نقش حسابرسي اخلاقي در رقابت سازمان‌ها
بخش پایانی
۵- ديدگاه ذينفعان (منظر ذينفعان)
اهداف حسابرسي اخلاقي داراي دو بعد متفاوت است كه از يك بعد، حسابرسي به منظور حسابدهي، پاسخگويي و شفافيت در قبال ذينفعان بوده و از بعد ديگر به منظور اعمال كنترل‌هاي داخلي در جهت دستيابي به اهداف و استانداردهاي اخلاقي سازمان، انجام مي‌گيرد.
.
يكي از اهداف حسابرسي اخلاقي ايجاد فرصت و امكان براي سازمان در جهت رديابي و پيگيري روند پيشرفت سازمان در طول ساليان مختلف و شناسايي و مشخص كردن حوزه‌هايي از فعاليت است كه هنوز نياز به كار بيشتر در ارتباط با شركت دارند.
پاسخگويي سازمان مستلزم ارائه اطلاعاتي به ذينفعان است كه محق دريافت آن هستند. اطلاعاتي از قبيل:
.
۱- محيط اجتماعي كه در درون آن روابط بين سازمان و ذينفعان تعريف و مشخص شده است (بنابراين استانداردهاي قانوني جاري مبنايي براي حداقل پاسخگويي سازمان هستند)
.
۲- اراده و تصميم خود سازمان درخصوص برخي از ذينفعان كه سازمان تاكيد ويژه اي بر آنان دارد. بنابراين گروه ذينفعان نمي‌توانند ادعاهاي خودسرانه‌اي در قبال دريافت اطلاعات از سازمان داشته باشند به دليل اينكه حد و حدود پاسخگويي سازمان به ذينفعان‌بستگي به محيط اجتماعي خاص سازمان، تصوير و برداشت سازمان از ذينفعان مرتبط و همچنين مسووليت اجتماعي كه سازمان براي توجيه اقدامات خود در قبال گروه خاصي از ذينفعان خود، تمايل به قبول آن خواهد داشت، دارد. بنابراين، حقوق ذينفعان در قبال اطلاعات مربوط به سازمان تا حدود زيادي بستگي به وظايف و تكاليفي است كه سازمان خود را متعهد به انجام آنها كرده است.
.
تخصيص اهميت و امتيازات متفاوت به منافع گروه‌هاي مختلف سازمان امري ممكن و توجيه‌پذير است. به دليل اينكه همه ذينفعان در فرآيند مميزي (حسابرسي) اخلاقي واقعا درگير نيستند. در مورد بيشتر سازمان‌ها، ذينفعان بيروني كه مشمول اين فرآيند مي‌شوند عبارتند از سهامداران، مشتريان، تامين‌كنندگان و جامعه پيرامون سازمان در حالي كه مي‌توان گروه‌هاي مهم زيادي را براي سازمان متصور شد. واقعيت اينكه تعداد گروه‌هاي ذينفع مورد توجه سازمان محدود شده است و اين موضوع بدين دليل است كه
.
اولا: برخي از گروه‌هاي ذينفع سازمان نسبت به بقيه از اهميت بيشتري برخوردار هستند. ثانيا، انتظارات و توقعات گروه‌هاي ذينفعان با هم متفاوت هستند. بدين ترتيب پرواضح است كه ذينفعان مهم‌تر تاثير بيشتري روي فعاليت‌ها و اقدامات شركت‌ها خواهند داشت و در صورت تضاد منافع توقعات بين گروه‌هاي ذينفع، حفظ منافع آنان بيشتر مورد نظر سازمان قرار خواهد گرفت. گفتمان بين ذينفعان در فرآيند خارجي ارزيابي اخلاقي سازمان صورت مي‌پذيرد و در اين فرآيند منافع ذينفعان شناسايي و توازن بين آنها بر اساس اهميت و وزني كه در سازمان‌ها به آنان مي‌دهند، برقرار مي‌شود.
.
هدف پاسخگو بودن به ذينفعان نيازمند اطلاعاتي در مورد مسائل عمومي مانند ايمني محصولات، مسائل زيست محيطي، روابط كاركنان و غيره است. يك سيستم دفترداري اخلاقي به صورت نظام‌مند و ساختاريافته داده‌هاي اخلاقي سازمان كه براي ذينفعان مهم هستند را جمع‌آوري مي‌كند. اين فرآيند به احتمال زياد شامل اطلاعات مستند و اساسي است به عنوان مثال شكايات ذينفعان، حوادث يا غرامت‌هاي پرداختي سازمان براي رفتارهاي غيراخلاقي، كاركنان و سازمان است. حجم قابل توجهي از اين داده‌ها در گزارش‌هاي حسابرسي عادي و سيستم اطلاعات مديريت (مانند اطلاعات منابع انساني، تعداد و سطوح سازماني كاركنان زن، نرخ پرداخت به كاركنان با قوميت‌هاي مختلف و غيره) موجود است. با جمع‌آوري اينگونه اطلاعات در واقع يك سازمان در حال نگهداري سوابق و مدارك مربوط به تاثير اجتماعي اقدامات و خط مشي‌هاي خود است كه ممكن است آن را، حسابرسي اخلاقي، تلقي كرد.
.
ما واژه حسابرسي اخلاقي را در اشاره به فرآيندي كه داده‌هاي مربوط به ارزش‌هاي سازماني را جمع‌آوري مي‌كند، بكار مي‌بريم. اين فرآيند شامل بررسي اطلاعات موجود در سيستم‌هاي حسابداري و دفترداري سازمان و همچنين بررسي مدارك و مستندات مربوط به فرآيندهاي سازمان در ارتباط با اخلاقيات بمنظور نشان دادن واقعيات و شفاف‌سازي ارزشي (تصريحي و تلويحي) سازمان به صورت تحليلي است. رفتارهاي سازماني ارزشي (مرتبط با ارزش‌ها) استخراج شده از سوابق دفترداري، در تقابل با خطوط راهنما و عقايد جديد در زمينه‌هايي مثل مسائل زيست محيطي، خط مشي‌هاي استخدام و اخراج كاركنان و غيره مورد تست و آزمون قرار مي‌گيرند.
.
علاوه بر آن و در مرحله بعد، نظر و عقيده اخلاقي سازمان نيز بر اساس مستندات موجود سازمان تبيين مي‌شود تا سند مزبور به منظور شفاف‌سازي و تصريح ارزش‌ها و همچنين آزمون ثبات و سازگاري آنها و پيدا كردن شكاف‌هاي اخلاقي احتمالي در درون سازمان مورد بازبيني و بازنگري قرار گيرد. اين روش همچنين در مورد فرآيندهاي مرتبط با ارزش‌هاي سازمان (فرآيندهاي ارزشي سازمان) بكار مي‌رود. يك چك‌ليست (در ارتباط با كانال‌هاي ارتباطي سازمان، سيستم‌هاي پاداش، سلسله مراتب فرماندهي و غيره) جامع براي مشخص و تعيين كردن اينكه چه رفتارهايي را سازمان، ارزش مي‌داند بكار گرفته مي‌شود. اين عمل از طريق بررسي ساختارها و فرآيندهاي رسمي و غيررسمي در سازمان و بكارگيري تئوري‌هاي توسعه سازمان براي قطعي‌سازي و تاييد نتايج حسابرسي انجام مي‌شود.
.
از آنجا كه رفتار اخلاقي سازمان به رفتارهاي اخلاقي يكايك كاركنان آن بستگي دارد، توجه داشتن و مشاركت دادن كاركنان در تعيين و شفاف‌سازي ارزش‌هاي سازمان امري ضروري است. در فرآيند ارزيابي اخلاقي داخلي ارزش‌هاي غالب كاركنان از طريق مصاحبه‌ها، نظرسنجي‌ها، پرسشنامه‌ها و غيره تعيين و استخراج مي‌شوند. سپس نتايج بدست آمده به سيستم ارزشي سازمان كه از طريق فرآيند پاسخگويي مشخص شده است ارتباط داده مي‌شوند. با انجام اين كار، شكاف‌هاي اخلاقي (برداشت‌هاي مختلف از اخلاقيات سازمان) و همچنين اختلاف و تضاد بين سازمان و ارزش‌هايي كه با يكديگر ناسازگار هستند، مشخص و تعيين مي‌شوند.
.
ارزيابي اخلاقي داخلي نه تنها بدنبال آشكارسازي ارزش‌هاي غالب سازمان است بلكه بدنبال اين است كه ارزش‌هاي سازمان چه بايد باشند. نظر به اينكه هدف مميزي داخلي، اندازه‌گيري تطابق واقعيات و حقايق با عرف و عادت معمول سازمان است (حسابرسي رعايت)، اين عرف و عادت- ارزش‌هايي كه سازمان در صدد به‌كارگيري و اعمال آنها است- بايد شفاف و صريح باشند. اين مساله ممكن است نتيجه يك فرآيند مشاركتي (نوشته شده يا ننوشته در بيانيه ارزش‌هاي سازمان) باشد، اما مهم است به دليل اينكه يك فرآيند مستمر است براي حصول اطمينان از اينكه سازمان اين ارزش‌ها را پاس مي‌دارد. بنابراين ارزيابي اخلاقي داخلي از طريق گوش فرادادن به كاركنان (به معني اصلي كلمه Audit – حسابرسي) (از ريشه لاتين لغت Audire به معني گوش فرا دادن)، به مميزي داخلي اهميت داده و توجه مي‌كند. كارگاه‌هاي آموزشي و گروه‌هاي كوچك بحث و تبادل نظر، آگاهي اخلاقي در بين كاركنان را افزايش داده و به عنوان يك ابزار مهم در جهت دستيابي به اجماع مي‌توانند مورد استفاده قرار گيرند.
.
از آنجا كه پاسخگويي يكي از اهداف حسابرسي اخلاقي است، نتايج فرآيندي كه به ذينفعان سازمان مربوط مي‌شود بايد به اطلاع آنها رسيده و در اختيار آنان قرار گيرد. با به‌كارگيري گروه‌هاي متمركز، سهامداران مي‌توانند بازخوردهاي مهم كه بصورت خودكار و اتوماتيك نتايج حسابرسي را در مفهوم گسترده‌تري بيان خواهد كرد، ادامه دهند. بحث‌هاي گروه‌هاي متمركز با پشتيباني اطلاعات دريافتي از سيستم دفترداري بايد درخصوص مسائل عمومي سازمان و همچنين ارزش‌هايي كه اقدامات سازمان بر آن مبنا انجام گرفته، صورت پذيرد.
.
اين مساله در فرآيند ارزيابي اخلاقي بيروني كه مجموعه ارزش‌هاي سازمان را در تقابل با عقايد و برداشت‌هاي ذينفعان مرتبط مورد آزمون و تست قرار مي‌دهد، انجام مي‌گيرد. ارائه بازخورد در اين مورد براي سازماني كه در صدد ارتقاي ويژگي سازماني است كاملا ضروري است و نتايج حاصل از تمرين حسابرسي اخلاقي (شامل يافته‌ها و نتايج حسابرسي داخلي بدليل اينكه كار درستي است كه بايد انجام شود) بايد به كاركنان همواره اطلاع‌رساني و گزارش شوند. در نتيجه اجراي اين فرآيند سازمان قادر خواهد بود اهدافي را براي بهبودهاي آتي در رفتارهاي اخلاقي خود بصورت يكپارچه تعيين و مشخص كند.
.
بنابراين، حسابرسي اخلاقي از يكسو شناسايي و مشخص كردن ارزش‌هاي (واقعي) سازمان و از سوي ديگر در يك مسير كلي به اينكه سازمان چگونه سيستم‌هاي ارزشي خود را ايجاد و توسعه دهد، منتج خواهد شد. يافته‌هاي حسابرسي اخلاقي بايد به برنامه‌هاي عملياتي سال‌هاي آتي تبديل و ترجمه شوند. اگر حسابرسي اخلاقي هر ساله يا هر دو سال يكبار صورت مي‌پذيرد، سازمان قادر خواهد بود كه مسير پيشرفت خود را بر اساس اطلاعات مبنا و پايه‌اي ارائه شده توسط عناصر و اجزاي مختلف مميزي اخلاقي پيگيري كند. از اين رو، مميزي اخلاقي يك عكس فوري و لحظه‌اي از رفتار اخلاقي سازمان را ارائه مي‌دهد، اما همزمان، حسابداري اخلاقي، پاسخگويي اخلاقي، ارزيابي اخلاقي داخلي و بيروني، صحه‌گذاري بيروني و برنامه‌هاي عملياتي منتج از آن مي‌توانند ارزش‌هاي سازماني و در نهايت رفتار اخلاقي سازمان را تحت تاثير قرار دهند.
.
۶- صحت و درستي و جامعيت
مهم است كه توجه داشته باشيم مميزي اخلاقي يك رويكرد صحيح و درست و جامعي است، صحت و درستي آن بدليل تركيب رويكردهاي مختلف با متدولوژي‌هاي مختلف با يكديگر و جامعيت آن نيز بدليل در نظر گرفتن كل و تماميت سازمان (شامل محيط پيراموني) با همه مسائل و جنبه‌هاي مختلفي كه در حوزه‌هاي عملياتي متفاوت بروز مي‌كنند، به خصوص ويژگي آخر كه خود را در فرآيند ارزيابي اخلاقي نشان مي‌دهد. در واقع زماني كه ارزش‌ها و خط مشي‌ها مورد بحث و تبادل نظر قرار مي‌گيرند، از زواياي مختلف با منافع و مصلحت‌هاي متفاوت به آنها پرداخته مي‌شود. اين امر بسيار مهم و حياتي است كه ارزش‌هاي سازمان در ارتباط با قابليت بقاي اقتصادي و توازن بين آرمان‌ها و ديدگاه‌هاي اجتماعي و اخلاقي سازمان، مورد ارزيابي و آزمون قرار گيرند، از آنجا كه خط مشي‌هاي اخلاقي كه بر اساس پايه‌هاي كسب و كار اقتصادي محكم نباشند، دوام زيادي نخواهند آورد. بسيار لازم و ضروري است كه مأموريت اجتماعي و مأموريت اقتصادي سازمان هم‌راستا و هم‌جهت باشند.
.
نتيجه‌گيري:
يافته‌ها و نتايج حاصل از انجام فرآيند حسابرسي اخلاقي يك عكس فوري و لحظه‌اي از اخلاقيات را در يك نقطه از زمان، نشان و ارائه مي‌كند. در مورد حسابرسي اول، ضرورتا ارزش كمتري از حسابرسي‌هاي آتي براي مقاصد مقايسه‌اي را دارد، اما يك تصوير شفاف از ارزش‌ها و آسيب‌پذيري سازمان ارائه مي‌دهد. گزارش مميزي يك مستند مبتني بر واقعيات است. اگر‌چه در نهايت به يك حكم و راي مي‌رسد ولي قصد قضاوت و داوري و محكوم كردن شركت در ارتباط با كوتاهي و قصورات اخلاقي را ندارد.
.
سازمان اروپايي اخلاق كسب و كار (European Institute for Business Ethics- EIBE) بر اين باور است كه هر سازماني كه مميزي اخلاقي را انجام مي‌دهد به جايگاه و سطح اخلاقي سازمان اهميت داده و به دنبال انجام اقدامات و برنامه‌هاي ضروري در اين ارتباط در صورت آشكار شدن و مشاهده كمبودها و قصورات اخلاقي در شركت است. اين ديدگاه، نگرشي است قابل تحسين كه بايد حمايت و پشتيباني شود. يافته‌هاي حسابرسي اخلاقي، دانش لازم براي برنامه‌ريزي اقدامات مناسب به سازمان مي‌دهد. در اين خصوص، حسابرسي اخلاقي سازمان اروپايي كسب و كار (EIBE) فاصله خيلي زيادي از سبك و نحوه حسابرسي مسووليت اجتماعي كه در دهه ۱۹۶۰ در سازمان‌ها انجام مي‌داد، گرفته است. اين تغييرات توسط منتقدان رفتار سازمان از بيرون سازمان صورت گرفت كه بدنبال جمع‌آوري ملزومات و كمك براي اعمال فشار بيروني به سازمان جهت تغيير بودند.
.
ما بر اين باوريم كه حسابرسي اخلاقي منافع مشخص و ويژه‌اي براي شركت‌هاي چند‌مليتي دارد. در زمينه‌هايي از قبيل تملك يا ادغام شركت‌ها به خصوص آنها كه شركايي از كشورهاي مختلف با سيستم‌هاي ارزشي متضاد و متفاوت دارند. از ديگر منافع آن مي‌توان به تقويت و ارتقاي سازمان، افزايش توان شركت در مقابله با فساد و كلاهبرداري و بهبود اخلاق و انگيزه كاركنان اشاره كرد.
اما نبايد از نظر دور داشت دانش و فناوري حسابرسي اخلاقي هنوز در دوران طفوليت خود بسر مي‌برد. منافع و مزاياي كامل آن بصورت كامل هنوز شناخته نشده‌اند. مزاياي اشاره شده در اين مقاله از تجارب بدست آمده از كارهاي مشاوره‌اي تعدادي از اعضاي سازمان اروپايي اخلاق كسب و كار (EIBE) و برخي همكاران در سازمان‌هاي مختلف، اقتباس شده‌اند.
.
تجارب تحصيلي در اين فرآيند، ما را مجاب كرده است كه حسابرسي اخلاقي از مهمترين و هيجان‌انگيزترين توسعه‌هاي علم مديريت و حسابرسي در چند دهه گذشته است كه ماندني خواهد بود. ارزش‌ها، پايه و مبناي همه رفتارهاي سازماني هستند و تمركز بر ارزش‌ها، مديران سازمان‌ها را قادر به خلق سازماني عالي و برتر در همه زمينه‌هاي ممكن خواهد كرد و كامل شدن و اعتلاي اين فرآيند همواره نيازمند حسابرسي آن خواهد بود و اين نقطه‌اي ديگر از تلاقي رشته‌هاي حسابرسي و مديريت خواهد بود.
.
لقمان پاكروان
منبع : دنیای اقتصاد
.
——————————————————————————————————————-
لینک مرتبط :
نقش حسابرسی اخلاقی در رقابت سازمان‌ها (بخش اول )
.
