مدارك حرفه‌اي؛ فعالان غيرحرفه‌اي
اگر به دنبال استخدام در بخش‌هاي مختلف بازار سرمايه بوده‌ايد به طور حتم آگهي‌هاي استخدام را ديده‌ايد. همه‌روزه اين آگهي‌ها فارغ‌التحصيلان رشته‌هاي مديريت مالي و حسابداري را به سوي خود فرا مي‌خواند اما در اين ميان، دارا بودن مدارك حرفه‌اي و گواهينامههاي مورد تاييد سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان شرط لازم براي ورود به اين بخش‌ها عنوان مي‌شود.
قدر مسلم، هيچ فارغ‌التحصيل مالي، بدون كار عملي در بخش‌هاي مختلف نمي‌تواند تجربه لازم را كسب كند و تنها با تكيه بر دانش نمي‌توان در بازار مالي موفق بود، اما «سازمان» هم به عنوان نهاد ناظر بازار، مقرراتي را وضع كرده كه همه فعالان بايد از آن تبعيت كنند. از جمله دارا بودن مدارك حرفه‌اي بازار سرمايه براي كاركنان بخش‌هاي اجرايي بازار رييس اداره آموزش و گواهينامههاي حرفه‌اي سازمان بورس بر اين اعتقاد است كه دارندگان اين مدارك، افراد توانمندي هستند كه اگر در محيط كار قرار بگيرند، افراد موفقي خواهند بود، اما يك كارگزار بورس با صراحت از كارآ نبودن اين گواهينامه‌ها انتقاد كرده و مي‌گويد: فعاليت در بازار به اين گواهينامه‌ها نياز ندارد.
گفت‌وگوي خبرنگار ما با اين دو كارشناس بازار، به زواياي مختلف اين موضوع پرداخته است:
معادل‌سازي گواهينامههاي قديمي با گواهينامههاي جديد
رييس اداره آموزش و گواهينامههاي حرفه‌اي سازمان بورس درباره انواع مدارك حرفه‌اي بازار سرمايه به خبرنگار ما گفت: از سال ۱۳۹۰ و با تغییر سرفصل‌های آزمون‌های حرفه‌ای بازار سرمایه، تعداد آزمونها از ۵ آزمون به ۹ آزمون ارتقا یافت. آزمون‌های قدیم شامل: اصول مقدماتی بورس اوراق بهادار، اصول مقدماتی بورس کالا، معامله‌گری قراردادهای آتی، تحلیلگری اوراق بهادار و تحلیلگری بورس کالا بود که در حال حاضر با تغییرات به وجود آمده، آزمون‌های جدید شامل اصول بازار سرمایه، معامله‌گری اوراق تامین مالی، معامله‌گری بورس کالا، معامله‌گری ابزار مشتقه، تحلیلگری بازار سرمایه، مدیریت نهادهای بازار سرمایه، مدیریت سبد اوراق بهادار، ارزش‌یابی اوراق بهادار و کارشناسی عرضه و پذیرش است.
حميد فروغ‌نژاد افزود: با توجه به مصوبه هیات مدیره «سازمان» گواهینامه‌های قدیمی به صورت زیر معادل‌سازی می‌شوند:
(۱) اصول مقدماتی بورس اوراق بهادار، به دو گواهینامه اصول بازار سرمایه و معامله‌گری اوراق تامین مالی
(۲) اصول مقدماتی بورس کالا، به دو گواهینامه اصول بازار سرمایه و معامله‌گری بورس کالا
(۳) معامله‌گر قراردادهای آتی به معامله‌گری ابزار مشتقه
(۴) تحلیلگری اوراق بهادار و تحلیلگری بورس کالا، به تحلیلگری بازار سرمایه
بنابر‌این در حال حاضر ۹ نوع گواهینامه حرفه‌ای بازار سرمایه داریم.
وي درخصوص تعداد دارندگان گواهينامههاي حرفه‌اي بازار يادآور شد: در حال حاضر تعداد ۸۰۱۳ نفر دارای گواهینامه حرفه‌ای بازار هستند. البته ممکن است تعدادی از این افراد دارای یک یا چند گواهینامه باشند، بنابراين رقم ياد شده نشانگر تعداد افراد نیست، بلکه نشان‌دهنده تعداد گواهینامه‌های اخذ شده است.
گواهينامه حرفه‌اي، شرط لازم نه كافي
فروغ‌نژاد با اشاره به اهميت گواهينامههاي يادشده گفت: در حال حاضر برای دریافت مجوز فعالیت توسط نهادهای مالی تحت نظارت، داشتن افرادی با گواهینامه حرفه‌ای الزامی است، نظیر مجوز سبدگردانی. همچنین تمامی معامله‌گران بايد مدرک حرفه‌ای معامله‌گری متناظر با بورس مربوطه را داشته باشند. البته برای مدیران فعال در نهادهای مالی در صورت داشتن برخی مدارک حرفه‌ای، معافیت‌هایی در نظر گرفته شده است.
رييس اداره گواهينامههاي حرفه‌اي «سازمان» درخصوص فاصله مدارك يادشده با كار عملي در بورس توضيح داد: دریافت مدارک حرفه‌ای شرط لازم برای فعالیت در حوزه مربوطه نظیر معامله‌گری است و شرط کافی گذراندن دوره عملی و کسب تجربه مربوطه است.
فروغ‌نژاد تاكيد كرد: این نکته حائز اهمیت است که عمده آزمون‌های حرفه‌ای بازار سرمایه براساس استانداردهای CFA برگزار می‌شود و از تجارب آنها در این خصوص استفاده شده است.
همچنین مدت اعتبار گواهینامه‌ها دو سال است و افراد برای تمدید آنها بايد دوره‌های آموزشی را سپری كنند تا هم چنان دانش آنها به روز باقی بماند.
وي سپس گفت: درخصوص سپری كردن دوره عملی، در حال حاضر معامله‌گران پس از دریافت گواهینامه بايد دوره عملی را نزد بورس مربوطه سپری و در صورت موفقیت مجوز ورود به تالار را دریافت مي‌كنند. البته در آزمون‌های حرفه‌ای معمولا سوالات حرفه‌ای و کاربردی مطرح مي‌شود.
مداركي با اعتبار داخلي
فروغ‌نژاد درباره اعتبار مدارك حرفه‌اي بازار سرمايه در ساير بازارهاي مالي دنيا گفت: در حال حاضر اين مدارك در بازارهاي دنيا پذيرفته نمي‌شود، اما کسانی که در آزمون‌های حرفه‌ای بازار سرمایه موفق می‌شوند در صورتی که دانش زبان انگلیسی مناسبی داشته باشند، می‌توانند در آزمون‌های حرفه‌ای CFA به راحتی پذیرفته شوند.
وي در واكنش به اين پرسش كه بسياري از فعالان موفق بازار فاقد مدارك حرفه‌اي هستند. بنابراين آيا لازم نيست در مدارك حرفه‌اي تجديدنظر شود، پاسخ داد: همان طور که قبلا نیز به آن اشاره شد، داشتن مدارک حرفه‌ای شرط لازم است و شرط کافی داشتن تجربه کافی در این خصوص است.
فروغ‌نژاد درباره ضعف نيروهاي حرفه‌اي بازار باوجود صدور تعداد زيادي مدارك بازار سرمايه گفت: با توجه به شرایط بازار سرمایه، برای پذیرفته شدن در این آزمونها، شرایط نسبتا ساده است، زیرا معمولا در صورتی که شخص در آزمون اصول بازار سرمایه میانگین بین ۳۵ تا ۴۰ درصد کل و در هر درس حد نصاب حدود ۲۰ را اخذ کرده باشد، در این آزمون پذیرفته می‌شود، ولی همین حد نصاب‌ها در آزمون‌های حرفه‌ای مانند CFA دو برابر یعنی ۷۰ و ۴۰ درصد است.
رييس اداره گواهينامههاي حرفه‌اي «سازمان» درخصوص ضعف مهارت‌هاي تحليلي دارندگان مدارك يادشده تصريح كرد: افرادی که مدارکی مانند تحلیلگری بازار سرمایه، مدیریت سبد اوراق بهادار و ارزش‌یابی اوراق بهادار را دارند، به نظر من افراد توانمندی هستند و در صورتی که در محیط کار قرار بگیرند، مطمئنا افراد موفقی خواهند بود.
آزمون‌هاي متعدد بدون كارآيي
يك كارگزار بورس از تنوع مدارك بازار سرمايه ابراز تاسف كرده و گفت: متاسفانه ما در اين زمينه با افراط و تفریط مواجه هستیم یک دوره‌ای اصلا آزمونی در بازار سرمایه نبود اما الان برای هر كاري یک مدرک و یک آزمون گذاشته شده است.
همايون دارابي افزود: در سطح بین المللی تمام کشورهای پيشرفته یک آزمون چند مرحله‌ای به نام CFA دارند و در سطح کشورهای آسیایی نیز یک آزمون مشابه طراحی شده است. البته این آزمونها برای برخی عملیات خاص و دارای سطوح مختلف برای مسوولیت‌هايي نظیر مدیریت صندوق‌ها و دارایی طراحی شده است. سختی آزمون هم در سطوح ۱ و ۲ در حدی نیست که آمادگی خاصی لازم داشته باشد.
وي با انتقاد از برخي آزمون‌هاي بازار سرمايه گفت: الان برخی امور ساده نظیر معامله‌گری اوراق بهادار که هر کس یک سطح از آن را به صورت آنلاین می‌تواند برای خود انجام بدهد، در بورس نیازمند مدرک است در حالی که پيش از اين افراد در تالار حافظ یک آزمون ساده در حد اپراتوری مي‌دادند و تمام، اما الان همین کار در دو آزمون انجام مي‌شود. بعد از اوراق، آزمون کالا، بعد اوراق مشتقه و احتمالا به زودي بورس انرژی هم به آزمون نياز خواهد داشت.
اين كارگزار بورس خاطرنشان كرد: متاسفانه فقط نفس آزمون مهم است وگرنه اصولا باز‌بینی در مطالب و کارآیی آن صورت نمی‌گیرد. درجه اهمیت این مدارک نیز بر عکس همه دنیا براساس دشواری و مسوولیت افراد کم می‌شود، یعنی یک اپراتور پشت سیستم باید حداقل در دو آزمون قبول شود ولی اعضای هیات مدیره شرکت‌های کارگزاری و حتی برخی از مدیران عامل حتی یک مدرک ساده هم ندارند و در مورد آنها کار به یک مصاحبه حضوری ختم می‌شود.
اجبار فارغ‌التحصيلان مالي براي اخذ گواهينامه
دارابي درخصوص اعتبار گواهينامههاي يادشده در بازارهاي بين‌المللي تصريح كرد: این آزمونها اگر براساس استانداردهای بین‌المللی بود اشكالي نداشت اما این مدارک در خارج از بازار سرمایه حتی در نظام بانکی یا بیمه ارزشی ندارد. از سوي دیگر مدارک دانشگاهی نیز در این مدارک نهفته نیست یعنی یک فارغ‌التحصیل مالی مجبور به طی کردن این امتحان‌ها است در حالی که سطح مدارک قطعا از سطح مدارک ملی دانشگاهی کمتر است، بنابراين افرادی که می‌خواهند در سطح بین‌المللی کار کنند، چاره‌ای جز گرفتن مدارک بین‌المللی ندارند.
اين كارشناس بازار سرمايه در پاسخ به اين سوال كه چرا افرادی که موفق به دریافت گواهینامه‌هاي سازمان شده‌اند، کارآیی لازم را در معامله، تحلیلگری و… ندارند؟ گفت: البته همه اين گونه نیستند و هستند افرادي كه که در دانشگاه وضعيت خوبي داشته و این مدارک را نيز گرفته و موفق هستند ولی این مدارک همانطور که گفتم یک مدرک خاص نیست یعنی كسي براساس دانش خاصی این مدرک را نمی‌گیرد.
وي ادامه داد: حتی سوالات این آزمونها گاه بی‌ارتباط با واقعیت بازار است مثلا درباره قیمت‌گذاری آپشن یا اوراق قرضه سوال می‌شود که ما در بازارمان نداریم حتی مجوز شرعی هم برایش ممكن است نداشته باشیم. یا مثلا از برات سوال می‌آید که پدر بزرگ ما هم سنش به دوره برات قد نمی‌دهد. یا از شرکت مرکب تضامنی مسوولیت محدود سوال می‌شود که حتی در اداره ثبت هم منقرض شده است.
دارابي با انتقاد از سيستم آموزشي گفت: مدرک گرایی افت ساختار عملی و علمی کشور است و در همه جا هم اين گونه است ما متاسفانه نظام آموزشي صحيحي نداریم و فکر می‌کنیم مدرک به فرد، تجربه و علم می‌دهد. نقل است زماني كه محمود افغان، اصفهان را تصرف كرد برای یکی از دوستانش منصب قاضی القضاتی را در نظر گرفت. به او گفتند که این سمت سواد می‌خواهد و این فرد سواد ندارد، گفت یک حکم سواد هم برايش فراهم كنيد.
ضرورت تجربه براي كار در بازار
اين كارگزار بورس درخصوص ارتباط گواهينامههاي حرفه‌اي و تجربه كار عملي در بورس توضيح داد: یک تحلیلگر با گرفتن مدرک تحلیلگر نمی‌شود بلكه با تجربه و ممارست می‌تواند تحلیلگر شود و همین مساله است که در آزمون‌های بورس لحاظ نمي‌شود یعنی ممكن است فردي امسال لیسانس حسابداری یا مالی بگیرد بعد در حد امتحان کارشناسی ارشد هم ممكن است فردي تمام آزمونها را بتواند قبول شود، ولی آیا تجربه کافی دارد؟ آیا برای فضای پر استرس کارگزاری آمادگی دارد؟ اصولا آیا یک مدیر کارگزاری می‌تواند به صرف داشتن این مدارک به کسی اعتماد کند؟ اين مباحث خیلی عمیق است.
دارابي در واكنش به اين پرسش كه آیا بهتر نیست، مدارک بازار سرمایه کاربردی شود به اين معنی که گذراندن دوره عملی هم به آن اضافه شود و از حالت تئوری صرف دربیاید، پاسخ داد:
بايد ديد آیا این مدارک اصلا لازم است؟ یک کارگزاری آیا به اندازه بانک اهمیت دارد؟ یا به اندازه شرکت بیمه. پس چرا برای کار در آنها آزمون و يك تشكيلات عریض و طویل لازم نیست؟ ببینید گاهی ما خیلی یک موضوع را پیچیده می‌کنیم.
اصولا به غیر از مدیران یک شرکت کارگزاری چه کسی می‌داند چه نیرویي به درد آنها می‌خورد؟ ما خیلی نباید در مسائل اجرایي شرکت‌های بازار سرمایه دخالت کنیم. بلكه مدیریت‌ها را بايد از نظر سوابق و مدارک چک کرد ولی حتی این کار در بانک‌ها تنها براساس تجربه است یعنی بانک مرکزی می‌گوید عضو هیات مدیره سه نفره‌شان ۱۰سال سابقه داشته باشند. اين شرط منطقی هم هست ولی در حال حاضر ما در شبکه کارگزاری افرادی را داریم که یک روز هم سابقه کارگزاری نداشته و مدیرعامل شده‌اند.
كانون كارگزاران، نهاد تشريفاتي
وي تصريح كرد: اين روند بايد بازنگری شود، به شرکت‌ها اجازه تربیت نیروهای مخصوص خودشان داده شود و در نهایت تمرکز روی مدیریت‌ها باید تشدید شود متاسفانه مشکل اساسی در شبکه کارگزاری را همین مدیران بی‌تجربه ایجاد می‌کنند نه کارکنان باسابقه شرکت‌های کارگزاری.
دارابي درباره دلايل ضعف نیروهای حرفه‌اي به ویژه در بخش تحلیل باوجود افراد دارای گواهینامه گفت: نقطه ضعف اصلي در حال حاضر نبود یک انجمن صنفی برای کارگزاران است متاسفانه کانون کارگزاران تنها یک نهاد تشریفاتی و شاید هم انتفاعی برای حفظ یک انحصار غیر‌منطقی است.
وي تاكيد كرد: این کانون اصولا می‌توانست نقش موثری در بازار داشته باشد و می‌توانست نقش مهمی را در آموزش و تربيت نیروها ایفا کند. هر چند که در نهایت روزی می‌رسد که ما هم جهانی شویم و با کنار گذاشتن تلاش بیهوده از اختراع مجدد چرخ دست برداریم و همان مدارک cfaو ciia را برای سمت‌های مهم مد نظر قرار دهیم.
منبع : دنياي اقتصاد
