دومين كنفرانس پيشگيري از تقلب و سوءاستفاده‌هاي مالي در آستانه روز ملي مبارزه با تقلب (۳۰ آذر) با حضور معاون سازمان بورس و اوراق بهادار معاونت پژوهشي دانشگاه آزاد اسلامي، مديران بانك‌ها و موسسات مالي و اعتباري، انجمن‌هاي حرفه‌اي حسابداري، اساتيد دانشگاه‌هاي داخل و خارج و تعداد زيادي از مديران و كارشناسان مالي بنگاه‌ها در پژوهشگاه نيرو برگزار شد.
.
دبير علمي كنفرانس با اشاره به پيشي گرفتن بسياري از كشورها در زمينه مبارزه با تقلب از كشور، گفت: هنوز كارهاي زيادي را بايد انجام دهيم تا بتوانيم آمار تقلب را در كشور كاهش دهيم. «تقلب مثل موريانه، پي سازمان را مي‌خورد». «تقلب مثل موريانه نمي‌خوابد و تكثير مي‌شود.»
.
اين جملات، سرآغاز گفتار دكتر امير پوريانسب در جمع كارشناساني بود كه براي مبارزه و پيشگيري از تقلب به هم‌انديشي روي آورده بودند.
او تاكيد كرد: «بياييد عليه تقلب تباني كنيم، توطئه كنيم، به تقلب خيانت كنيم، عليه او همدستي كنيم، بخروشيم و بجنگيم.»
… «ما در اينجا گرد آمده‌ايم تا اعلام كنيم همگي بر عليه تقلب مبارزه خواهيم كرد.»
.
عزم سازمان بورس براي مبارزه با تقلب
معاون سازمان بورس و اوراق بهادار در كنفرانس يادشده گفت: اين سازمان به نوبه خود، تلاش‌هايي را براي پيشگيري و مبارزه با سوءاستفاده‌هاي مالي انجام داده است. دكتر سيدعلي حسيني افزود: در حال حاضر سازمان بورس يك پروژه تحقيقاتي را در دست اجرا دارد و سعي مي‌شود با وضع مقررات، در جهت جلوگيري از تقلب در صورت‌هاي مالي اقدامات لازم را انجام دهد.
.
وي سپس گفت: در اين زمينه همه بايد احساس مسووليت كنند به خصوص انجمن‌هاي حرفه‌اي و نهادهاي حاكميتي كه البته پس از رويداد اخير، اقدامات خوبي صورت گرفته كه از آن جمله مي‌توان به ارائه پيشنهاد استقرار سيستم مديريت داخلي در شركت‌هاي دولتي به وزير اقتصاد از سوي دبيركل جامعه حسابداران رسمي اشاره كرد.
حسيني يادآور شد: وزير امور اقتصادي و دارايي هم به دنبال دريافت اين پيشنهاد، دستور پيگيري ويژه آن را صادر كرده است.
.
معاون سازمان بورس در ادامه سخنان خود به ارائه مقاله‌اي با عنوان «تقلب در صورت‌هاي مالي» پرداخت و گفت: تقلب در صورت‌هاي مالي عبارت است از ارائه نادرست وضعيت مالي يك واحد تجاري از طريق ارائه نادرست و عامدانه مبالغ يا افشا برخي اطلاعات به منظور فريب دادن استفاده‌كنندگان؛ كه اين تقلب در شركت‌ها ممكن است توسط يك كارمند يا يك شخص بيرون از شركت صورت گيرد.
.
حسيني افزود: اين اقدامات، بيشتر به دليل شناخت افراد از سيستم‌هاي داخلي شركت و ضعف‌هاي آن اتفاق مي‌افتد كه آنها را قادر مي‌سازد مرتكب تقلب شوند و ردپاي خود را پاك كنند.
وي خاطرنشان كرد: سازمان‌ها بايد تدابير و كنترل‌هايي را به كار گيرند تا هم براي درون‌سازماني‌ها و هم براي برون‌سازماني‌ها تقلب غيرممكن شود.
.
وي درخصوص انواع تقلب گفت: سرقت دارايي‌هاي معنوي، تقلب چك و كارت اعتباري، تقلب بيمه‌اي، تقلب خدمات درماني، تقلب ورشكستگي، تقلب مالياتي، تقلب اوراق بهادار، تقلب مصرف‌كنندگان، تقلب رايانه‌اي و اينترنتي از جمله مهم‌ترين تقلب‌ها هستند.
.
حسيني افزود: همچنين گزارش‌هاي متقلبانه، غصب دارايي‌ها و فساد مالي نيز در همين گروه قرار مي‌گيرند.
او در اين باره توضيح داد: گزارش‌هاي متقلبانه با هدف فريب دادن سرمايه‌گذاران و بستانكاران، افزايش قيمت سهام يك شركت، تامين نقدينگي مورد نياز و پنهان كردن زيان‌ها و مشكلات مالي شركت تهيه و ارائه مي‌شود.
.
معاون سازمان بورس در ادامه به راهكارهاي كاهش احتمال تقلب در گزارشگري مالي اشاره كرد و گفت: براساس پيشنهاد كميسيون «تردوي»، تدوين محيط سازماني مناسب براي گزارشگري مالي سالم، شناسايي عوامل گزارشگري متقلبانه، ارزيابي ريسك گزارشگري مالي متقلبانه در درون شركت و طراحي و اجراي كنترل‌هاي داخلي مي‌تواند در اين خصوص موثر باشد.
.
او درباره عوامل موثر در بروز تقلب در صورت‌هاي مالي هم گفت: فقدان كنترل‌هاي داخلي، قصور در اعمال كنترل‌ها، اعتماد بيش از حد به كارمندان كليدي، پرسنل سرپرستي بي‌صلاحيت، بي‌توجهي به جزئيات و تعداد ناكافي كارمندان فرصت‌هايي است كه تقلب در يك سازمان را ممكن مي‌سازد.
.
حسيني افزود: فقدان رويه‌هاي تفويض اختيار مناسب، نبود سيستم‌هاي حفاظت دارايي‌ها، تراكنش‌هاي بزرگ، غيرعادي و پيچيده، تغييرات سريع حسابرسان، فعاليت در شرايط بحراني، قصور در آموزش و عدم تاكيد بر صداقت سازماني در بروز تقلب تاثير بسزايي دارند.
.
نقش اخلاق در پيشگيري از تقلب
در اين كنفرانس، استاد دانشگاه ممفيس آمريكا با اشاره به اهميت اخلاق و اصول اسلامي در جلوگيري از تقلب گفت: مهم‌ترين ماخذ و منبع اخلاق، قرآن مجيد است كه الگويي است براي اينكه انسان‌ها با اخلاق و وجدان كار كنند و نحوه روابط انسان‌ها با يكديگر را تعيين مي‌كند.
.
پروفسور ذبيح‌الله رضايي افزود: پيامبر اكرم(ص) نيز تجارت حلال را عبادت مي‌داند و در اين‌باره سخنان ارزشمندي فرموده است. از سوي ديگر، در تعاليم اسلامي برخي معاملات جايز نيست كه از آن جمله معاملات با درجه خطر بالا، معامله جنس نداشته، رقابت‌هاي بي جا، خريد يك جنس به صورت نسيه و فروش نقد با نرخ پايين‌تر و معاملات قمارگونه است.
.
وي تاكيد كرد: اگر سرمايه‌گذاران غربي اين نكات را رعايت مي‌كردند اكنون به بحران بزرگ دچار نمي‌شدند. رضايي در ادامه به مقايسه اهداف حاكميت شركتي در آمريكا و ايران پرداخت و گفت: در آمريكا، هدف حاكميت شركتي ايجاد مكانيزمي است كه انگيزه‌هاي مديران با درخواست سرمايه‌گذاران منطبق شود؛ اما در ايران به دليل حضور سازمان‌ها و نهادهاي بزرگ در اقتصاد، هدف، حفظ منافع سرمايه‌گذاران خرد در مقابل سرمايه‌گذاران كلان است.
.
عضو انجمن بازرسان تقلب آمريكا در ادامه به ارزش‌هاي تاثيرگذار بر فرهنگ شركت‌ها اشاره كرد و گفت: وجدان، بي‌طرف بودن، مستقل بودن، صلاحيت داشتن، قضاوت بجا و پاسخگويي تاثير بسزايي در روند فعاليت شركت‌ها دارد و بايد همواره سعي كرد كه اخلاق بر روابط تاثير بگذارد.
.
رضايي سپس گفت: قانون و اخلاق وجوه مشترك زيادي دارند، اخلاق باعث راهنمايي رفتار شده و انسان‌ها را هدايت مي‌كند اما قانون، رفتار را كنترل مي‌كند.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: حسابداري اسلامي مقوله‌اي است كه بايد با حسابداري غربي آميخته شود و اساس آن تقسيم ثروت براي رسيدن به اهداف اجتماعي است. رضايي افزود: براساس تحقيقاتي كه در آمريكا صورت گرفته، حسابداري اسلامي به پايداري تجارت مي‌انجامد و در حال حاضر نيز در راستاي به كار بردن دستورالعمل‌هاي اخلاقي در گزارشگري شركت‌ها تلاش مي‌شود.
.
كالبدشكافي تقلب
عضو شوراي عالي انجمن حسابداران خبره ايران نيز در اين كنفرانس با اشاره به مفهوم فساد گفت: فساد يك واژه عام است كه بيشتر دامنگير جوامع و دولت مي‌شود و شامل انواع عمليات مذموم مانند تقلب، كلاهبرداري، سوءاستفاده‌هاي مالي، تباني و تدليس در زمينه‌هاي مالي، اختلاس و ارتشا است.
.
در مقابل، تقلب، الزاما فقط در يك جامعه داراي سطح فساد بالا صورت نمي‌گيرد، بلكه كشورهاي پاك مانند نروژ هم با اين معضل روبه‌رو هستند. غلامرضا سلامي افزود: اختلاس، سوءاستفاده از اموال كارفرما است، مثلا برداشت مبلغي از صندوق توسط صندوق‌دار يا برداشت كالا از انبار كارفرما اختلاس است ولي اين عمل مي‌تواند الزاما با عمليات متقلبانه همراه نباشد.
.
وي درباره متضررين تقلب گفت: افراد درون سازمان شامل مالكان و كاركنان و افراد بيرون سازمان شامل دولت، مردم، بانك‌ها، سازمان امور مالياتي، بستانكاران و فعالان بازار سرمايه از تقلب آسيب مي‌بينند.
سلامي خاطرنشان كرد: ضرر يك تقلب بزرگ، ناخودآگاه متوجه كل اقتصاد و متغيرهاي كلان اقتصادي و در نتيجه تك‌تك آحاد جامعه مي‌شود. وي سپس گفت: ضرر يك تقلب علاوه بر اينكه به بانك‌ها، دولت يا كاركنان مجموعه وارد مي‌شود، ميل به كار سالم در بين جوانان را نيز كاهش داده و اعتقاد به تلاش سالم را متزلزل مي‌كند.
.
سلامي در ادامه ترفندهاي متداول در تقلب را مورد اشاره قرار داد و گفت: حساب آرايي، ايجاد دارايي يا بدهي صوري و نمايش معاملات كاذب ترفندهايي است كه متقلبان از آن بهره مي‌گيرند و براي انجام يك تقلب هنگفت، مشاركت اشخاص ثالث از نهادهاي ديگر مانند بانك‌ها، سازمان‌هاي دولتي و… لازم است و هر چه ميزان مشاركت بيشتر باشد ضرر به جامعه بيشتر وارد مي‌شود. اين حسابدار رسمي درخصوص تقلب اخير گفت: ماجراي اين تقلب از واگذاري يك شركت بزرگ به فردي كه استطاعت مالي نداشت، آغاز شد.
.
در اين موارد، افرادي كه استطاعت مالي ندارند به ترفندها و روش‌هاي غيرمتعارف متوسل مي‌شوند.
وي سپس گفت: گشايش اعتبارات اسنادي هنگفت و تنزيل آنها نزد بانك‌هاي ديگر و استفاده از وجوه حاصل شده براي مقاصد مختلف از جمله تاسيس يك بانك و احتمالا بازپرداخت بدهي به خصوصي‌سازي از رويه‌هاي تقلب اخير بود.
.
سلامي سپس به ريشه‌يابي تقلب مورد بحث پرداخت و گفت: اقتصاد دولتي، سياست‌هاي اشتباه پولي و مالي، عدم تطابق بعضي از قوانين، عدم انعطاف قوانين و مقررات بانكداري، راهبري شركتي نامناسب شامل عدم بهره‌گيري از سيستم‌هاي پيشرفته حسابداري مديريت و كنترل و حسابرسي داخلي، فقدان كميته حسابرسي و در نهايت حسابرسي مستقل ناكارآمد به بروز اين تقلب انجاميد.
.
وي در پايان يادآور شد: درست است كه حسابرسان در اين گونه جريان‌ها، نقش مهمي دارند؛ ولي بايد دانست كه مهم‌ترين ابزار مقابله با تقلب، حرفه حسابداري است و ايجاد شفافيت و رفع فساد از سوي اين حرفه صورت مي‌گيرد بنابراين، ممكن است بر اثر تساهل يا تسامح، اين اتفاقات هرازچندي بيفتد، اما همه كاسه كوزه‌ها را نبايد سر حسابرسان شكست و كاستي‌هاي ديگر در راهبري اقتصاد شركت‌ها در حوزه حسابداري را به دست فراموشي سپرد.