قرارداد آتي چیست؟
قسمت اول- شايد نتوان تاريخي واقعي را براي شروع قراردادهاي پيش فروش و پيش خريد ذکر کرد. پيش خريد و پيش فروش محصولات كشاورزي از دير باز در سراسر جهان به شیوههای سنتی و غیر متمرکز رايج بوده است و هنوز هم وجود دارد.
.
كشاورزان به دليل تغييرات جوي و عوامل خارج از كنترل هميشه نگران آن هستند كه مبادا اتفاقي بيفتد تا دسترنج يكسالهشان نابود شده يا كاهش قيمت يابند و لذا معمولا چند ماهي قبل از به بار نشستن محصول آن را روي درخت يا قبل از درو به عمده فروشان و تجار با قيمتهاي مشخصي كه بر اساس توافق دو طرف حاصل ميشود پیش فروش میکنند.
.
قراردادهاي پيش خريد و پيش فروش در غرب به forward contracts معروف هستند و در ايران به آن معاملات سلف ميگويند. گر چه قراردادهای پيش فروش محصولات از كالاهاي كشاورزي شروع شده، اما در قرن بيستم دامنه اين نوع قراردادها به تمام كالاها و محصولات فيزيكي و مالي و اوراق بهادار سرايت کرده است. از آنجا كه اين معاملات پيش فروش در بازارهاي سنتي و به صورت پراكنده در سطح گستردهاي انجام ميشود، معمولا مشكلاتي را در پي دارند.
.
مثلا در هنگام تحويل كالا و پرداخت قيمت، خريدار يا فروشنده بعضا از انجام تعهدات خود سر باز ميزنند و در خواستهاي جديدي را مطرح ميکنند و خلف وعده ميكنند، از طرف ديگر چنانچه هر يك از طرفين به دليلي از انجام معامله خود راضي نباشد، لغو اين قراردادها مشكل است و به سادگی انجام نمیشود و برای طرفین ايجاد خسارت ميکند.
.
قراردادها بعضا تعبيرهاي متفاوتي به خود ميگیرد و اختلافات متعددی در ميان خريدار و فروشنده ايجاد ميشود. مساله ديگر آن است كه قيمت واقعي محصولات شفاف نیست و فروشنده از شرايط قيمت و ميزان عرضه و تقاضاي محصول مورد معامله به لحاظ عدم وجود يك بازار متمركز آگاه نبوده و محصولات خود را به دلیل نياز به پول به قيمت هايي نه چندان منصفانه به تجار و بازرگانان مطلع و ثروتمند میفروشند. مجموعهای از اين دسته مشكلات در گذشته موجب شد كه دستاندركاران بازارهاي سلف (Forward) به فكر ايجاد يك محل متمركز افتاده تا معاملات پیش فروش و پیش خرید در آن محل به انجام برسند و برخی مشكلات فوقالذكر نيز مرتفع شوند.
.
براي اولين بار هيات بازرگاني شيكاگو در سال ۱۸۴۸ بازارهاي غيرمتمركز و پراکنده سلف (Forwards) را در يك محل و يك سازمان به نام بورس معاملات شيكاگو جمع و طي دوازده سال توانست تقریبا تمام مشكلات موجود در قراردادهاي سلف را مرتفع كند و نام اين قراردادها را Futures بگذارد كه در ايران ما آن را «قرار دادهاي آتي» ناميده ايم. پس قراردادهاي آتي همان قراردادهاي پيش خريد و پيش فروش (سلف) هستند كه دارای قراردادهای استاندارد و تعریف شده بوده و اجرای آن تضمين شده و به صورت متمركز در محلی ثابت به نام بورس مورد معامله قرار ميگيرند.
.
اگر بخواهيم قراردادهاي سلف و آتی را با بياني ساده تعريف كنيم بايد گفت كه این قراردادها دو طرف خريدار و فروشنده را متعهد میکند که دارايي مشخصي را در آيندهای معلوم با قيمتی که در هنگام بستن قرارداد تعیین میشود با یکدیگر مبادله کنند. اگر قراردادهای پیش فروش و پیش خرید در بازار سنتي و شبكههاي غيررسمي (Over The Counter (OTC منعقد شوند به آنها سلف ميگويند و چنانچه در بازارهاي سازمان يافته منظمی مانند بورس مورد داد و ستد قرار بگيرند و داراي استانداردهاي مشخص قراردادي و تضمين انجام معامله باشند، قرارداد آتي ناميده ميشوند.
.
امروزه در بازارهاي آتي و سلف انواع داراييها مورد معامله قرار ميگيرند. داراييهاي فيزيكي مثل طلا، نقره، نفت، محصولات كشاورزي، فلزات و داراييهاي مالي مثل اوراق قرضه، نرخ بهره، ارزهاي خارجي و اوراق سهام از آن جمله اند. قراردادهاي سلف نيز به نوبه خود سازمان یافتهتر از گذشته در بازارهاي خارج از بورس (OTC) مورد استفاده تجار و شركتهاي چند مليتي که قراردادهای غیراستاندارد و خصوصی را ترجیح میدهند، مورد معامله قرار میگیرند.
.
دکتر محمود گنابادی
منبع : دنیای اقتصاد
.
