آموزش بازارهاي آتي

قسمت دوم – گرچه تاريخي واقعي براي پيدايش قراردادهاي سلف نمي توان رقم زد؛ اما شايد لازم باشد كه تحولات مدون اين گونه بازارها را به اجمال دانست تا سير علمي پيدايش و علل توسعه آنها بيشتر روشن شود.

.
در تاريخ مدون غرب، اين طور مطرح شده است كه ايجاد و شكل گيري قراردادهاي سلف براي اولين بار در صنعت كشاورزي اتفاق افتاد. كشاورزان و توليد كنندگان و آسيابانان غرب هميشه دچار اضطراب و عدم اطمينان از آينده بودند و به دنبال راهكارهايي مي گشتند تا بتوانند نگراني هاي ناشي از عدم اطمينان خود از آينده را كاهش دهند و با خيال راحت تري هزينه هاي جاري و روزمره خود را تنظيم كنند. گرچه قيمت محصولات كشاورزي مانند تمام محصولات و كالاهاي ديگر متاثر از نوسان قيمت ها بود؛ اما هميشه ترس از آينده براي قشر كشاورزان مساله ساز بوده و اتفاقات غيرقابل پيش بيني طبيعي و آب و هوايي قابل کنترل نبوده و به نگراني آنها از آينده دامن مي زد. 

.
 به عنوان مثال، اگر ناگهان يك محصول كلان گندم وارد بازار مي شد، قيمت ها رو به کاهش مي گذاشت يا اينكه چنانچه بدي آب و هوا منجر به كاهش توليد گندم مي شد، ميزان عرضه كاهش يافته و قيمت اين محصول اساسي به شدت افزايش مي يافت؛ بنابراين بسياري از نوسانات اين بخش قابل پيش بيني نبود و روند معمول زندگي كشاورزان و توليد كنندگان محصولات كشاورزي را مختل مي كرد. بشر كه از احساس نياز، هميشه به ابتكار و اكتشاف و اختراع مي رسد، به تدريج مفهوم پيش خريد و پيش فروش را بسيار جذاب و سودمند يافت و كشاورزان توانستند با استفاده از قراردادهاي سلف (Forwards) محصول خود را در مقابل نوسانات فصلي و عرضه و تقاضاهاي ناگهاني محصول و نوسانات قيمت ها محافظت كنند.

.
 گر چه اولين قرارداد پيش فروش سلف را در قرن هفدهم ميلادي به ژاپني ها نسبت داده اند كه به امر سلف خري برنج پرداختند، اما در غرب نيز صنعت غلات قراردادهاي سلف نيز پيشينه ديرينه دارد. بر اساس اين قراردادها، فروشنده يا توليد کننده متعهد مي شود که به محض آماده شدن محصول، آن را به خريدار در مقابل وجه از قبل تعيين شده اي تحويل دهد. استفاده از قراردادهاي سلف توانست به سرعت به سلف خري پنبه و لوبيا و ساير محصولات كشاورزي نيز سرايت كند.

.
 بازارهاي سلف تا اواسط قرن نوزدهم به کار خود ادامه مي دادند و بسيار محبوب بودند، اما مشكلات عديده اي نيز داشتند؛ بنابراين در سال ۱۸۴۸ هيات بازرگاني شيكاگو محلي براي انجام اين گونه قراردادها در بورس معاملاتي شيكاگو ايجاد كرد و حدود دوازده سال طول كشيد تا به تدريج قراردادهاي سلف را متحدالشكل و از نظر اندازه، كيفيت، محل تحويل و زمان تحويل استاندارد كرد كه به اين ترتيب مشكلات موجود در قراردادهاي سلف بازارهاي غير متمركز OTC عمدتا مرتفع شد و از آن پس اين قراردادهاي استاندارد را كه در محل بورس شيكاگو معامله مي شدند «قراردادهاي آتي» يا (Futures) ناميدند.

.
 گرچه بيش از يکصد و پنجاه سال نيست كه قراردادهاي آتي در جهان مورد استفاده انواع سرمايه گذاران و معامله گران و مديران سرمايه گذاري قرار مي گيرند، اما مقررات و قوانين آنها به گونه اي طراحي شده اند كه خريدار و فروشنده به سادگي و با خيال آسوده به بازاري شفاف مراجعه مي كنند و معاملات خود را انجام مي دهند و مي دانند كه انجام معامله از طريق مكانيزم بورس قطعي و تضمين شده است.

.
 مدتي پس از آن به تدريج براي جذاب تر كردن بازارهاي آتي و تسهيل معاملات و ساده سازي ورود و خروج از بازار مقرر شد كه هر دو طرف خريدار و فروشنده درصد كوچكي از وجه قرار داد را به عنوان سپرده تضمين انجام كار در هنگام خريد و فروش قرارداد آتي پرداخت كنند و پرداخت كامل وجه در هنگام تحويل كالاصورت گيرد.همچنين براي اينكه بتوان سطح اعتماد به بازار را براي سرمايه گذاران و معامله گران كامل كرد و قراردادها ضمانت اجرايي داشته باشند، انجام بلاشرط قراردادها از طريق ايجاد اتاق پاياپاي تضمين شد كه به اين ترتيب براي خريدار يا فروشنده اهميتي نداشت كه اعتبار طرف معامله او چگونه است، زيرا اجراي قرارداد توسط بورس تضمين شده و طرف معامله او در هنگام تحويل و تحول شخص سومي به نام اتاق پاياپاي بود که در مقابل خريدار نقش فروشنده و در مقابل فروشنده، به عنوان خريدار عمل مي كرد. 

.
روند استاندارد شدن اينگونه قراردادها و تمركز آن در يك محل و تضمين اجراي قراردادها توسط بورس و پرداخت بخش كوچكي از ارزش معاملات در هنگام معامله قراردادهاي آتي موجب توجه فزاينده كشاورزان و بازرگانان به بازارهاي آتي شد و ديري نگذشت كه جذابيت اين بازارها و توجه معامله گران حرفه اي ريسك پذير را نيز كه فقط به دنبال كسب سود و منفعت مالي بودند به خود جلب كرد.

.
 معامله گران ريسك پذير (Speculators) را در ايران تحت عنوان سوداگران يا تجار نيز مي نامند، اما به شرحي كه در صفحات آتي خواهد آمد، وجود اين دسته از افراد در اين بازارها حجم نقدينگي را افزايش مي دهد و به تبع آن عرضه و تقاضا تعادل بهتري پيدا كرده و بازار را كارآمدتر مي کند، هر چه اوراق آتي قابليت نقدينگي بيشتري داشته باشند، ريسك خريد و فروش مجدد و مكرر آنان كاهش يافته و دامنه نوسانات قيمت هايشان محدودتر مي شوند. 

.
 موفقيت و توجه چشمگير كشاورزان و بازرگانان و معامله گران به قراردادهاي آتي موجب رشد و وسعت يافتن اين قراردادها در دنيا شد و متعاقب آن كالاهاي كشاورزي مثل پنبه، آب ميوه، قهوه و چوب و احشام و كالاهاي صنعتي و در واقع اكثر كالاهاي اساسي و ضروري از بازارهاي آتي و مكانيزم محكم و استوار آن استفاده كردند. 

.
 در اوايل دهه ۱۹۷۰ (۱۳۵۰ شمسي) بود كه اولين قراردادهاي آتي ارزي و اوراق قرضه دولتي در اين بازارها مورد معامله قرار گرفتند و يک دهه بعد (۱۳۶۰ شمسي) نيز نسل جديد اين قراردادها كه به قراردادهاي آتي شاخص سهام معروفند به بازارهاي مالي جهاني معرفي شدند. ملاحظه مي شود که گرچه به نظر مي رسد كه بيش از چهل سال از عمر اوراق آتي شاخص هاي سهام نمي گذرد، اما امروزه بيش از هشتاد درصد ارزش معاملات آتي را اوراق بهادار آتي تشكيل مي دهند. براي سرمايه گذاران و سهامداران پر واضح است كه قراردادهاي آتي قادر هستند ريسك سرمايه گذاري هاي آنان را كاهش دهند و با توجه به خاصيت اهرمي شان سود بالقوه زيادي را با حجم كم سرمايه اوليه ايجاد كنند.

.
دکتر محمود گنابادي – به نقل از سايت بورس ۲۴

———————————————————————————————————————–

لینک مرتبط :

قرارداد آتی چیست؟ ( قسمت اول )

.