دستورالعمل معاملات قرارداد آتی سهام در بورس اوراق بهادار (مصوب هیئت مدیرۀ سازمان بورس و اوراق بهادار مورخ ۱۲/۴/۱۳۸۹شامل ۵۸ ماده و ۱۳ تبصره)
فصل اول: تعاریف و كلیات
ماده ۱) همه اصطلاحات و واژگانی كه در ماده ۱ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران تعریف شدهاند، به همان معانی در این دستورالعمل كاربرد دارند. واژگان دیگر، دارای معانی زیر هستند:
۱) آخرین روز معاملاتی: آخرین روزی است كه امكان معامله یک قرارداد آتی در بازار آتی وجود دارد؛
۲) اتاق پایاپای: واحدی در شرکت سپردهگذاری است که بر اساس این دستورالعمل، وظیفه تسویه و پایاپای قراردادهای آتی را بر عهده دارد؛
۳) اخطاریه افزایش وجه تضمین: اخطاریهای است كه بهمنظور افزایش وجه تضمین كارگزار تا سطح وجه تضمین اولیه از طرف اتاق پایاپای به كارگزار ارسال میشود؛
۴) ارزش بازار قرارداد آتی: ارزش سهام تعهد شده در قرارداد آتی بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه است که بهصورت حاصلضرب اندازه قرارداد آتی در آخرین قیمت تسویه روزانه محاسبه میشود.
۵) ارزش معامله: ارزش سهام تعهد شده در قرارداد آتی بر اساس قیمت قرارداد آتی است که بهصورت حاصلضرب اندازه قرارداد آتی در قیمت قرارداد آتی محاسبه میشود.
۶) اطلاعیه معاملاتی قرارداد آتی: اطلاعیهای است كه قبل از شروع معاملات یک قرارداد آتی بهمنظور آگاهی سرمایهگذاران از اطلاعات مرتبط با هر نماد معاملاتی در قالب فرمهایی که به تصویب هیأتمدیره بورس میرسد، توسط بورس منتشر میشود؛
۷) اقدام شركتی: تغییرات سرمایه و تقسیم سود توسط ناشر است؛
۸) اندازه قرارداد آتی: تعداد سهامی است كه در هر قرارداد آتی، خرید یا فروش آن تعهد میشود؛
۹) اولین روز معاملاتی: اولین روزی است كه امكان معامله یک قرارداد آتی در بازار آتی وجود دارد؛
۱۰) بازار آتی: بازار معاملات آتی در بورس اوراق بهادار تهران است؛
۱۱) بازار جبرانی: بازاری است كه پس از پایان جلسه معاملات بهمنظور بستن آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز مشتریان که تعهدات وجه تضمین آنها ایفا نشده است، بر اساس ضوابط این دستورالعمل تشكیل میشود؛
۱۲) بازار نقدی: در این دستورالعمل، بازار معاملات سهام در بورس اوراق بهادار تهران است؛
۱۳) بانك عامل: بانکی است كه عملیات بانکی مربوط به امور تسویه و پایاپای قراردادهای آتی را انجام میدهد و توسط شرکت سپردهگذاری تعیین میشود؛
۱۴) بستن موقعیت: ساقط شدن تعهد با اتخاذ یك موقعیت تعهدی جدید معكوس در مقابل موقعیت تعهدی باز است؛
۱۵) بورس: شرکت بورس اوراق بهادار تهران است؛
۱۶) بهروزرسانی حسابها: فرآیندی است كه پس از پایان جلسه معاملات توسط اتاق پایاپای و بهترتیبی كه در این دستورالعمل ذكر شده است، با هدف بهروزرسانی وجوه تضمین كارگزاران انجام میشود؛
۱۷) بیانیه ریسك: فرمی است كه پیش از آغاز معاملات در بازار آتی به امضای مشتری میرسد و حاكی از آگاهی كامل مشتری از ریسك معاملات آتی است؛
۱۸) تسویه فیزیکی: تسویه نهایی قرارداد آتی از طریق انتقال سهم پایه و پرداخت ارزش بازار قرارداد آتی است؛
۱۹) تسویه نقدی: تسویه نهایی قرارداد آتی بهطور نقدی بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه که منجر به سقوط تعهدات طرفین میشود؛
۲۰) تعدیل قرارداد آتی: تعدیل آخرین قیمت تسویه روزانه ویا اندازه قرارداد آتی پس از اقدام شركتی ناشر بهترتیبی که در این دستورالعمل ذکر شده است؛
۲۱) جلسه معاملات: دوره زمانی انجام معاملات طی یک روز کاری است که توسط هیأتمدیره بورس تعیین میشود؛
۲۲) حداقل تغییر قیمت: کسری از قیمت قرارداد آتی است که تغییرات قیمت سفارش باید مضرب صحیحی از آن باشد و مقدار آن حداقل یک ریال است؛
۲۳) حداقل وجه تضمین: نسبتی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی کارگزار به کمتر از این نسبت، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین میشود؛
۲۴) حساب عملیاتی كارگزار: حساب بانكی كارگزار است که بر اساس مشخصات اعلامی شرکت سپرده گذاری، بهمنظور پایاپای و تسویه وجوه معاملات قرارداد آتی افتتاح میشود؛
۲۵) خریدار: شخصی است كه با اتخاذ موقعیت تعهدی خرید، متعهد به خرید سهم پایه در سررسید قرارداد آتی میشود و بر اساس عرف بازار، خریدار نامیده میشود؛
۲۶) خسارت: مبلغ مقطوعی است كه بابت عدم ایفای تعهدات تسویه فیزیکی متناسب با موقعیتهای تعهدی مشتریان اخذ میشود؛
۲۷) دامنة نوسان قیمت روزانه : دامنة نوسان قیمت قراداد آتی است که نسبت به قیمت تسویه روزانۀ روز قبل تعیین میشود و ورود سفارشها در هر روز صرفاً در این دامنة قیمت، مجاز است.
۲۸) دوره پایاپای روزانه: دوره زمانی پس از جلسه معاملات است كه طی آن عملیات تسویه و پایاپای قرارداد آتی انجام میشود؛
۲۹) دوره تحویل: دورهای است که پس از آخرین روز معاملاتی آغاز و تا انتهای ماه قرارداد آتی ادامه دارد و طی آن تسویه فیزیکی و یا نقدی انجام میشود؛
۳۰) دوره معاملاتی: فاصله زمانی اولین روز معاملاتی تا آخرین روز معاملاتی هر قرارداد آتی است؛
۳۱) روز آمادگی تحویل: روزی در دوره معاملاتی قرارداد آتی است که سقف موقعیتهای تعهدی باز و سقف موقعیتهای تعهدی بازار، از آن روز تا پایان دوره معاملاتی قرارداد آتی کاهش مییابد.
۳۲) سفارش: درخواست مشتری جهت اتخاذ موقعیت تعهدی خرید یا فروش است؛
۳۳) سقف سفارش: حداكثر تعداد مجاز قرارداد آتی به ازای هر سفارش است؛
۳۴) سقف موقعیتهای تعهدی بازار: حداکثر تعداد مجاز موقعیتهای تعهدی باز بازار به ازای هر نماد معاملاتی قرارداد آتی است که در مشخصات قرارداد آتی تعیین میشود؛
۳۵) سقف موقعیتهای تعهدی باز: حداكثر تعداد مجاز موقعیتهای تعهدی باز هر کارگزار و مشتری به ازای هر نماد معاملاتی قرارداد آتی است كه در مشخصات قرارداد آتی تعیین میشود؛
۳۶) صورتحساب مشتری: اطلاعات و مستندات مربوط به تراکنشهای مالی بین مشتری و كارگزار است؛
۳۷) سهم پایه: سهمی که قرارداد آتی مبتنی بر آن است؛
۳۸) شرکت سپرده گذاری : منظور شرکت سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه است؛
۳۹) فروشنده: شخصی است كه با اتخاذ موقعیت تعهدی فروش، متعهد به فروش سهم پایه در سررسید قرارداد آتی میشود و براساس عرف بازار، فروشنده نامیده میشود؛
۴۰) قرارداد مشتری-كارگزار: قراردادی است که بین مشتری و كارگزار منعقد و حقوق و تعهدات طرفین بر اساس آن مشخص میشود. مفاد این قرارداد توسط بورس تعیین میشود؛
۴۱) قرارداد آتی: قرارداد آتی سهام است كه فروشنده تعهد میکند در سررسید تعیین شده، تعداد معینی از سهم پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین میشود، بفروشد و در مقابل خریدار متعهد میشود آن سهام را در تاریخ سررسید خریداری کند. برای جلوگیری از امتناع طرفین از عمل به تعهدات قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد میشوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین طبق ضوابط این دستورالعمل نزد کارگزار یا اتاق پایاپای بگذارند و متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل كنند و کارگزار یا اتاق پایاپای از طرف آنان وكالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یك از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و وی حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در دوره تحویل با هم تسویه كنند. متعهد فروش و متعهد خرید میتوانند در مقابل مبلغی معین، تعهد خود را به شخص ثالث واگذار کنند که جایگزین او در انجام تعهد خواهد بود؛
۴۲) قیمت تسویه روزانه: قیمتی است كه پس از پایان جلسه معاملات بهمنظور بهروزرسانی حسابها توسط بورس محاسبه و اعلام میشود؛
۴۳) قیمت پایه: قیمتی است که در اولین روز معاملاتی قرارداد آتی توسط بورس تعیین میشود و این قیمت مبنای اعمال دامنه نوسان قیمت روزانه اولین روز معاملاتی است. محاسبه قیمت پایه بر اساس روش محاسبه قیمت تسویه روزانه تئوریک انجام میشود؛
۴۴) قیمت قرارداد آتی: قیمتی است که بر اساس آن، سفارش خرید یا فروش اجرا میشود؛
۴۵) کارمزد تسویه و تحویل: کارمزدی است که بهمنظور تسویه فیزیکی و یا نقدی توسط خریدار و فروشنده پرداخت میشود؛
۴۶) كارمزد معامله: كارمزدی است كه در قبال انجام معامله در بازار آتی از مشتری اخذ میشود؛
۴۷) کمیته آتی: کمیتهای است که توسط هیأتمدیره بورس جهت انجام وظایف مصرح در این دستورالعمل تشکیل میشود. اعضای این کمیته باید بر اساس مقررات و با رعایت بیطرفی و انصاف عمل کنند. ضوابط اجرایی فعالیت کمیته به تصویب هیأتمدیره بورس میرسد و مدیرعامل بورس مسؤولیت نظارت بر حسن انجام وظایف این کمیته را بر عهده دارد.
۴۸) ماه قرارداد آتی: یکی از ماههای سال شمسی است كه در آن، قرارداد آتی سررسید میشود؛
۴۹) مشتری: شخصی است كه به عنوان خریدار یا فروشنده در بازار معامله میكند؛
۵۰) مشخصات قرارداد آتی: به همان شرحی است كه در ماده ۲ این دستورالعمل آورده شده است؛
۵۱) موقعیت تعهدی: تعهد موضوع قرارداد آتی در بازار آتی است؛
۵۲) موقعیت تعهدی باز: موقعیت تعهدی است كه مشتری نسبت به ایفای تعهدات موضوع آن همچنان ملتزم است؛
۵۳) موقعیت تعهدی خرید: موقعیت تعهدی است كه مشتری با اتخاذ آن، متعهد به خرید سهم پایه میشود؛
۵۴) موقعیت تعهدی فروش: موقعیت تعهدی است كه مشتری با اتخاذ آن، متعهد به فروش سهم پایه میشود؛
۵۵) ناشر: در این دستورالعمل، ناشر سهم پایه قرارداد آتی است؛
۵۶) وثیقه كارگزار: وجوه یا اسنادی است که هر کارگزار بهمنظور تضمین ایفای تعهداتش نزد اتاق پایاپای تودیع میکند؛
۵۷) وجه تضمین: وجهی است كه از طرفین قرارداد آتی برای جلوگیری از امتناع از انجام قرارداد آتی، در قالب شرط ضمن عقد، دریافت میشود؛
۵۸) وجه تضمین اضافی: میزان افزایش در وجه تضمین اولیه با هدف پوشش ریسک ناشی از تغییرات سطح قیمت که متناسب با موقعیت تعهدی باز اخذ میشود؛
۵۹) وجه تضمین اولیه: وجه تضمینی است كه برای تضمین ایفای تعهدات متناسب با موقعیتهای تعهدی باز دریافت میشود که میزان آن در مشخصات هر قرارداد آتی تعیین میشود؛
۶۰) وجه تضمین جبرانی: وجه تضمینی است كه بعد از دریافت اخطاریه افزایش وجه تضمین، باید نزد اتاق پایاپای تودیع شود؛
۶۱) هیأت پذیرش: هیأت پذیرش بورس است؛
فصل دوم: مشخصات قرارداد آتی
ماده ۲) مشخصات قرارداد آتی به پیشنهاد بورس به تصویب هیأت پذیرش میرسد و حداقل شامل موارد زیر است:
—————————————————————————————————————————————————
ناشر |
وجه تضمین اولیه |
سقف موقعیتهای تعهدی بازار |
نماد معاملاتی |
حداقل وجه تضمین |
روز آمادگی تحویل |
اندازه قرارداد آتی |
سقف سفارش |
سقف موقعیتای تعهدی باز و بازار در روز آمادگی تحویل |
ماههای قرارداد آتی |
واحد پولی قیمت |
خسارتها |
دامنه نوسان قیمت روزانه |
دوره تحویل |
سقف وثیقه قابل دریافت از مشتری |
حداقل تغییر قیمت |
كارمزد معامله و تسویه و تحویل |
|
دوره معاملاتی |
سقف موقعیتهای تعهدی باز |
—————————————————————————————————————————————————
ماده ۳) بورس اطلاعیه معاملاتی قرارداد آتی را حداقل سه روز كاری پیش از آغاز دوره معاملاتی، از طریق سایت رسمی خود به اطلاع عموم میرساند.
ماده ۴) منظور از روز کاری در این دستورالعمل، روزهایی است که بورس در آن طبق مقررات فعالیت میکند. اگر مواعد تعیین شده در این دستورالعمل با روز تعطیل مصادف باشد، اولین روز کاری پس از روز تعطیل، موعد مقرر محسوب میشود.
فصل سوم: ثبت سفارش مشتریان
ماده ۵) شرکتهای کارگزاری یا کارگزار/معاملهگرانی مجاز به انجام معاملات در بازار آتی هستند که مجوز لازم را از سازمان اخذ کنند و در بورس پذیرفته شده باشند. فعالیت در بازار آتی به منزله پذیرش مفاد این دستورالعمل است.
ماده ۶) نمایندگان کارگزاران بهمنظور دسترسی به سامانه معاملات برای انجام معاملات در بازار آتی باید دارای گواهینامه حرفهای معاملهگر قراردادهای آتی باشند.
ماده ۷) مدیران و کارمندان شرکتهای کارگزاری، بورس، شركت سپردهگذاري و سازمان و اشخاص تحتتکفل ایشان حق خرید و فروش در بازار آتی را ندارند.
ماده ۸ ) بورس میتواند در مورد تعداد کارگزارانی که یک مشتری میتواند از طریق آنها معامله کند، محدودیت تعیین کند. کارگزار و مشتری مکلف به کنترل و رعایت مفاد این ماده هستند.
ماده ۹) كد مالکیت مشتری باید پیش از معاملات به درخواست وی در سامانه معاملات بازار آتی فعال شود. در صورتی که مشتری فاقد کد مالکیت در بورس باشد، باید کد مذکور توسط کارگزار ایجاد و سپس فعال شود. كارگزار بهمنظور فعال کردن کد مالکیت در سامانه معاملات بازار آتی، باید مدارك زیر را از مشتری دریافت كند:
۱) در مورد اشخاص حقیقی، كپی برابر اصل شناسنامه و كارت ملی و در مورد اشخاص حقوقی، آخرین تغییرات آگهی روزنامه رسمی حاوی مشخصات و كپی برابر اصل شناسنامه صاحبان امضای مجاز؛
۲) فرم تكمیل شده درخواست كد مالکیت مشتری؛ و
۳) فرم بیانیه ریسك كه به امضای مشتری رسیده است.
تبصره: فرم درخواست كد مالکیت و بیانیه ریسك توسط بورس تهیه و ابلاغ میشود.
ماده ۱۰) فعالیت كارگزار در بازار آتی منوط به افتتاح حساب عملیاتی كارگزار است. بانك عامل و ضوابط حاکم بر حساب عملیاتی کارگزار توسط هیأتمدیره شرکت سپرده گذاری تعیین میشود.
تبصره: شرکت سپردهگذاری میتواند حسب مورد از یک یا چند بانک عامل برای انجام وظایف خود طبق این دستورالعمل استفاده نماید.
ماده ۱۱) کارگزار باید پیش از دریافت سفارش مشتری، قرارداد مشتری-کارگزار را با وی منعقد کند.
ماده ۱۲) کارگزار موظف است هنگام دریافت سفارش مشتری، وجه تضمین اولیه را در حساب مشتری منظور کند. حساب مشتری از محل وجوه واریزی وی به حساب معاملاتی کارگزار، بستانکاری وی در حساب کارگزاری و یا اعتبار اعطایی به مشتری از محل وجوه متعلق به کارگزار قابل تأمین است.
تبصره: کارگزار موظف است در دفاتر خود برای هر مشتری، سرفصل جداگانهای ایجاد کند و در زمان اجرای سفارشهای مشتری از کفایت وجه تضمین اولیه در حساب وی اطمینان یابد.
ماده ۱۳) در صورتیکه مشتری پس از ارائه سفارش و قبل از انجام معامله از اجرای سفارش منصرف شود و یا کارگزار به هر علت نتواند نسبت به اجرای سفارش مشتری اقدام کند، حسب درخواست مشتری وجوه وی باید توسط کارگزار مسترد شود.
تبصره: کارگزاران مجاز نیستند به هیچ وجه از وجوه مشتریان به نفع خود یا سایر اشخاص استفاده نمایند.
ماده ۱۴) كارگزار باید سفارش مشتریان را در فرمهای تعیین شده توسط بورس، ثبت و نگهداری کند.
ماده ۱۵) كارگزار باید فرمهای ثبت سفارش را برای هر مشتری به ترتیب شماره سریال، بایگانی و حسب درخواست به بورس یا سازمان ارائه كند.
ماده ۱۶) جهت رعایت نوبت مشتریان، ثبت تاریخ و زمان دقیق تكمیل فرم سفارش الزامی است. كارگزار باید بر اساس اولویت زمانی دریافت سفارش مشتری، نسبت به اجرای سفارش اقدام كند.
ماده ۱۷) كارگزار میتواند علاوه بر وجه تضمین اولیه، بهمنظور اطمینان از ایفای تعهدات مشتری، وثایق یا تضامینی تا سقف تعیین شده در مشخصات قرارداد آتی از مشتری دریافت كند.
ماده ۱۸) انواع سفارش و اعتبار آن در بازار آتی به شرح دستورالعمل نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران است که بر اساس ملاحظات فنی، توسط هیأتمدیره بورس انتخاب میشود.
ماده ۱۹) كارگزار باید سوابق معاملات و صورتحساب مشتری را به نحوی نگهداری نماید که حسب مورد به سازمان، بورس یا شرکت سپرده گذاری قابل ارائه باشد.
فصل چهارم: نحوه انجام معاملات
ماده ۲۰) ساعات و روزهای انجام معاملۀ قرارداد آتی در بورس، توسط هیأتمدیره بورس تعیین میشود.
تبصره ۱: تغییرات ساعات و روزهای معامله حداقل ۳ روز کاری قبل از اعمال، باید از طریق سایت رسمی بورس به اطلاع عموم برسد.
تبصره ۲: مدیرعامل بورس میتواند ساعات شروع و خاتمه و طول جلسه معاملات را در صورت بروز اشکالات فنی در سامانه معاملاتی تغییر دهد. این تغییرات باید بلافاصله از طریق سایت رسمی بورس و سامانه معاملاتی به اطلاع عموم برسد. بورس باید مستندات مربوط به اشکالات فنی سامانه معاملاتی را در سوابق خود نگهداری و حسب درخواست به سازمان ارائه کند.
ماده ۲۱) مراحل انجام معاملات در بازار آتی بر اساس مقررات نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران تعیین میشود.
ماده ۲۲) اجرای سفارشهای وارد شده در سامانۀ معاملاتی بر اساس اولویت قیمت و در صورت تساوی قیمتها، بر اساس اولویت زمانی ورود سفارش انجام میشود.
ماده ۲۳) بورس حداکثر یک ساعت پس از پایان جلسه معاملات، قیمت تسویه روزانه را بر اساس مقررات این دستورالعمل محاسبه و از طریق سایت رسمی خود به اطلاع عموم میرساند.
ماده ۲۴) اگر كارگزار بهدلیل خطای کاربری یا سامانه معاملات، نسبت به معاملات انجام شده معترض باشد، باید مراتب اعتراض خود را با ذكر دلایل برای رسیدگی تا پایان وقت اداری همان روز به بورس اعلام كند. تصمیم بورس در این زمینه لازمالاجرا است.
ماده ۲۵) موقعیتهای تعهدی باز مشتری و كارگزار نباید از سقفهای تعیین شده تجاوز كند. سقف موقعیتهای تعهدی باز و سقف موقعیتهای تعهدی بازار به ازای هر نماد معاملاتی در مشخصات قرارداد آتی تعیین میشود.
ماده ۲۶) اگر ظن دستكاری قیمت در معاملات وجود داشته باشد یا تغییرات غیرعادی در قیمت مشاهده شود، سازمان یا مدیرعامل بورس، میتواند دستور توقف نماد معاملاتی قرارداد آتی را صادر كند. توقف نماد معاملاتی توسط مدیرعامل بورس حداکثر به مدت سه جلسه معاملاتی امکان پذیر است و توقف نماد برای مدتی بیش از سه جلسه معاملاتی صرفاً با موافقت سازمان امکانپذیر است. بازگشایی مجدد نماد، حسب مورد، براساس دستور متوقف کننده نماد معاملاتی امكانپذیر است. معاملات متأثر از اقدامات فوق به تشخیص مقام دستوردهنده توسط بورس قابل ابطال است.
ماده ۲۷) در صورت درج در مشخصات قرارداد آتی، سقف موقعیتهای تعهدی باز و سقف موقعیتهای تعهدی بازار در روز آمادگی تحویل کاهش خواهد یافت. موقعیتهای تعهدی باز باید پیش از روز آمادگی تحویل، تا سقف تعیین شده در مشخصات قرارداد آتی کاهش یابد. اگر بستن موقعیتهای تعهدی باز بر اساس ضوابط بورس در جلسه معاملات امکانپذیر نباشد، در بازار جبرانی نسبت به بستن موقعیتها اقدام میشود.
فصل پنجم: پایاپای
ماده ۲۸) کارگزار مسئولیت ایفای تعهدات مشتریان در مقابل اتاق پایاپای را به شرحی که در این دستورالعمل ذکر شده است، بر عهده دارد.
ماده ۲۹) كارگزار باید برای انجام معاملات در بازار آتی، حساب ویژهای تحت عنوان حساب عملیاتی كارگزار نزد بانک عامل افتتاح كند. كارگزار در زمان افتتاح این حساب اجازه برداشت و انسداد آن و همچنین اجازه سایر امور لازم جهت انجام عملیات بهروزرسانی حسابها را مطابق مقررات این دستورالعمل به اتاق پایاپای میدهد.
ماده ۳۰) به ازای هر موقعیت تعهدی باز جدید باید وجه تضمین اولیه در حساب عملیاتی کارگزار موجود باشد.
ماده ۳۱) اتاق پایاپای میتواند وجه تضمین اضافی از كارگزاران دارنده موقعیت تعهدی باز اخذ کند. این وجه به تشخیص شرکت سپرده گذاری و طی مهلت اعلام شده از سوی اتاق پایاپای، باید توسط كارگزار پرداخت شود.
ماده ۳۲) اتاق پایاپای مازاد موجودی حساب عملیاتی کارگزار نسبت به وجه تضمینهای اولیه را پس از جلسه معاملات، حسب درخواست کارگزار پرداخت میکند.
ماده ۳۳) كارگزار باید بهمنظور پوشش تعهدات خود در قبال اتاق پایاپای، وثیقهای را تودیع كند. ارزش و انواع وثایق مورد قبول و ضوابط تعیین و اخذ آن، توسط هیأتمدیره شرکت سپرده گذاری تعیین میشود. اگر شرکت سپرده گذاری تشخیص دهد پس از بازگشایی نماد معاملاتی قرارداد آتی، احتمال افزایش ریسک نوسان قیمت وجود دارد، میتواند از کارگزار درخواست افزایش وثیقه کند. کارگزار باید وثیقه موردنیاز را طی مهلت تعیین شده نزد اتاق پایاپای، تودیع کند.
ماده ۳۴) دوره پایاپای روزانه، پس از پایان جلسه معاملات آغاز شده و در پایان جلسه معاملات روز بعد خاتمه مییابد.
ماده ۳۵) اتاق پایاپای عملیات بهروزرسانی حسابها را برای کلیه موقعیتهای تعهدی باز در پایان جلسه معاملات هرروز، به شرح زیر انجام میدهد:
۱) در مورد موقعیتهای تعهدی باز منتقل شده از روز قبل، تفاوت ارزش بازار قرارداد آتی در روز معاملاتی جاری با ارزش بازار قرارداد آتی در روز معاملاتی قبل، محاسبه میشود؛
۲) در مورد موقعیتهای تعهدی باز ایجاد شده در روز جاری، تفاوت ارزش بازار قرارداد آتی در روز معاملاتی جاری با ارزش معامله محاسبه میشود؛
۳) به میزان جمع ارقام موضوع بندهای ۱و ۲ فوق، حساب دارندگان موقعیتهای تعهدی باز فروش کاهش و حساب دارندگان موقعیتهای تعهدی باز خرید افزایش مییابد .
۳) برداشت از حساب عملیاتی کارگزار یا واریز به آن بر اساس خالص حساب وی با احتساب کارمزدهای مربوطه و کسورات قانونی انجام میشود.
۴) اگر پس از انجام عملیات بند فوق، وجه تضمین اولیه کارگزار از حداقل وجه تضمین کمتر شود، اتاق پایاپای، اخطاریه افزایش وجه تضمین را برای کارگزار ارسال میکند.
ماده ۳۶) اتاق پایاپای پس از اعلام قیمت تسویه روزانه تا پایان ساعات کاری همان روز، گزارشی را که حداقل مشتمل بر موارد زیر است، به اطلاع كارگزار میرساند:
۱) موقعیتهای تعهدی باز كارگزار به تفكیك مشتری و نماد معاملاتی؛
۲) معاملات انجام شده توسط کارگزار به تفکیک مشتری و نماد معاملاتی؛
۳) میزان وجه تضمین كارگزار در حساب عملیاتی؛
۴) میزان وجه تضمین اولیه مورد نیاز كارگزار به تفکیک مشتری؛ و
۵) كارمزدهای معاملاتی.
ماده ۳۷) نقل و انتقالات وجوه بین حسابهای عملیاتی کارگزاران، بر اساس اعلام اتاق پایاپای، توسط بانک عامل انجام میشود.
ماده ۳۸) افزایش موقعیتهای تعهدی باز برای کارگزاری که اخطاریه افزایش وجه تضمین دریافت کرده است، پس از پرداخت وجه تضمین جبرانی یا بستن آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز مشتریانی که تعهدات وجه تضمین آنها ایفا نشده است، متناسب با اخطاریه افزایش وجه تضمین امکانپذیر است.
ماده ۳۹) کارگزار پس از دریافت اخطاریه افزایش وجه تضمین باید تا قبل از پایان جلسه معاملات روز کاری بعد، وجه تضمین جبرانی را پرداخت کند یا آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز مشتریان را که تعهدات وجه تضمین آن ایفا نشده است ببندد. اگر بستن موقعیتهای تعهدی باز مربوطه طی جلسه معاملات علی رغم ورود سفارش با قیمت بازار توسط کارگزار امکانپذیر نباشد، بورس پس از اعلام اتاق پایاپای، در بازار جبرانی نسبت به بستن آن اقدام میکند. در اینصورت کارگزار باید حداکثر تا نیم ساعت بعد از جلسه معاملات، فهرست آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز مشتریان را که تعهدات وجه تضمین آن ایفا نشده است، به اتاق پایاپای و بورس اعلام کند. بورس بر این اساس در بازار جبرانی، اقدام به بستن موقعیتهای تعهدی باز مربوطه میکند.
ماده ۴۰) عملیات بهروز رسانی حساب مشتری توسط کارگزار به شرح زیر انجام میشود:
۱) پس از دریافت گزارش پایاپای موضوع ماده ۳۶ این دستورالعمل، محاسبات بندهای (۱) و (۲) ماده ۳۵ این دستورالعمل را در مورد حساب مشتری انجام میدهد و خالص وجوه پس از کسر کارمزد معامله به حساب مشتری منظور میکند؛
۲) اگر پس از انجام عملیات فوق، وجه تضمین اولیه مشتری از حداقل وجه تضمین اولیه کمتر شود، کارگزار این موضوع را تا پیش از آغاز جلسه معاملات روز بعد به اطلاع مشتری میرساند؛
۳) اگر مشتری تا یک ساعت قبل از پایان جلسه معاملات روز بعد، از محل واریز وجوه یا بستن موقعیتهای تعهدی باز، وجه تضمین خود را تا وجه تضمین اولیه افزایش ندهد، کارگزار باید راساً اقدام به بستن آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز مشتری که تعهدات وجه تضمین آن ایفا نشده است، نماید. اگر بستن موقعیتهای تعهدی باز مربوطه طی یک ساعت پایانی جلسه معاملات علی رغم ورود سفارش با قیمت بازار توسط کارگزار امکانپذیر نباشد، بورس پس از اعلام اتاق پایاپای، در بازار جبرانی نسبت به بستن موقعیتها اقدام میکند. کارگزار باید حداکثر تا نیم ساعت بعد از جلسه معاملات، فهرست آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز مشتریان را که تعهدات وجه تضمین آن ایفا نشده است، به اتاق پایاپای و بورس اعلام کند. بورس بر این اساس در بازار جبرانی، اقدام به بستن موقعیتهای تعهدی باز مربوطه میکند.
ماده ۴۱) بازار جبرانی، یک ساعت پس از پایان جلسه معاملات همان روز گشایش مییابد و شامل ۴ دوره ۵ دقیقهای حراج پیوسته است. دامنه نوسان قیمت روزانه در دوره اول حراج پیوسته دو برابر، در دوره دوم سه برابر و در دوره سوم چهار برابر دامنه نوسان قیمت روزانه جلسه معاملات آن روز است. دوره چهارم نیز بدون محدودیت دامنه نوسان قیمت است.
تبصره: بورس تشکیل بازار جبرانی را قبل از گشایش آن، از طریق سایت رسمی خود و سامانه معاملاتی به اطلاع عموم میرساند.
ماده ۴۲) در بازار جبرانی اگر در هر دوره حراج پیوسته، بخشی از سفارشهای مشتریان بدهکار اجرا نشود، دوره حراج پیوسته بعدی آغاز میشود.
ماده ۴۳) معاملات بازار جبرانی، تاثیری در محاسبه قیمت تسویه روزانه ندارد. در بازار جبرانی، محدودیت سقف سفارش اعمال نمیشود.
ماده ۴۴) اگر بستن موقعیتهای مشتریان كارگزار در بازار جبرانی، پوششدهنده تعهدات کارگزار نباشد یا بستن موقعیتها مقدور نباشد، تعهدات کارگزار از محل وثایق وی نزد اتاق پایاپای ایفا میشود.
ماده ۴۵) قیمت تسویه روزانه تا پایان هر روز معاملاتی بر اساس رویه زیر محاسبه میشود:
الف) قیمت تسویه روزانه، میانگین وزنی قیمت معاملات انجام شده طی ۳۰ دقیقه پایانی جلسه معاملات آنروز معاملاتی است؛
ب) اگر حجم معاملات در دوره زمانی بند الف فوق، کمتر از ۲۰ درصد کل معاملات همان روز باشد، قیمت تسویه روزانه، میانگین وزنی قیمت معاملات انجام شده طی یک ساعت پایانی جلسه معاملات آنروز معاملاتی است؛
ج) اگر حجم معاملات در دوره زمانی بند ب فوق، کمر از ۲۰ درصد کل معاملات همان روز باشد، قیمت تسویه روزانه میانگین وزنی قیمت کل معاملات آن جلسه معاملات است؛
د) اگر در یک روز معاملاتی، قراردادی معامله نشود، میانگین قیمت بهترین سفارش خرید و فروش ثبت شده در سامانه معاملاتی که در محدوده مجاز نوسان قیمت روزانه قرار داشته باشد، در پایان جلسه معاملات آن روز، محاسبه و به عنوان قیمت تسویه روزانه در نظر گرفته میشود.
ﻫ) اگر تعیین قیمت تسویه روزانه به هیچکدام از روشهای فوق امکانپذیر نباشد، قیمت تسویه روزانه بر اساس روش تئوریک توسط کمیته آتی محاسبه میشود. روش محاسبه تئوریک قیمت تسویه روزانه توسط هیئت مدیرۀ بورس تعیین میشود.
ماده ۴۶) در صورت بستن موقعیت توسط کارگزار، قرارداد آتی بر اساس قیمت معاملهای که منجر به بستن موقعیت شدهاست، تسویه میگردد.
فصل ششم: تعدیل قرارداد آتی بر اساس اقدام شركتی
ماده ۴۷) توقف و بازگشایی نماد معاملاتی همه قراردادهای آتی مبتنی بر سهم پایه بهطور همزمان با توقف و بازگشایی سهم پایه در بازار نقدی و به یک روش انجام میشود.
ماده ۴۸) افزایش سرمایه ناشر سهم پایه منجر به تعدیل آخرین قیمت تسویه روزانه و اندازه قرارداد آتی میشود. در اینصورت، بورس پیش از بازگشایی نماد معاملاتی قراردادهای سهم پایه، تعدیلات لازم را به شرح زیر انجام میدهد.
.
قیمت تئوریک سهم پایه بعد از اقدام شرکتی آخرین قیمت تسویه روزانه تعدیلشده قرارداد آتی
———————————————————————— = ——————————————————–
قیمت پایانی سهم پایه در آخرین روز قبل از موثر شدن آخرین قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی
اقدام شرکتی
.
آخرین قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی
——————————————————— × اندازه قرارداد آتی = اندازه تعدیلشده قرارداد آتی
آخرین قیمت تسویه روزانه تعدیلشده قرارداد آتی
.
تبصره ۱: اگر اندازه تعدیلشده قرارداد آتی شامل جزء اعشاری باشد، عدد حاصل به نزدیکترین عدد صحیح گرد میشود.
تبصره ۲: پس ار اقدام شرکتی و قبل از بازگشایی نماد معاملاتی، اندازۀ تعدیلشدۀ قرارداد آتی در مشخصات قرارداد آتی اعمال و از طریق سایت رسمی بورس به اطلاع عموم میرسد.
ماده ۴۹) تقسیم سود ناشر سهم پایه منجر به تعدیل آخرین قیمت تسویه روزانه میشود. در اینصورت، بورس پیش از بازگشایی نماد معاملاتی قراردادهای آتی سهم پایه، تعدیلات لازم را به شرح زیر انجام میدهد.
سود تقسیمی مصوب مجمع بازای تعداد سهام موضوع قرارداد – آخرین قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی = آخرین قیمت تسویه روزانه تعدیلشده قرارداد آتی
فصل هفتم: تسویه نهایی
ماده ۵۰) قرارداد آتی پس از آخرین روز معاملاتی، وارد دوره تحویل میشود و کارگزاران طرفین قرارداد آتی باید نسبت به انجام فرآیند تحویل اقدام کنند.
تبصره: چنانچه دارنده موقعیت تعهدی باز خرید یا فروش تصمیم به تسویه فیزیکی سهم بگیرد، طرف مقابل موظف به انجام تعهدات تسویه فیزیکی بر اساس ضوابط این دستورالعمل است.
ماده ۵۱) در مورد موقعیتهای تعهدی باز خرید در پایان آخرین روز معاملاتی، حداکثر تا ساعت ۱۲ اولین روز دوره تحویل، باید ارزش بازار قرارداد آتی در آخرین روز معاملاتی توسط کارگزار به حساب اتاق پایاپای واریز شود.
تبصره: اگر وجه فوق در مهلت مقرر پرداخت نشود، قرارداد آتی بر حسب قیمت تسویه روزانه آخرین روز معاملاتی، تسویه نقدی میشود و کارگزار متناسب با موقعیتهای تعهدی خریدی که طبق این تبصره تسویه نقدی شده است، مشمول خسارتهای مقرر در مشخصات قرارداد آتی میشود.
ماده ۵۲) در مورد موقعیتهای تعهدی باز فروش در پایان آخرین روز معاملاتی، باید تا پایان همان روز سهم پایه موضوع قرارداد آتی در کد مالکیت فروشنده در شرکت سپرده گذاری موجود باشد.
تبصره ۱: سهم پایه موجود در کد مالکیت فروشنده به میزان تعهد وی در قرارداد آتی در پایان آخرین روز معاملاتی توسط شرکت سپردهگذاری مسدود میگردد.
تبصره ۲: اگر تمام یا بخشی از سهم پایه تعهد شده در کد مالکیت فروشنده وجود نداشته باشد، آن بخش از قرارداد آتی بر حسب قیمت تسویه روزانه آخرین روز معاملاتی، تسویه نقدی میشود و کارگزار متناسب با موقعیتهای تعهدی فروشی که طبق این تبصره تسویه نقدی شده است، مشمول خسارتهای مقرر در مشخصات قرارداد آتی میشود.
ماده ۵۳) اتاق پایاپای در پایان اولین روز دوره تحویل، فرآیند تسویه فیزیكی را بین موقعیتهای تعهدی خریدی كه ارزش بازار قرارداد آنها پرداخت شده است و موقعیتهای تعهدی فروشی كه سهم پایه موضوع قرارداد آتی را در کد مالکیت فروشنده در شرکت سپردهگذاری موجود دارد، بر اساس اولویت زمانی انجام میدهد. بر این اساس سهم پایه موضوع قرارداد آتی توسط شرکت سپردهگذاری به خریدار منتقل گردیده و وجه آن به حساب فروشنده منظور میگردد.
تبصره: قرارداد آتی آن دسته از مشتریانی که علیرغم انجام تعهدات مربوط به تسویه فیزیکی موضوع مواد ۵۱ و ۵۲ این دستورالعمل، به دلیل عدم ایفای تعهدات طرف مقابل، امکان تسویه فیزیکی ندارد، بر اساس قیمت تسویه روزانه در آخرین روز معاملاتی، تسویه نقدی میشود.
ماده ۵۴) اگر تا پایان جلسه معاملات آخرین روز معاملاتی، نماد معاملاتی قرارداد آتی متوقف باشد، همه موقعیتهای تعهدی باز بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه، تسویه نقدی میشود.
ماده ۵۵) خسارتهای مقرر در این دستورالعمل از محل حساب عملیاتی كارگزار و در صورت عدم کفایت، از محل وثایق كارگزار نزد اتاق پایاپای تأمین میشود. كارگزار موظف است حسب دستور اتاق پایاپای، خسارتهای مربوطه را پرداخت كند.
فصل هشتم: سایر موارد
ماده ۵۶) كارمزدهای بازار آتی شامل کارمزد معاملات و کارمزد تسویه و تحویل است. کارمزد تسویه و تحویل به همه موقعیتهای تعهدی باز که وارد دوره تحویل میشوند، تعلق میگیرد.
ماده ۵۷) دارندگان اطلاعات نهانی سهم پایه کلیه تکالیفی را که طبق قانون و مقررات در خصوص سهم پایه دارند، در مورد معاملات قرارداد آتی آن نیز خواهند داشت.
ماده۵۸) در صورت نقض هر یک از مفاد این دستورالعمل توسط اشخاص ذیربط، بورس نیز موظف است بر اساس مقررات مربوطه به تخلفات آنها رسیدگی یا حسب مورد مراتب را به مرجع ذیصلاح گزارش کند.