تالار شيشهاي يك بازار معمولي نيست اگرچه بين فعالان اين تالار و تابلوي قيمتها، تنها يك شيشه شفاف فاصله است اما اين فاصله نبايد تنها به ظاهر فيزيكي اين بازار ختم شود بلكه اجزاي مختلف اين بازار نيز بايد فاصله اندكي با يكديگر داشته باشند، البته در نهايت شفافيت.
بورس اوراق بهادار ابتدا بازار اطلاعات است آن هم اطلاعات قيمتي و همگان سعي در كسب سريع و البته دقيق اين اطلاعات را دارند تا از اين طريق بتوانند به فرصتهاي بهتري براي كسب سود نائل شوند.
بازار سرمايه ايران با وجود نوپا بودن، گامهاي موثري در جهت انتشار صحيح و به موقع اطلاعات مالي شركتها برداشته است با اين وجود هنوز با كاستيهايي در اين زمينه روبهرو هستيم.
گفتوگوي خبرنگار دنياي اقتصاد با دو تن از كارشناسان بازار سرمايه، به بررسي ابعاد مختلف اين موضوع پرداخته است:
صحت نبايد فداي سرعت شود
يك حسابدار خبره درخصوص نحوه انتشار اطلاعات شركتها در ديگر بورسهاي دنيا گفت: ابتدا بايد به راههای بایگانی اطلاعات نزد بورسها اشاره کنم. قبل از ورود پایگاههای دادههای برخط و سپس سامانههای بایگانی اطلاعات الکترونیکی یکپارچه تحت وب، اطلاعات مالی و غیرمالی شرکتها در قالب فرمهای از پیشتعیین طراحی شده به همراه منابع و مراجع آنها مثل خود صورتهای مالی نزد بورسها بایگانی میشد و بورسها آن را به رایگان در اختیار استفادهکنندگان ميگذاشتند. امير پوريانسب افزود: ولی از زمانی که فناوریهای جدید رایانهای و اینترنت در اختیار بورسها قرار گرفت آنها سامانههای الکترونیکی یکپارچه بایگانی و اطلاعرسانی را در کنار روش قدیمی به خدمت گرفتند مثل ادگار در بورس آمریکا و کدال در بورس ایران. معاون سابق شركت بورس خاطرنشان كرد: با استفاده از این فناوریها طبیعتا سرعت انتشار اطلاعات هم افزایش یافته است، ولی سرعت تنها مساله در انتشار اطلاعات نیست. پیش از آن باید از درستی اطلاعات شامل صحت، ربطپذیری، دقت، کامل بودن و مانند اینها نیز اطمینان حاصل کرد. در هر سامانه اطلاعرسانی مثل کدال یا ادگار نیز باید اطمینان حاصل شود اطلاعات درست هستند. وي درباره نحوه انتشار اطلاعات در بورس كشورمان تصريح كرد: شاید کنترلهای سازمان بورس و اوراق بهادار برای حصول اطمینان از درستی اطلاعات هنوز به صورت دستی باشد بنابراین زمانبر است و سرعت نشر اطلاعات را کند میکند، چون درستی اطلاعات نباید فدای سرعت شود. چیزی که مهم است با فناوریهای جدید سرعت نشر اطلاعات بالا رفته است ولی هنوز باید به سرعت افزوده شود تا تصمیمات بههنگامتری در زمان لازم اخذ شود. پوريانسب تاكيد كرد: مسوولیت اصلی کیفیت و درستی اطلاعات به عهده تهیهکننده اطلاعات یا مدیران شرکت است. همچنین گواهیکننده اطلاعات یعنی حسابرس یا بازنگریکننده اطلاعات مسوولیت دارد نسبت به درستی اطلاعات اطمینان معقول بدهد.
سربرگها، مهر استانداردند
اين كارشناس بازار سرمايه درخصوص انتشار اطلاعات شركتها در سربرگ سازمان بورس گفت: سربرگ بورس به استفادهکننده اطمینان میدهد که اطلاعات معتبر است. در همهجای دنیا اطلاعات باید در فرمهای ازپیشطراحی شده، مثل k 10 در بورس نیویورک، وارد شود. این منافاتی با اطلاعات منتشره شرکتها ندارد. پوريانسب افزود: بورسها از این فرمها برای استفادههای خود و نیز حصول اطمینان از درستی اطلاعات استفاده میکنند. دستکم سربرگ میتواند یک تاییدیه بر درستی اطلاعات باشد، به عبارت دیگر سربرگ یا فرمهای بورس مانند مهر استاندارد عمل میکند و به استفادهکننده اطمینان میدهد که اطلاعات به تایید بورس رسیده است. عضو انجمن حسابداران خبره ايران درباره وجود امكان تغييرات در مسير انتقال اطلاعات توضيح داد: به نظر میرسد استفاده از تمام قابلیتهای ادگار برای کدال میتواند به سرعت انتقال اطلاعات بیفزاید. در حال حاضر کدال فقط به جمعآوری و نشر اطلاعات میپردازد. ولی ادگار فقط یک سامانه جمعآوری و انتشار اطلاعات نیست بلکه اعتباریابی، نمایهگذاری، و پذیرش یا رد اطلاعات را انجام میدهد. شاید رسیدگیهای بورس به این دلیل زمانبر است که کدال مانند ادگار نیست و هنوز باید فناوریهايي برای تقویت آن به ویژه برای اعتباریابی خودکار به خدمت گرفته شود. در هر حال بورس هم دوست دارد این فناوری ها را داشتهباشد تا بتواند آنها را جایگزین روشهای دستی بکند. پوريانسب درباره مسووليت بورس درخصوص اطلاعات منتشر شده در سربرگ اين سازمان گفت: همانطور که پيش از اين هم گفتم مسوولیت اصلی درستی اطلاعات در وهله اول به عهده تهیهکننده یا شرکت و سپس گواهیکننده یا حسابرس است. مسوولیت سازمان بورس فقط کمک به انتشار و استفاده از اطلاعات است. البته بورسها برای حصول اطمینان از کیفیت اطلاعات ضوابطی دارند، ولی معنیاش این نیست که آنها مسووليت تهیه اطلاعات را هم دارند، ولی مسوولیت نشر دارند. همینجا پای سرعت هم به میان میآید.
در بورس رسوب اطلاعات نداريم
وي درخصوص نقش رسوب اطلاعات در بورس در ناكارآيي اطلاعاتي بازار اظهار كرد: فکر نمیکنم رسوب اطلاعات در بورس وجود داشته باشد، شاید منظورتان تاخیر در نشر اطلاعات باشد. البته بالا رفتن سرعت انتقال اطلاعات از ارسال کننده به دریافت کننده میتواند بازار را کاراتر کند ولی بورس محل تضاد منافع است. این تضاد منافع، بيشتر به دلیل نبود تقارن اطلاعات میتواند دامن زده شود. بورس باید اولا کیفیت اطلاعات را بالا ببرد، ثانیا نبود تقارن اطلاعات را کاهش دهد. در کنار اینها هر قدر به سرعت افزوده شود بهتر خواهد بود. درهرحال نباید کیفیت به پای سرعت مثله شود بلكه باید موازنهای بین کیفیت و سرعت برقرار شود.
پوريانسب در قبال اين سوال كه اگر شركت همزمان با ارسال اطلاعات خود نسخهاي از اين اطلاعات را در سايت شركت منتشر كند يا سايت كدال اجازه مشاهده اطلاعات را به محض ارسال بدهد تا چه حد وضعيت اطلاعرساني كنوني بازار بهبود پيدا ميكند، پاسخ داد: مساله این است که شرکتها میتوانند هر اطلاعاتی را که میخواهند به صورت چاپی و الکترونیکی در اختیار سهامداران یا سایر استفادهکنندگان قرار دهند. همچنین اگر مساله اعتباریابی و پذیرش اطلاعات به صورت همزمان در کدال حل شود حتما بورس اجازه میدهد اطلاعات به محض ارسال مشاهده شوند، ولی به نظر میرسد در شرايط فعلي کدال از قابلیت کافی برای تایید همزمان اطلاعات برخوردار نباشد و بنابراین رسیدگی و تایید اطلاعات به صورت دستی صورت میگیرد و اینکار حتما زمانبر است.
نقايص دور از انتظار نيست
وي درباره موارد اطلاعرساني ناقص شركتها يادآور شد: اجازه دهید به اين سوال شما با مصداق پاسخ ندهم. نارساییها، مدیریت سود و ترازنامه و تناقضهای زیادی در اطلاعات دیده میشود، ولی این تقصیر بورس نیست و به شرکتها باز میگردد. در جایی که اقتصاد، خودش را آزاد و رها میکند، دلار تجدیدارزیابی میشود، سهامداران نهادی قدرتمند کمشمار هستند، تضاد منافع غوغا میکند، راهبری شرکتی مدرن به سامان نرسیده است، در بيشتر شرکتها کنترل داخلی و مدیریت ریسک از اثربخشی لازم برخوردار نیست و مواردی از این دست وجود دارد طبعا مدیریت سود و اطلاعرسانی ناکامل، كمدقت و كند، همواره دور از انتظار نیست و نیز بسامد بالایی دارد. این موارد همواره وجود داشتهاند و امسال هم مشاهده می شوند. ولی در مقام مقایسه با گذشته به ویژه دهه ۱۳۷۰ و نیمه اول دهه ۱۳۸۰ کمتر هستند. پوريانسب يادآور شد: در دهه هفتاد استانداردهای حسابداری و حسابرسی نداشتیم، جامعه حسابداران رسمی شکل نگرفتهبود، اینترنت در بازار کاربرد اندکی داشت، کدال راهاندازی نشده بود، شرکتهای ورشکسته و بی کیفیت کم نبودند، دستورالعمل کنترل داخلی و چیزهای دیگر را نداشتیم، ولی حالا همه اینها را داريم، با این وجود هنوز مشکل داریم و تا رسیدن به وضع مطلوب باید کار کنیم.
دو نگراني اصلي در بحث اطلاعرساني
يكي ديگر از كارشناسان بازار سرمايه درخصوص انتشار اطلاعات در بورسها گفت: مهمترين هدف بورسها ايجاد نقدشوندگي در بازار است كه يكي از لوازمش وجود اطلاعات مربوط و به موقع است.
عبدالرضا تالانه افزود: در بحث اطلاع رساني بازار سرمايه دو نگراني اصلي در همه بازارها وجود دارد: صحت اطلاعات و سرعت ابلاغ اطلاعات.
نگراني اول اطمينان يافتن از درستي اطلاعاتي است كه از سوي شركتها ارسال ميشود. وضع مقررات بازدارنده و تنبيهي يا اخذ تعهدنامه اخلاقي از مديراني كه در اين زمينه سابقه خوبي نداشتهاند از راهكارهاي تجربه شده در بورسهاي ديگر است.
اين حسابدار رسمي سپس با اشاره به وضعيت انتشار اطلاعات در بورس كشورمان گفت: ايران، در كنار مقررات وضع شده، مقام ناظر براي كاهش اين نگراني به ناچار از طريق كارشناسان خود اطلاعات را دوباره بررسي ميكند و پس از اطمينان از درستي اطلاعات، راسا آنها را در اختيار عموم قرار ميدهد كه در برخي موارد در سربرگهاي اوليه نيست.
تالانه توضيح داد: اين شيوه عمل سه مشكل توليد ميكند: اولين مشكل اين است كه بدنه كارشناسي مقام ناظر در خطر لغزش قرار ميگيرد زيرا رانت اطلاعاتي فراهم ميكند؛ مشكل دوم اين است كه انتشار اطلاعات از سوي ناظر و در سربرگ ناظر، ناخواسته باعث كمرنگتر شدن مسووليت شركت به عنوان توليد كننده اصلي اطلاعات و احيانا انتقال بخشي از مسووليت به مقام ناظر ميشود و مشكل سوم اين است كه باعث تاخير در انتشار اطلاعات ميشود و اين مشكل، نگراني دوم را كه در ابتدا عنوان شد، تشديد ميكند.
عضو هيات مديره كارگزاري ايران سهم در ادامه درباره سرعت انتشار اطلاعات خاطرنشان كرد: نگراني دوم، سرعت ابلاغ اطلاعات به مخاطبان است كه در همه بورسها كوشيدهاند تا از طريق استفاده از فناوري اطلاعات و سايتهاي اينترنتي سرعت ابلاغ را افزايش دهند. در ايران استفاده از فناوري اينترنتي در همه شركتها مرسوم شده و در حال حاضر در حوزه بازار سرمايه سيستم كدال نيز فعال است، اما هنوز مشكل توزيع همزمان اطلاعات بين همه مخاطبان وجود دارد، از اين رو مقام ناظر براي كاهش اين نگراني از ابزار بستن نماد استفاده ميكند.
تالانه افزود: در واقع، از ديد مقام ناظر، بستن نماد، فرصتي فراهم ميكند تا بي خبران بازار نيز از اخبار عمومي شده مطلع شوند. اگر بر موضوع بستن نماد بيش از حد تاكيد شود ميتواند باعث كاهش نقدشوندگي در بازار شود كه پديدهاي ناخوشايند است و بورس را از مهمترين هدف خود دور ميكند.
لزوم دستهبندي اطلاعات
اين كارشناس بازار درباره لزوم ايجاد تغيير در مسير انتقال اطلاعات توضيح داد: راهكار بهتر در ايران ميتواند دستهبندي اطلاعات و رفتار مقتضي بر اساس نوع اطلاعات باشد. اطلاعات را ميشود بر چند مبنا دستهبندي و براساس آن سياست ابلاغ را تعيين كرد.
تالانه سپس درباره امكان بهبود وضعيت اطلاعرساني در صورت انتشار فوري اطلاعات در سايت شركتها يا كدال گفت: بخشي از اطلاعات قابل انتشار از رويدادهاي شركتي حاصل ميشوند و صحت آنها قريب به يقين است. براي مثال، برگزاري مجمع و مصوبات آن از مقوله اطلاعاتي است كه نياز به بررسي مجدد ندارد و اطلاعاتي نظير صورتهاي مالي حسابرسي شده از اطلاعاتي هستند كه ميتوانند به فوريت و حتي بدون عبور از ايستگاه بازرسي مقام ناظر در دسترس عموم قرار گيرد و اين امر به كارآيي بازار كمك خواهد كرد. بنابراين، انتشار همزمان برخي اطلاعات در سايت شركت يا مشاهده فوري آن در كدال ميتواند باعث افزايش كارآيي شود.
احتياط در بررسي اطلاعات تاييد نشده
وي سپس گفت: نگراني از صحت اطلاعات، بيشتر حول اطلاعاتي قرار دارد كه آميخته به نظرات قضاوتي يا پيشبينيهاي مديران شركتها است. پيشبيني سود هر سهم يا اطلاعات درباره تعديل سود بيشتر در معرض شك و ترديد قرار دارند و اين گروه از اطلاعات مشمول بررسي بيشتر خواهند بود. البته اين نوع از اطلاعات را نيز ميتوان همزمان با ارائه به مقام ناظر، از طريق سايت شركت در دسترس مخاطبان قرار داد و به نظر نميرسد كه انتشار همزمان مشكل حادي توليد كند. تا وقتي كه به مخاطبان تاكيد شود كه اطلاعات هنوز از ايستگاه تاييد مقام ناظر عبور نكرده است، سرمايهگذاران ميتوانند احتياط لازم در استفاده از اطلاعات را اعمال كنند. عضو انجمن حسابداران خبره ايران درباره وجود موارد اطلاعرساني ناكافي شركتها در سال جاري گفت: در بحث عرضههاي اوليه، خطر كمبود اطلاعات يا نادرستي اطلاعات در مقايسه با شركتيهاي قديمي بيشتر است. تجربه عرضههاي گذشته نشان ميدهد كه قيمتگذاري در برخي از عرضهها درست انجام نشده است كه ميتواند به سه دليل رخ دهد. انگيزه ناشر براي جذاب كردن سهم و ايجاد خاطره خوش براي سرمايه گذاران، عوامل رواني و هيجاني بازار در عرضههاي اوليه، و ارزيابي نادرست ارزش ذاتي به دليل كمبود اطلاعات يا نادرست بودن اطلاعات. در عرضههاي اوليهاي كه به قيمتي بيش از ارزش ذاتي فروخته شدند يا آنهايي كه با تفاوت زياد زير ارزش ذاتي فروش رفتند، علت اصلي كمبود اطلاعات يا نادرستي اطلاعات بوده است.