آيا شاخص بورس به وظيفه خود عمل مي‌كند؟ قبل از پاسخ به اين پرسش ابتدا بايد ديد كه وظيفه شاخص بورس چيست. به طور كلي سرمايه‌گذاران در بورس به دو دسته تقسيم مي‌شوند سرمايه‌گذاران حرفه‌اي و سرمايه‌گذاران غيرحرفه‌اي. سرمايه‌گذاران حرفه‌اي ابزار مختلفي براي شناخت وضعيت بازار دارند ولي سرمايه‌گذاران غيرحرفه‌اي عموما چشم به شاخص دارند.
.
در نتيجه شاخص چراغ راهنمايي است كه مسير را براي سرمايه‌گذاران مشخص مي‌كند. در اكثر قريب به اتفاق بورس‌هاي معتبر جهان شاخص بورس سطح عمومي قيمت سهام را نشان مي‌دهد يعني وقتي شاخص بالا مي‌رود نشان از رشد سطح عمومي قيمت‌ها و وقتي شاخص پايين مي‌رود نشان از افت سطح عمومي قيمت‌ها دارد.
.
حال چند سالي است كه در بورس تهران چيزي خلاف اين امر اتفاق مي‌افتد. سرمايه‌گذاراني كه با كاهش ارزش سهام خود مواجهند با حيرت رشد شاخص را نظاره مي‌كنند به طوري كه اعتماد به شاخص خدشه‌دار شده است. در نتيجه مي‌توان گفت كه شاخص بورس به نحو احسن به وظيفه خود عمل نمي‌كند چيزي كه پيش از اين نيز بسياري از كارشناسان در مورد آن هشدار داده بودند.
.
اگر به چند سال پيش بازگرديم و تغييري كه سازمان بورس در نحوه محاسبه شاخص داد را به ياد آوريم مي‌توانيم به علت اين امر پي ببريم.
تغيير شاخص كل از شاخص قيمت به شاخص قيمت و بازده نقدي و عدم محاسبه و انتشار شاخص قيمت باعث به وجود آمدن اين مشكل شده است. شاخصي كه بدون داشتن مبنايي منطقي در راستاي شاخص قبل و ادامه آن محاسبه شده است و به گفته برخي كارشناسان چسباندن سنگ و شيشه به يكديگر است.
.
در مورد نحوه كار شاخص قديم و جديد بايد گفت كه شاخص قيمت پس از تقسيم سود به صورت طبيعي افت مي‌كند. چراكه پس از تقسيم سود، قيمت سهم نيز افت مي‌كند و اين امر موجب مي‌شود كه شاخص از اطلاعات مربوط به سود نقدي تخليه شود. در نتيجه اين امر باعث مي‌شود در مجموع روند صعودي شاخص در بلندمدت چندان شتاب نداشته باشد.
.
اما در مقابل شاخص جديد پس از توزيع سود افت نمي‌كند بنابراين روند صعودي شتابان‌تري خواهد داشت. اين روند در نزد بسياري از افراد كه آشنايي چنداني با بورس و فعاليت‌هاي آن نداشته، بازار سرمايه كشور را موفق و كارآ نشان مي‌دهد اما در عمل آنچه حداقل در سال گذشته تحقق يافته چندان جذاب نيست.
.
اگرچه مجريان اين طرح براي خود دلايلي داشته‌اند مانند سود نقدي پرداختي بالا در مجامع كه در مقايسه با كشورهاي ديگر از مقدار بيشتري برخوردار است و در واقع معتقدند كه شاخص فعلي تصويري درست و واقعي از عملكرد بورس به مشاركت‌كنندگان در بازار ارائه مي‌دهد، ولي بايد در نظر داشت با توجه به تورمي كه در كشور ما وجود دارد اين موضوع امري عادي است و تورم به خودي خود باعث افزايش بي‌دليل شاخص مي‌شود كه اين خود موضوعي است كه مورد انتقاد صاحب‌نظران است.
.
در كنار اين موارد بايد در نظر داشت كه ايرادهاي ديگري نيز بر شاخص وارد است كه همت مسوولان را براي برطرف شدن آنها مي‌طلبد.
همانطور كه مي‌دانيد شاخص بورس ما با الگوبرداري از شاخص بورس توكيو به وجود آمده ولي اين شاخص و ديگر شاخص‌هاي معتبر جهاني را در اصلاح و به‌روز شدن همراهي نكرده است. مواردي مانند عدم استفاده از ضريب شناور آزاد در شاخص كل، لحاظ شركت‌هاي سرمايه‌گذاري، عدم تفكيك شركت‌ها براساس حجم سرمايه، عدم محاسبه شاخص قيمت و شاخص بازده نقدي براي هر صنعت و عدم حذف شركت‌هاي راكد نيز كمبودهايي است كه اميد است با همت مسوولان هرچه زودتر براي هرچه كارآتر بودن شاخص، مرتفع شوند.
.
در پايان مي‌توان گفت كه با توجه به اهميت حياتي وجود اطلاعات در بازارهاي مالي ضروري است كه شاخص قيمت براي تمامي روزهاي كاري بورس از تاريخ انقطاع آن تاكنون محاسبه و منتشر شود.
.
از طرف ديگر حسابرسي شاخص از جمله اموري است كه مي‌تواند اطمينان به شاخص را افزايش دهد. در اين راستا بعضي صاحب‌نظران پيشنهاد داده‌اند كه در ادوار زماني مشخص حسابرسي شاخص توسط يك گروه مستقل و بي‌طرف از حسابرسان كه سابقه كافي در محاسبات مربوط به شاخص دارند، انجام شود تا به مديران بورس و نيز فعالان بازار اين اطمينان داده شود كه شاخص‌ها به درستي محاسبه شده‌اند و تعديل‌هاي لازم در پايه شاخص‌ها صورت پذيرفته است.
.
علي جابري – كارشناس بازار سرمايه
.