قسمت سوم – رشد فزاينده و تصاعدي حجم قراردادهاي آتي اوراق بهادار كه توانسته بود بخش عمده‌اي از مشكلات بازارهاي سنتي را حل كند، در مدت كوتاهي بازارهاي غيرمتمركز سلف را از هر نظر پشت سر گذارد، به طوري كه تصور مي‌شد بازارهاي سلف غيرمتمركز و سنتي به زودی تعطیل مي‌شوند، اما بر خلاف انتظار، بازارهاي سلف غير متمركز (OTC) توانستند با ايجاد شبكه‌هاي سازمان يافته‌تر به موازات بازارهاي آتي کار خود را ادامه دهند و در واقع بخشي از معاملات آتي را كه شرايط آنها با قراردادهاي استاندارد الزاما منطبق نيست كماكان مورد معامله قرار دهند.
.
امروزه معاملات ارزي و نرخ بهره در بازارهاي خارج از بورس (OTC) فوق‌العاده محبوب بوده و بسياري از قراردادهاي آتي معاوضه (Swaps) از طريق این بازارها معامله مي‌شوند. لذا لازم است كه در يك طبقه بندي كلي فرق‌هاي بين اين دو بازار، كه هر دو به پيش‌فروش و پيش‌خريد انواع محصولات فيزيكي و مالي مشغول هستند به اجمال مطرح شود.
.
وجود اين دو بازار بزرگ (سلف/Forward) و (آتي/Futures) در كنار يكديگر بسيار كارآمد و موفق بوده‌اند، زيرا هر یک خصوصيات متفاوتی را دارا هستند و مورد استفاده بخشی از بازارها قرار می گیرند.
.
۱- Flexibility (انعطاف بيشتر در بازارهاي غيرمتمركز سلف نسبت به بازارهاي متمرکز آتي): در بازارهاي سلف خارج از بورس (OTC) اقلام و شرايط قراردادها بر اساس نياز طرفين مبادله تهيه و طراحي مي‌گردند. استفاده‌كنندگان از اين قراردادها مي‌توانند به ميل خود نوع و كيفيت كالا را مشخص نموده و زمان تحويل و اندازه قرارداد را بر اساس نيازهاي خویش تنظیم كنند، در حالي كه در بازارهاي آتي كه در محل بورس‌های كالا يا اوراق بهادار مورد معامله قرار مي‌گيرند، قراردادهاي مربوط به يك دارايي استاندارد بوده و داراي اندازه و كيفيت و سررسيد و محل تحويل یکسان می باشند كه قابل تغيير نبوده و استفاده كنندگان مجبورند با آن به شكلي نيازهاي خود را منطبق كنند.
.
۲- Privacy ماهيت بازارهاي مشتقه خارج از بورس (OTC) خصوصي است و انجام معاملات مي‌تواند كاملا محرمانه بماند و افراد و رقبا از آن مطلع نشوند، در حالي كه قراردادهاي آتي كه در بورس معامله مي‌شوند ثبت و ضبط شده و معمولا مي‌توانند در معرض مشاهده قرار گيرند.
.
۳- Termination- امكان لغو يا خاتمه قرارداد در بازارهاي خارج از بورس (OTC) بسيار مشكل است. گرچه ماهيت خصوصي بودن و طراحي دلخواه قرارداد مي‌تواند براي برخي استفاده‌كنندگان و معامله‌گران جذاب باشد، اما در آن طرف سكه، مشكلات عدم انتقال قرارداد به شخص ثالث يا خاتمه قرارداد قبل از سر رسيد مي‌تواند مساله ساز باشد. در بسياري از موارد اين قراردادها تنها از راه مذاكره طرفين قرارداد امكان لغو پيدا كنند. پيش فروش يك خانه را در نظر بگيريد كه مثالي زنده در خصوص مشكلات خاتمه و لغو قرارداد را در خود داراست و در بازار خارج از بورس صورت مي‌پذيرد.
.
۴- Liquidity – طبيعت قراردادهاي آتي استاندارد كه در بورس معامله مي‌شوند قابليت خاتمه و لغو لحظه‌اي آنها است، به طوري كه هر يك از طرفين مي‌توانند با اتخاذ موقعيت معكوس در قراردادي كه دارند، قرارداد آتي خود را به قيمت روز بسته و ملغي كنند و به تعهد خود خاتمه دهند. به بيان ديگر براي اين قراردادها بازار دوم وجود دارد و قابلیت نقدینگی خوبی را دارا هستند.
.
۵- Default Risk – قراردادهاي بازار خارج از بورس (OTC) داراي ريسك اعتباري بوده و هر يك از دو طرف خريدار و فروشنده احتمال نكول در تعهدات خود را دارا هستند. در حالي كه قراردادهاي آتي بازارهاي متمركز بورس توسط اتاق پاياپاي ضمانت اجرايي داشته و ريسك اعتباري ندارند.
.
۶- Size – اندازه قراردادهاي آتي بورس معمولا كوچك‌تر از قراردادهای سلف است، به نحوي كه قشر بيشتري از آحاد جامعه و سرمايه‌گذاران را پوشش می دهند، ولي قراردادهاي پیش فروش یا سلف بازارهاي خارج از بورس معمولا در اندازه‌هاي بزرگ‌تر عرضه می شوند و نياز به سرمايه بيشتري دارند.
.
۷- Performance Bond – در مكانيزم قراردادهاي آتي بورس سپرده تضمين وجود دارد كه خريدار و فروشنده را ملزم به پرداخت در هنگام عقد قرارداد مي‌نمايد، در حالي كه چنين شرايطي در قراردادهاي سلف غیرمتمرکز (Forwards) وجود ندارد.
.
۸- Marking to Market – مكانيزم تسویه روزانه تسویه قراردادهاي آتي بورس را کارآمدتر می کند، مادام كه قيمت اوراق آتي به طور روزانه تغيير مي‌كنند، سود و زيان‌هاي هر يك از طرفين معامله به طور روزانه محاسبه و به حساب آنها واريز (در صورت سود روزانه) يا از حساب آنان كسر (به علت زیان روزانه) مي‌شود كه به اين عمل تسويه روزانه مي‌گويند.
.
۹- Public Contract – قراردادهاي بازارهاي خارج از بورس (OTC) قراردادهاي خصوصي محسوب مي‌شوند و قراردادهاي آتي بورس عمومي تلقي مي‌شوند؛ بنابراين قراردادهاي آتي بورس بسيار قانونمند و تحت نظارت قانون هستند. به طور معمول براي عقد يك قرارداد پيش فروش در بازهاي سنتي و غيرمتمركز نياز به اجازه و تصويب دولتي نيست و بهتر است معامله گران قبل از عمل از سلامت بازار و طرف معامله خود مطمئن شوند، اما شرايط و محيط قانونمند بازارهای بورس کالا و اوراق آتي به خاطر متمركز بون در يك محل و نظارت بخش دولتي و وجود عرضه و تقاضاي متمرکز، محيطي منصفانه و شفاف و كارآمد را ايجاد كرده‌اند كه براي همه قراردادهاي آن، بازاری ثانويه وجود داشته وعرضه و تقاضا در طي دوره قرارداد، قیمت‌ها را در تعادل نسبی نگه می‌دارد.
.
محمود گنابادي – كارشناس بازار آتي
منبع : دنياي اقتصاد
.
————————————————————————————————————–
لینک های مرتبط :
– قرارداد آتی چیست؟ [1]( قسمت اول )
– آموزش بازارهای آتی [2] ( قسمت دوم )
.