض وقوع از طریق سایت کدال به اطلاع عموم برسانند که در این ارتباط آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی لازم در جهت شفاف‌سازی یکسان برای همه فعالان بازار و حرکت به سمت بازار کارآ، نیز تدوین شده است.
وی در بررسی گزارش‌های شفاف‌سازی، اطلاعیه‌های شفاف‌سازی را عمدتا به دو گروه تقسیم کرد که گروه اول این گزارش‌ها به موجب درخواست سازمان بورس به بازار ارائه می‌شوند و گروه دوم نیز از سوی شرکت‌ها رأسا و برای اجرای وظایف قانونی خود منتشر می‌شوند.
محمد رضا صادقی در خصوص گروه اول گزارش‌های شفاف‌سازی اظهار كرد: چالش عمده پیش‌روی شرکت‌ها و بخش نظارت سازمان، ابهام حاکم بر فعالیت برخی صنایع و شرکت‌ها از قبیل نرخ ارز، نرخ خوراک، نحوه قیمت‌گذاری دولت بر روی مواد اولیه و محصولات آنها و از این قبیل موارد است که به دلیل روشن نبودن زوایای مختلف این ابهام‌ها برای مدیران شرکت‌ها، نمی‌توان به این گزارش‌ها اتکای کامل کرد.
وی در مورد گروه دوم اطلاعیه‌های شفاف‌سازی ابراز كرد: شرکت‌ها بعضا برای اطلاع‌رسانی به موقع و متاسفانه گاه برای بهره‌برداری و انتفاع عده‌ای خاص دست به انتشار گزارش‌های شفاف‌سازی می‌زنند که به‌رغم پیشبینی مجازات‌هایی برای اینگونه تخلف‌ها شاهد برخورد بایسته و توقف این نوع گزارش‌ها نیستیم.
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری آفرینان متین در مورد میزان اعتماد به این گزارش‌ها گفت: در هر حال گزارش‌های شفاف‌سازی تا به حال نتوانسته‌اند به طور کامل اعتماد بازار را جلب کنند، و در برخی موارد شاهد حرکت مخالف بازار با متن گزارش‌های شفاف‌سازی بوده و هستیم.
وی در مورد راهکارهای تشخیص انحراف‌های برآوردی در بررسی صورت‌های مالی شرکت‌ها و مسائل مرتبط با آن، عنوان کرد: از آنجا که برآورد و ارزشیابی، جزء لاینفک فرآیند حسابداری و گزارشگری صورت‌های مالی و به خصوص تدوین بودجه‌های عملیاتی به شمار می‌رود و به ویژه تدوین بودجه‌ها مبتنی بر مفروض‌ها صورت می‌گیرند و این صورت‌های مالی و بودجه‌ها توسط حسابرسان مستقل معتمد سازمان بورس و براساس استانداردهای حسابرسی مورد بررسی قرار می‌گیرند، لذا تا حدی می‌توان به اینگونه گزارش‌ها اعتماد كرد.
صادقی اضافه کرد: اما به دلیل محدودیت‌های حسابرسان و نمونه‌ای بودن فرآیند حسابرسی، اطمینان کامل به این گزارش‌ها امکان‌پذیر نیست.
به گفته وي تقویت استانداردها و روش‌های حسابداری و نظارت دقیق‌‌تر حسابرسان بر اجرای صحیح اصول حسابداری توسط شرکت‌ها و همچنین توجه بیشتر فعالان بازار به متن بندهای گزارش حسابرسان بهترین راهکارها برای اتکای بیشتر به این گزارش‌ها است.
وی در مورد تاثیر شفافیت اطلاعاتی بر کارآیی بورس و حتی عملکرد شرکت‌ها، به رابطه بین عملکرد سرمایهگذاران و افشای درست اطلاعات اشاره كرده و اساس تصمیم‌گیری سرمایهگذاران در بورس را گزارش‌های منتشره شرکت‌ها ذکر کرد.
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری آفرینان متین به مفهوم شفافیت و کارآیی اطلاعاتی در بورس پرداخت و گفت: منظور از کارآیی اطلاعاتی این است که اطلاعات در اختیار همگان قرار می‌گیرد و کلیه اطلاعات مربوط به سرعت بر قیمت اوراق بهادار تاثیر خواهد گذاشت. طبق فرضیه بازار کارآ، تغییرات قیمت سهام، ناشی از اطلاعات موجود است.
وی در بیان اشکال مختلف کارآیی اطلاعاتی در بازار، گفت: در بازار کارای اطلاعاتی کامل، قیمت‌های اوراق بهادار به شدت متاثر از اطلاعات موجود در بازار است و سرمایهگذاران نمی‌توانند به خاطر داشتن اطلاعات، سود غیرعادی به‌دست آورند. در این بازار قیمت اوراق بهادار معادل ارزش ذاتی است. اگر برخی اطلاعات به‌طور کامل در قیمت سهام منعکس نشود، در آن صورت بازار از کارآیی کامل برخوردار نیست.
این فعال بازار سرمایه ادامه داد: در شکل ضعیف کارآیی، برخی اطلاعات موجود مربوط به دوره‌های قبل بوده و تاثیر آنها در قیمت اوراق بهادار منعکس شده است. در بازار نیمه قوی، تمام اطلاعات شناخته شده و در دسترس، به سرعت بر قیمت‌ها تاثیر گذاشته است. این بازار در برگیرنده شکل ضعیف بازار کارآ نیز هست. در شکل بازار قوی نیز قیمت سهام کاملا تحت‌تاثیر اطلاعات، اعم از اطلاعات عمومی و غیر‌عمومی است.
وی ادامه داد: در این بازار هیچ گروهی از سرمایهگذاران نمی‌توانند بیش از نرخ بازده عادی در یک برهه از زمان منتفع شوند. این بازار در برگیرنده شکل ضعیف و نیمه‌قوی نیز هست.
صادقی اضافه کرد: حال چنانچه اطلاعات منتشره شرکت‌ها از شفافیت و دقت بیشتری برخوردار باشند، تصمیمات درست‌تری توسط فعالان بازار صورت خواهد گرفت و مسلما بر روی عملکرد آنها نیز تاثیر خواهد داشت.
وی در‌خصوص نوسانات نرخ ارز و لزوم شفاف‌سازی شرکت‌ها در پی تاثیر آن بر عملکرد شرکت‌ها، یاد‌آور شد: در سال گذشته و جاری، نوسانات نرخ ارز و ابهامات مدیران در ارتباط با اعمال نرخ ارز صحیح در صورت‌های مالی، چالش بزرگ شرکت‌های درگیر با مبحث ارز بوده است. اما رفته‌رفته با آرام شدن فضای حاکم بر اقتصاد و بازار ارز کشور و رفع ابهامات موجود در برخی صنایع در رابطه با استاندارد نحوه تسعیر ارز به نظر می‌رسد، تکلیف شرکت‌ها و سرمایهگذاران روشن‌تر باشد.
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری آفرینان متین تصریح کرد: همین امر می‌تواند باعث شفافیت بیشتر گزارش‌های شرکت‌ها باشد؛ هر چند هنوز به‌طور کامل رفع نشده است. از سوی دیگر با توجه به کسری بودجه دولت قبلی و اصلاح آن توسط دولت جدید و احتمال کاهش طرح‌های عمرانی و همچنین حالت انتظار در جامعه برای روشن شدن نتیجه مذاکرات هسته‌ای و کاهش تحریم‌ها با یک وضعیت رکود تورمی در جامعه مواجهیم که می‌تواند بر فروش و سودآوری شرکت‌ها تاثیرگذار باشد که اشاره‌ای از بابت این موارد در گزارش‌های شرکت‌ها صورت نمی‌گیرد ولی فعالان بازار باید به آنها توجه کنند.وی در مورد ابزارهای بورس برای افزایش شفافیت اطلاعاتی در بازار سرمایه، عنوان کرد: بخش عمده‌ای از عدم شفافیت موجود در بورس ناشی از ابهام در قوانین و مقررات و دستورالعمل‌های دولتی و اظهارنظرهای متفاوت مسوولان دولتی است.صادقی ادامه داد: هرچند سازمان بورس در سال‌های اخیر تلاش کرده است با اعمال نظارت بیشتر بر روی گزارشگری شرکت‌ها و تدوین آیین نامه‌های انضباطی از یک طرف و تقویت جایگاه حسابرسان معتمد بورس از طرف دیگر، اطمینان نسبی از گزارش‌های منتشره شرکت‌ها را ارتقا دهد؛ اما رفع اینگونه ابهامات در حیطه اختیار سازمان نیست؛ ضمن اینکه در مورد مقاصد خاص برخی از شرکت‌ها در عدم اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی به موقع براي تامين منافع عده‌ای خاص نیز دست سازمان خیلی باز نیست و با بستن نماد شرکت‌ها نیز نمی‌توان به شفاف‌سازی کمک کرد و در این بین فقط سهامداران جزو متضرر می‌شوند. وی ادامه داد: بر این اساس تا رسیدن به جایی که کارآیی بازار به حد قوی افزایش یابد ابزار کارآمدی در اختیار سازمان نیست.
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری آفرینان متین در بیان پیشنهاد خود برای در پیش گرفتن سازوکارهایی برای به حداقل رساندن ضرر و زیان‌های سهامداران گفت: به نظر من کسانی که با تحلیل و با دید بلندمدت در بازار فعالیت میکنند تا حدی می‌توانند از ضرر و زیان ناشی از عدم شفافیت جلوگیری کنند؛ هرچند این دسته هم از این موضوع آسیب می‌بینند، ولی غالبا زیان متوجه افراد ناآشنا با تحلیل و بازار است.
وی تصریح کرد: ایجاد و تقویت شرکت‌های مشاوره‌ای و سوق دادن سرمایهگذاران جدید به سمت شرکت‌های مشاوره و صندوق‌های مشترک و سبدگردانی می‌تواند از تضییع حقوق اینگونه فعالان جلوگیری کند.
لزوم کاهش فاصله زمانی میان تهیه صورت‌های مالی و انتشار
مدیر سرمایه‌گذاری شرکت سرمایه‌گذاری توسعه ملی نيز در گفت وگو با خبرنگار دنیای اقتصاد در بیان مهم‌ترین چالش شفاف‌سازی در بورس اوراق بهادار در کشور، اظهار كرد: با توجه به اینکه سیاست‌های پولی و مالی بانک مرکزی (تعیین نرخ بهره)، اثرات سیاست‌های جبرانی دولت برای رفع کسری بودجه (احتمال افزایش نرخ خوراک شرکت‌های پتروشیمی گازی) و همچنین زمان دقیق اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها (تعیین قیمت حامل‌های انرژی) تا کنون مشخص نشده است، لذا شرکت‌ها صورت‌های مالی عملکرد و پیش‌بینی‌های خود را بر مبنای اطلاعات و متغیرهای در دسترس کنونی تهیه و منتشر میکنند که عدم اتکای صد در صدی به آن اطلاعات، از شفافیت و اعتبار آنها می‌کاهد.
وی ادامه داد: به‌رغم تلاش‌های مسوولان سازمان بورس و اوراق بهادار جهت ارتقای شفافیت اطلاعاتی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، می‌توان اذعان كرد برخی از اطلاعیه‌های شفاف‌سازی صرفا به جهت اجرای مقررات وضع شده از سوی سازمان توسط شرکت‌ها و برای برطرف کردن شایعه‌های موجود، اعلام می‌شوند و غالبا حاوی اطلاعات مهم و تاثیرگذار در تصمیم‌گیری سرمایهگذاران و قیمت سهام نيستند.
پژمان شعبانپور اضافه کرد: این اطلاعیه‌ها در برخی موارد با تاخیر و عدم تطابق زمان دریافت و انتشار آن در اختیار سرمایهگذاران قرار می‌گیرند.
وی در مورد تشخیص انحراف‌های برآوردی در بررسی صورت‌های مالی شرکت‌ها و مسائل مرتبط با آن، گفت: در صورتی که فضای سیاسی و اقتصادی و متغیرهای تاثیرگذار بر بازار سرمایه از شفافیت و ثبات بالاتری برخوردار باشند انحراف‌های پیش‌بینی‌های شرکت‌ها کاهش خواهد یافت. لذا در حال حاضر که برخی ابهامات به دلیل تغییرات ایجاد شده در کشور، بر بازار سرمایه و فضای کسب و کار سایه انداخته است وجود انحرافات در برآوردهای ارائه شده از سوی شرکت‌ها تا حدی عادی به نظر می‌رسد.
مدیر سرمایه‌گذاری شرکت سرمایه‌گذاری توسعه ملی ادامه داد: اما تشخیص میزان دقیق این انحرافات مستلزم برخورداری از دانش و تخصص کافی در تحلیل و بررسی صورت‌های مالی و تسلط بالا بر وضعیت فعلی شرکت و صنعت است.
وی با تاکید بر رابطه مستقیم شفاف بودن اطلاعات منتشر شده با کارآیی بازار، توضیح داد: با افزایش شفافیت اطلاعات، قیمت سهام با سرعت بیشتری به ارزش ذاتی خود نزدیک خواهد شد. به گفته شعبانپور، از دیگر سو، وجود شفافیت اطلاعاتی، عدم تقارن اطلاعات در بازار را کاهش داده و از دستیابی برخی فعالان به سودهای غیر‌متعارف که منجر به تضییع حقوق سهامدارانی که از مزیت اطلاعاتی برخوردار نیستند، جلوگیری خواهد کرد.
وی ادامه داد: همچنین شفافیت اطلاعات منتشر شده با کاهش ریسک سرمایه‌گذاری سبب جذب منابع بیشتر به بازار سرمایه خواهد شد.
شعبانپور در مورد موارد بااهمیت در شفاف‌سازی شرکت‌ها با توجه به تحولات اقتصاد کشور، ابراز كرد: اگر در بودجه سال ۱۳۹۳ اقدام به یکسان‌سازی نرخ ارز شود این موضوع می‌تواند بسیاری از صنایع و شرکت‌ها را متاثر سازد و منجر به افزایش یا کاهش سودآوری آنها شود، به طوري كه هرچه شفافیت اطلاعات در‌خصوص شرکت‌ها بیشتر باشد از فراواکنشی و فرو‌واکنشی سهامداران در بازار سرمایه جلوگیری خواهد شد.
به گفته این کارشناس بازار سرمایه؛ فراهم آوردن شرايط عدالت اطلاعاتي در بازار با کنترل مداوم عملکرد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و مکلف کردن شرکت‌ها به افشای صورت‌های مالی سالانه و ادواری حسابرسی شده، ارائه گزارش هیات مدیره به مجامع و اظهار نظر حسابرس در مورد آن، ارائه گزارش‌های پیشبینی عملکرد سالانه حسابرسی شده شرکت‌ها، ارائه اطلاعات پرتفوی سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ، ارائه اطلاعات جدید تاثیرگذار بر سودآوری شرکت‌ها، توقف نمادها به محض وقوع تغییرات با اهمیت و الزام به تشکیل کمیته حسابرسی داخلی توسط شرکت‌ها از جمله ابزارهایی است که بورس برای افزایش شفافیت در بازار سرمایه در اختیار دارد که در دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان قید شده است.
وی در این میان یکی از سازوکارهایی را که می‌تواند منجر به کاهش ضرر و زیان سهامداران شود، کاهش فاصله زمانی میان تهیه صورت‌های مالی و انتشار آنها ذکر کرد و گفت: به عبارت دیگر یکی از مواردی که می‌تواند به کاهش ضرر و زیان سهامداران بینجامد انتشار اطلاعات عملکرد شرکت‌ها بلافاصله بعد از تهیه آنها است.
به این ترتیب اطلاعات مالی در یک زمان در اختیار کلیه سرمایهگذاران قرار خواهد گرفت و تقدم و تاخر به‌وجود آمده سبب تضییع حقوق سهامداران نخواهد شد.
مدیر سرمایه‌گذاری «وتوسم» خاطرنشان ساخت: دستیابی به شفافیت لازم در بورس، همکاری مسوولان تمامی شرکت‌های پذیرفته شده و مقامات نظارتی را می‌طلبد؛ به طوری که مسوولان شرکت‌ها در فرآیند تهیه و تحویل اطلاعات به سازمان نظارتی حداکثر توان خود را به‌کار گرفته تا درز اطلاعاتی کاهش یافته و صحت اطلاعات حداکثر شود.
وی ادامه داد: همچنین مقامات نظارتی نیز بايد حداکثر تلاش خود را جهت انتشار به موقع اطلاعات به خرج داده و تصمیم‌گیری در‌خصوص صحت اطلاعات را به سرمایهگذاران واگذار کنند.
