طرح مساله:
آيا نظام استانداردنويسي براي حرفه حسابداري و حسابرسي ايران در شرايط كنوني كفايت لازم را دارد يا نه؟
اجازه دهيد يك نظام استانداردنويسي جامع در يكي از كشورهاي صنعتي پيشرفته را با تاريخچه و ساختار تشكيلاتي و وظايف آن مورد مطالعه قرار داده و كاركرد آن را مورد ارزيابي قرار دهيم.
.
بنياد حسابداري مالي Financial Accounting Foundation ) FAF):
در سال ۱۹۷۲ در ايالت متحده آمريكا سازماني به نام بنياد حسابداري مالي ياFinancial Accounting Foundation) FAF) تشكيل گرديد.
اين بنياد سازماني خصوصي و مستقل بوده و مسوول موارد زير ميباشد:
۱- استقرار و ارتقاي استانداردهاي حسابداري مالي و گزارشگري
۲- آموزش تشكيلدهندگان در مورد آن استانداردها
۳- نظارت، اداره و مالي هيات تدوين استانداردها شامل هيات استانداردهاي حسابداري مالي(FASB) و هيات استانداردهاي حسابداري دولتي(GASB) و شوراي مشاورين آنها
۴- انتخاب اعضاي هياتهاي تدوين استاندارد و شوراي مشاورين آنها و حفاظت از استقلال و بيطرفي فرآيند تدوين استانداردها.
.
بنياد شركتي غيرسهامي است كه بر اساس قوانين ايالتDelaware به ثبت رسيده و بطور انحصاري با اهداف خيريه، آموزشي، علمي و ادبيات حرفهاي در محدوده مفاهيم قانون درآمد داخلي يا قانون مالياتهاي آمريكا Section 501(c)(3) of the Internal Revenue Code فعاليت ميكند. بنياد، هيات استانداردهاي حسابداري مالي و همچنين هيات استانداردهاي حسابداري دولتي در شهر نورواك ايالت كنكتيكات واقع شدهاند.
.
ارزشهاي اصلي بنياد حسابداري مالي:
بنياد حسابداري مالي اعتقاد دارد كه گزارشگري با كيفيت خوب اعتماد سرمايهگذاران را به اين گزارشها افزايش ميدهد. افزايش اعتماد سرمايهگذاران به تصميمات تخصيص سرمايه بهتر و در نتيجه اقتصادي قدرتمندتر منتج ميگردد.
.
شش ارزش اصلي Core Values درستكاري، بيطرفي، استقلال، شفافيت، گوش دادن و رهبري، راهنماي بنياد حسابداري مالي FAF، هيات استانداردهاي حسابداري مالي FASB، هيات استانداردهاي حسابداري دولتي GASB در انجام وظايف و مسووليتهايشان در تدوين استانداردهاي حسابداري است كه نتيجه نهايي آن گزارشگري مالي با كيفيت خوب خواهد بود.
.
ساختار سازماني بنياد حسابداري مالي هيات استانداردهاي حسابداري مالي FASB
اين هيات توسط بنياد حسابداري مالي در سال ۱۹۷۳ تاسيس گرديده است. اختيار تدوين استانداردهاي حسابداري مالي و گزارشگري بنگاههاي خصوصي شامل شركتهاي تجاري و سازمانهاي غير انتفاعي به هيات استانداردهاي حسابداري مالي تفويض گرديده است. استانداردهاي ترويج شده توسط هيات استانداردهاي مالي آمرانه بوده و از نظر عموم پذيرفته شده و معتبر ميباشد. استانداردهاي تدوين شده توسط هيات استانداردهاي حسابداري مالي از طرف كميسيون بورس و اوراق بهادار SEC، و انجمن حسابداران رسمي آمريكا AICPA با ۱۲۴ سال سابقه و ۳۷۰۰۰۰ نفر عضو به رسميت شناخته شدهاند. اين استانداردها براي كاركرد كارهاي اقتصاد اهميت خاصي دارد؛ زيرا تصميمات مربوط به تخصيص منابع به نحو بارزي بر اطلاعات مالي قابل اعتماد، مختصر و قابل درك تكيه ميكند.
.
هفت نفر اعضاي تمام وقت هيات استانداردهاي حسابداري مالي كه ميتوانند براي دو دوره پنجساله خدمت كنند، توسط هيات امناي بنياد حسابداري مالي انتخاب ميشوند. يك كادر (كارمند ارشد) با سن بيش از ۶۰ سال هيات را پشتيباني ميكند. هر يك از اعضا و كادر هيات در مقابل سرمايهگذاران و ساير استفادهكنندگان و منافع عموم در مسائل مربوط به حسابداري مالي و گزارشگري وظيفه داشته و در مجموع دانش و تجربه در سرمايهگذاري، حسابداري، مديريت مالي، بازرگاني، آموزش حسابداري و پژوهش دارند. براي حصول اطمينان از استقلال اعضاي هيات و كارمند مربوطه، بنياد حسابداري مالي رويههايي را در مورد سرمايهگذاريهاي شخصي و فعاليتهاي شخصي آنان به منظور اجتناب از هرگونه تعارض منافع بالقوه طراحي و به اجرا گذاشته است.
.
هيات استانداردهاي حسابداري دولتي GASB
اين هيات توسط بنياد حسابداري مالي در سال ۱۹۸۴ سازماندهي شد. هيات استانداردهاي حسابداري دولتي اختيار تدوين استانداردهاي حسابداري مالي و گزارشگري سازمانها و شخصيتهاي حقوقي ايالتي و محلي دولتي را دارد. بنگاههاي خصوصي شامل شركتهاي تجاري و سازمانهاي غيرانتفاعي به هيات استانداردهاي حسابداري مالي تفويض گرديده است. بيانيههاي صادره توسط هيات استانداردهاي دولتي آمرانه و اصول پذيرفته شده عمومي و معتبر ميباشد. همانند هيات استانداردهاي حسابداري مالي، بنياد حسابداري مالي مسووليت انتخاب و تعيين اعضاي هيات استانداردهاي حسابداري دولتي، تأمين مالي مناسب و اعمال نظارت عمومي بر آن را بر عهده دارد.
.
شوراي مشورتي هيات استانداردهاي حسابداري مالي FASAC
شوراي مشورتي هيات استانداردهاي حسابداري مالي كه از تشكيل دهندگان هيات استانداردهاي حسابداري مالي تشكيل يافته است، در زمينه مسائل فني، موارد جديد احتمالي، مسائل اجرايي كه نياز به توجه خاص هيات دارد و درباره اولويت پروژهها و همچنين ساير مسائل مورد نظر هيات، بر اساس درخواست هيات استانداردهاي حسابداري مالي يا رييس هيات مشورت ميدهد. در حال حاضر اين شورا حدود ۴۰ نفر عضو دارد كه بخشهاي مختلف گسترده تشكيل دهندگان هيات استانداردهاي حسابداري مالي را در بر ميگيرد.
.
گروههاي مشورتي هيات استانداردهاي حسابداري مالي داراي كميتههاي زير ميباشد:
كميته مشورتي فعاليتهاي كوچك تجاري، كميته مشاوره فني سرمايهگذاران، كميته گزارشگري مالي شركتهاي خصوصي، كارگروه مسائل جاري و كميته مشورتي موسسات غير انتفاعي. لازم است توجه شود كه در كارگروه مسائل جاري يك نماينده به عنوان ناظر شركت كننده از SEC و در كميته مشورتي موسسات غيرانتفاعي يك عضو ناظر از سوي انجمن حسابداران رسمي آمريكا AICPA، يك عضو ناظر از اداره موسسات خيريه و يك عضو از شوراي مشورتي هيات استانداردهاي حسابداري مالي حضور دارند.
.
شوراي مشورتي هيات استانداردهاي حسابداري دولتي GASAC
شوراي مشورتي هيات استانداردهاي حسابداري دولتي كه از بنيانگذاران هيات استانداردهاي حسابداري دولتي تشكيل گرديده است، در زمينه مسائل فني، اولويت پروژهها و ساير مسائل مورد نظر هيات استانداردهاي حسابداري دولتي مشورت ميدهد.
در شوراي مشورتي هيات استانداردهاي حسابداري دولتي يك عضو ناظر از اداره حساب پذيري دولتي Government Accountability Office با عملكردي مشابه ديوان محاسبات در كشورمان حضور دارد.
.
استقلال Independence
بازارهاي سرمايه و دولت از شركتكنندگان بسياري تشكيل گرديده است كه خواستهها، الزامات و علائق مالكانه رقابتي دارند. هياتهاي تدوين استاندارد بنياد حسابداري مالي به مثابه شخصيتهاي مستقل هيچگونه تعلق خاطر سياسي و تجاري در نتايج مشخص نداشته و بيطرفي و درستي را در اختيار سيستم گزارشگري كشورمان ( ايالات متحده آمريكا) قرار ميدهند.
.
استقلال در فعاليت هياتهاي تدوين استاندارد نقش بنيادي دارد، زيرا هدف مورد نظر از فعاليت آنان ارائه درستترين روش اندازهگيري و تجزيه و تحليل رويدادهاي اقتصادي اساسي و واقعيتها به سرمايهگذاران و ساير استفادهكنندگان از گزارشهاي مالي است.
.
روش دقيقDue Process
هياتهاي استانداردهاي حسابداري مالي و استانداردهاي حسابداري دولتي در انجام وظايف خود ملزم به رعايت فرآيند دقيق باز، بيطرفانه، كارآمد و كامل هستند، به نحوي كه مشاركت دسته جمعي و فعالانه تمام گروهها و طرفهاي ذينفع را تشويق نمايند. هياتهاي تدوين استاندارد بنياد حسابداري مالي كانالهاي متعددي براي مشاركت در اختيار اشخاص و طرفهاي علاقمند قرار داده و با دقت نظرات آنان را مورد ملاحظه قرار ميدهد. اين روش دقيق منسجم و همه جانبه شامل جلسات همگاني هيات، صدور پيشنويس استانداردهاي موردنظر، ايجاد فرصت براي اظهارنظر و ميزگردهاي بحث همگاني و غيره ميباشد.
.
مسوولان Officers:
مسوولان و مقامات مديريت اجرايي بنياد حسابداري مالي متشكل از اركان زير ميباشد: رييس هيات مديره، نايب رييس هيات مديره، دبير و خزانهدار، مديرعامل و مدير ارشد اجرايي، قائم مقام مدير عامل و معاون دبير و رييس ستاد كاركنان و قايممقام مدير عامل.
.
هيات امناي Board of Trustees :
اعضاي هيات امناي بنياد حسابداري مالي همراه با سمت هر يك از آنان و سازماني كه نمايندگي آن را عهده دارند به شرح زير ميباشد كه به دليل نشان دادن گستردگي مشاركت بخشهاي مختلف اقتصادي در نهاد استاندارد نويسي آمريكا در زير ميآورم و توجه خواننده گرامي را به نام سازمانها و مقامهاي آنان جلب مينمايم:
Chairman Emeritus Vanguard, Retired Vice President and Chief Financial Officer, MCI and Fannie Mae, Corporate Vice President Finance and Administration and Chief Accounting Officer Microsoft Corporation, President Brown & Associates, Senior Vice President, Controller & Chief Accounting Officer Tyco International, Retired President and Chief Executive Officer CFA Institute, Government Financial Management Consultant, General Manager San Francisco Public Utilities Commission, Americas Managing Partner Ernst & Young, Chairman& Chief Executive Officer Jennison Associates LLC, Chairman Weaver , LLP, Chief Executive Officer& Executive Partner Grant Thornton International, Retired Vice President- Global Policies American Express Company, Oregon State Controller State Controller Division, Director and Hugh Culverhouse Endowed Chair of Accountancy, at the University of Alabama, George E. Bates Professor Harvard Business School
.
كميتههاي هيات امناي Trustee Committees:
پنج كميته هيات امنا عبارتند از:
كميته اجرايي Executive، كميته كارگماري و ارزشيابي Appointment and Evaluation، كميته حسابرسي و رعايت Audit and Compliance، كميته مالي و مزايا Finance and Compensation، كميته مشاوره نظارت بر فرآيند تدوين استانداردها Standard Setting Process Oversight Advisory.
.
فرآيند تدوين استاندارد در هيات استانداردهاي حسابداري مالي:
تا اينجا توانستيم ضمن بيان ساختار بنياد حسابداري مالي در ايالات متحده آمريكا و كميتههاي آن با هياتهاي استاندارد حسابداري مالي و دولتي و شوراهاي مشورتي آنها و نحوه نظارت بر فرآيند تدوين استانداردها از سوي بنياد حسابداري مالي آشنا گرديم. اينك لازم است كه فرآيند تدوين استانداردها توسط هيات استانداردهاي حسابداري را مورد بررسي قرار دهيم: هيات استانداردهاي حسابداري مالي وظايف خود را از طريق يك فرآيند جامع و مستقل با تشويق مشاركت گسترده و با در نظر گرفتن بيطرفانه نظرات تمام ذينفعان انجام ميدهد. كار هيات از طرف هيات امناي بنياد حسابداري مالي نظارت ميشود. آييننامه اجرايي يا روشنامه Rule of Procedures رويههاي عملياتي هيات استانداردهاي حسابداري مالي شامل فرآيند دقيق فعاليتهاي آن است كه به منظور شفاف نمودن فرآيند تدوين استانداردها، براي مشاركت يا ملاحظه عموم باز ميباشد.
.
بطور مشخص روشنامه موارد زير را بيان مينمايد:
۱ – رسالت هيات استانداردهاي حسابداري مالي، چگونگي انجام اين ماموريت و اصول مرتبطي كه فعاليتهاي استاندارد نويسي هيات را هدايت ميكند.
۲ – سازماني كه هيات استانداردهاي مالي در درون آن فعاليت ميكند.
۳ – رويههاي اجرايي هيات استانداردهاي حسابداري مالي شامل مسووليتهاي رييس هيات، تركيب پرسنل فني هيات و نقش گروههاي مشورتي كه در برگيرنده كارگروه مسائل جاري و همچنين نقش جلسات تبادل نظر عمومي در فرآيند دقيق تدوين استانداردها ميباشد.
۴ – اشكال مختلف ارتباطي شامل شكل و محتواي به روز رساني استانداردهاي حسابداري مالي، پيش نويسها استانداردها و بيانيههاي مفاهيم ميباشد.
۵ – تشريفات مربوط به تشكيل جلسات و الزامات رايگيري در هيات استانداردهاي حسابداري مالي.
۶ – قواعد حاكم بر انتشار اطلاعيههاي عمومي و انواع اطلاعاتي كه به نحوي گسترده در دسترس عموم قرار ميگيرند. در ضمن نظارت عاليه بر فرآيند تدوين استانداردها به همان شيوهاي كه در آييننامه اجرايي پيشبيني گرديده بطور مستمر به مورد اجرا گذاشته ميشود. نبايد فراموش كرد كه ماهيت و گستردگي فعاليتهاي پژوهشي و كمكي هيات بر حسب ماهيت و دامنه موضوعات مورد گزارش در مورد هر پروژهاي متفاوت ميباشد.
.
مراحل تدوين استاندارد در هيات استانداردهاي حسابداري مالي:
۱– مسائل گزارشگري بر حسب درخواست يا توصيه ذينفعان يا از طرق ديگر مشخص ميگردد.
۲– رييس هيات پس از مشورت با اعضاي هيات استانداردهاي حسابداري مالي و سايرين حسب مورد و پس از ملاحظه هيات امناي بنياد حسابداري مالي نسبت به منظور نمودن و طرح پروژه در برنامه مسائل فني تصميمگيري مينمايد.
۳– هيات، مسائل گوناگون گزارشگري را كه توسط پرسنل مشخص و تجزيه و تحليل گرديده در يك يا چند جلسه عمومي مورد تبادل نظر قرار ميدهد.
۴– به منظور كسب نظرات ذينفعان، هيات پيشنويسي از استاندارد مربوطه را صادر ميكند. (هيات براي دريافت نظرات ذينفعان در مورد برخي پروژهها، در مراحل اوليه تصميم نامه صادر مينمايد.)
۵– در صورت نياز، جلسه ميز گرد عمومي در مورد پيشنويس صادره توسط هيات برگزار ميگردد.
۶– پرسنل هيات نظرات دريافتي از ذينفعان، مباحثات ميزگرد عمومي و هرگونه اطلاعاتي را كه از طريق فرآيند دقيق تدوين استانداردها گردآوري شده مورد تجزيه و تحليل قرار ميدهد. هيات استانداردهاي حسابداري مالي با ملاحظه و بررسي دقيق نظرات دريافتي از ذينفعان موارد پيشنهادي را در يك يا چند جلسه عمومي مورد تبادل نظر مجدد قرار ميدهد.
۷– هيات استانداردهاي حسابداري FASB استاندارد حسابداري به روز شده را با تشريح تعديلات اعمال شده در مورد استانداردهاي تدوين شده حسابداري Accounting Standards Codification صادر مينمايد.
.
درآمدهاي بنياد حسابداري مالي:
گفتيم كه بنياد حسابداري مالي هيچگونه تعلق خاطر و وابستگي سياسي و تجاري نداشته و بر استقلال خود و هيات استانداردهاي حسابداري مالي و دولتي و گروههاي مشورتي آنان تأكيد خاص دارد.
با اين ترتيب منابع درآمدي بنياد حسابداري مالي چگونه تأمين ميگردد؟
نگاهي به يادداشت شماره ۲ همراه صورتهاي مالي بنياد حسابداري مالي روشن ميسازد كه درآمد سال مالي منتهي به ۳۱ دسامبر ۲۰۱۰ آن با ۲۰درصد افزايش نسبت به سال ۲۰۰۹ به مبلغ ۹۲۲/۵۳ ميليون دلار بالغ گرديده است. از منابع درآمدي بنياد ۵/۱۸ ميليون دلار از محل حق عضويت و انتشارات، ۴/۱ ميليون دلار از طريق كمكهاي بلاعوض و ۳۴ ميليون دلار از طريق وصول حق پشتيباني حسابداري Accounting Support Fees تامين گرديده است كه به موجب قانون Sarbanes-Oxley توسط ناشرين موضوع قانون مزبور و در ارتباط با فعاليتهاي تدوين حسابداري مالي هيات استانداردهاي حسابداري مالي تحصيل شده و در صورت درآمد هزينه بنياد حسابداري مالي منعكس گرديده است. قابل اهميت است كه توجه كنيم حقوق و مزاياي پرداختي بنياد حسابداري مالي در سال ۲۰۱۰ بالغ بر ۳۰ ميليون دلار يعني ۵۶ درصد درآمد آن بوده است.
.
گامهاي لازم براي بهبود فرآيند استاندارد حسابداري نويسي در ايران و پشتيباني قانوني از حسابرسي:
اينك با ملاحظه يك نظام استانداردنويسي براي حسابداري در يك كشور پيشرفته صنعتي بر مبناي منافع ملي آن كشور در بالا و با داشتن شناخت از تركيب كميتههاي تدوين استانداردهاي حسابداري و حسابرسي در سازمان حسابرسي، ميتوان به چارهجويي براي بهبود نظام استانداردنويسي در ايران پرداخت. همانگونه كه هم پيشگان بسياري در نوشتارهاي خود اظهار نمودهاند محول نمودن وظيفه تدوين استانداردهاي حسابداري در سالهاي آغازين انقلاب و در شرايط ملي شدن صنايع و در فضاي اجراي قانون حفاظت از صنايع به سازمان حسابرسي (حاصل ادغام موسسه حسابرسي سازمان صنايع ملي و سازمان برنامه، موسسه حسابرسي بنياد مستضعفان، موسسه حسابرسي شاهد و شركت سهامي حسابرسي) و بهرغم نقص دانش حرفهاي در ميان شاغلين حرفه در آن دوران دور از ذهن نبود. امروز دوران گذشته سپري گرديده و فضاي كسب و كار كشورمان دگرگون گرديده است. به موازات سازمان حسابرسي جامعه حسابداران رسمي به عنوان نهاد تنظيمكننده حرفه با جامعه تشكيل گرديده كه شاغلين حرفه در بخش غيردولتي در آن جمع شده و عضويت دارند.
.
نگارنده مايل است كه به جاي پرداختن به معايب وضع موجود در مقاله پيشروي كه بهكرات از سوي همپيشگان با تجربه نوشته شده است جمعبندي ديدگاه خود را با پيشنهاد عضويت سازمان حسابرسي در جامعه حسابداران رسمي ايران كه در نوشتاري ديگر به حكمت آن خواهم پرداخت، ارائه و در معرض تبادل انديشه با هم پيشگان خود قرار دهد:
۱- راهگشا آن است كه نهادي همانند بنياد حسابداري مالي به شرحي كه گفته شد با منابع مالي تعريف شده تشكيل و تدوين استانداردهاي حسابداري و حسابرسي به آن واگذار گردد و اين نهاد به هيچ انجمن حرفهاي از جمله جامعه حسابداران رسمي ايران و سازمان حسابرسي وابسته نباشد. بدين ترتيب جامعه حسابداري ما از ترجمه استانداردهاي حسابداري بينالمللي تحت عنوان استاندارد حسابداري براي ايران رهايي پيدا كرده و نهاد تدوين استانداردهاي حسابداري در ايران نيز قادر خواهد گرديد براساس منافع ملي كشورمان استانداردهاي لازم و در انطباق با فضاي كسب و كار و شرايط اجتماعي، اقتصادي و سياسي كشورمان تدوين نمايد.
۲- الزامات قانوني مبني بر بايدها و نبايدها كه چه از طريق قوانين موجود و چه از طريق سازمان امور مالياتي لازم الاجرا ميگردد، براي صاحبان بنگاههاي تجاري و توليدي كه شاغلين در حرفه حسابرسي را بكار ميگيرند نفعي عايدشان گردد.
.
به طور نمونه مجددا به مثال ايالات متحده آمريكا اشاره ميكنم با اين توضيح كه در آمريكا يك حسابدار رسمي موظف است حداقل قانوني ماليات صاحبكار را محاسبه نمايد كه اين امر بهرغم مسووليتي كه بر عهده حسابدار رسمي ميگذارد سبب و انگيزهاي ميگردد كه صاحبان صنعت و تجارت براي بهرهمنديشان از تخصص حسابداران رسمي در محاسبه حداقل قانوني ماليات آنان با گشادهرويي كار خود را به حسابداران رسمي واگذار كنند. قرار گرفتن اهرمي همانند اين انگيزش در كنار الزام قانوني استفاده از خدمات حسابداران رسمي، با جلب پشتيباني بنگاههاي اقتصادي به تقويت بنيادين حرفه حسابداري و با كاربست روشهاي مناسب به ارتقاي استانداردهاي حرفهاي حسابداري منطبق بر فضاي كسب و كار كشورمان منتج خواهد گرديد.
.
دو اقدام فوق به گمان نگارنده گامهاي اوليهاي خواهد بود كه فرآيند استاندارد نويسي براي حرفه حسابداري را بهبود بخشيده و سطح مقبوليت استفاده از خدمات تخصصي حسابداران رسمي را در سطح جامعه ايراني توسط بنگاههاي اقتصادي افزايش خواهد بخشيد.
.
نگارنده اميدوار است كه مجلس شوراي اسلامي با نگرشي روشن بينانه در راه توسعه اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي كشورمان به تدوين قانوني جهت غيردولتي كردن نهاد استاندارد نويسي حسابداري همت نموده و سازوكارهايي را براي ارتقاي كيفيت گزارشهاي حسابداري كه نتيجه مستقيم آن افزايش اعتماد عمومي، مقبوليت و اشتياق در استفاده از خدمات حسابداران رسمي است، فراهم نمايد.
.
مصطفي ديلميپور – عضو جامعه حسابداران رسمي ايران و عضو انجمن حسابداران رسمي آمريكا
دنياي اقتصاد
.