با ابلاغ دستورالعمل اجرایی عرضه و معامله قرارداد سلف نفت که وعده اجرای آن از ابتدای دی ماه از سوی وزیر نفت داده شده بود، مراحل اجرایی این قرارداد وارد فاز جدیدی شد. در پی ابلاغ این دستور العمل که از سوی هیات مدیره سازمان بورس انجام گرفت مديرعامل بورس کالاي ايران نیز از آمادگي کامل اين بورس براي انجام معاملات سلف نفتي خبر داد.
حسين پناهيان با اشاره به نهايي شدن دستورالعمل معاملات سلف نفتي درهيات مديره سازمان بورس و تاکيد کميته فقهي بر شرعي بودن اين معاملات به پایگاه اطلاع‌رسانی بازار سرمایه گفت: زيرساخت‌هاي الکترونيکي اين معاملات در بورس کالا فراهم است؛ به طوري که اين شرکت آمادگي انتشار سلف نفتي را دارد.
.
وي با بيان اينکه معاملات سلف نفتي کاملا متفاوت از معاملات نفت خام در بورس کالا است، افزود: بحث بر سر انجام معاملات نفت خام در بورس کالا که تا پيش از اين با مشکلاتي رو به رو بود، هم اکنون در فاز ديگري در حال بررسي است.
.
پناهيان تصريح کرد: هرگونه اقدام به منظور انجام معاملات نفت خام دربورس کالا منوط به تقاضاي شرکت ملي نفت ايران است؛ در صورتي که ضوابط بورس کالا در معاملات رعايت شود مي‌توان معاملات نفت خام را در بورس کالا انجام داد.
.
اوراق سلف نفتی دریچه‌ای به سوی بورس کاغذی نفت
از سویی مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز پیش فروش نفت در قالب انتشار اوراق بهادار سلف نفتی را مقدمه‌ای برای راه‌اندازی بازار کاغذی نفت اعلام و تصریح کرد: روزانه ۸۵ میلیون تا ۹۰ میلیون بشکه نفت در بازارهای بین‌المللی
خرید و فروش می‌شود؛ این در حالی است که این رقم در بازار نفت کاغذی ۴/۱ تریلیون بشکه است و ایران در بازار معامله کاغذی نفت هیچ سهمی‌ندارد.
.
احمد قلعه بانی افزود: در بورس کاغذی تحویل فیزیکی نفت بسیار کم اتفاق می‌افتد و آخرین مشتری، دریافت‌کننده نفت خواهد بود، هم اکنون این سازوکار در بورس کشور وجود ندارد و فروش اوراق سلف نفتی سازوکار تحویل فیزیکی را در کشور آسان‌تر و زمینه را برای راه‌اندازی بورس کاغذی کشور فراهم می‌کند.
.
وی تصریح کرد: در روش فروش اوراق بهادار سلف نفتی، سازوکارهای لازم برای کنترل ریسک افزایش و کاهش قیمت نفت برای فروشنده و خریدار دیده شده و این روش ایمن‌تر است، اما در بازار بورس کاغذی نفت، هیچ کنترلی روی نوسان قیمت‌ها برای فروشنده و خریدار وجود ندارد و احتمال بروز ریسک در این روش بالاتر است.
.
بر اساس این گزارش، شرکت ملی نفت سالانه به ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاري نیاز دارد که بر اساس تصمیم‌گیری، فروش اوراق بهادار سلف نفتی به عنوان ابزاری کارآمد و موثر در صنعت نفت تعریف و قرار شد با اجرای این روش، سرمایه کلان و جزء افراد حقیقی و حقوقی در این صنعت به کار گرفته شود.
.
بر اساس اعلام شرکت ملی نفت ایران، دو نماد برای خرید این اوراق در نظرگرفته شده است و افراد با دلار و ریال می‌توانند این اوراق را بخرند که در
نماد اول، خرید و فروش برمبنای دلار است و چنانچه ارزش هر بشکه نفت در زمان سررسید به ۱۴۰ دلار برسد، سود آن سالانه (تا ۴ سال) ۱۰ درصد و اگر بهای هر بشکه نفت به ۱۶۰ دلار برسد، سود آن سالانه ۱۵ درصد محاسبه می‌شود که ۱۰ تا ۱۵ درصد سود روی دلار، جاذبه خوبی برای خریداران ایجاد می‌کند.
.
در نماد دوم، خرید و فروش نفت بر مبنای ریال و سود سالانه روی نرخ ریال ۲۰ تا ۲۵ درصد درنظرگرفته شده است؛ بنا بر این پرداختی افراد تا دو برابر قابل افزایش است که این رقم از سودی که بانک‌ها به عنوان نرخ پنج ساله سپرده‌گذاری در نظرگرفته‌اند (حدود ۶۸/۲۱ درصد) بیشتر و سودآورتر است.
قرارداد سلف نفتی اجراي یک مدل اسلامی قدیمی
در همین حال مجید پیره، کارشناس مالی و اسلامی‌سازمان بورس نیز با اشاره به قرارداد سلف نفت ضمن تایید نوع قرارداد آن گفت: سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر بازار سرمایه درصدد است بتواند از قابلیت‌های قراردادهای سلف در خصوص توسعه طرح‌های نفتی کشور استفاده کند.
.
پیره ادامه داد: این قرارداد در حوزه تولید و اکتشافات نفتی فعالیت می‌کند و به عنوان ابزاری معاملاتی، مورد تایید فقه و شریعت اسلامی است.وی افزود: قرارداد سلف نفتی عبارت است از قرارداد سلفی برای پیش‌فروش مقدار معینی نفت خام با ویژگی‌های مشخص که قرار است در آینده تحویل داده شود.
.
کارشناس مالی اسلامی‌سازمان بورس اظهار كرد: کمیته فقهی سازمان به عنوان نهادی که مسوولیت بررسی حکم اسلامی‌ابزارها و قراردادهای معاملاتی را بر عهده دارد در سه جلسه اخیر خود در نهایت به این جمع بندی رسید که امکان معامله نفت خام به صورت پیش فروش از لحاظ شرعی بلامانع است.
.
پیره در مورد مزایای این اوراق تصریح کرد: مزایای این اوراق از دو دیدگاه قابل بررسی است. دیدگاه نخست منفعت آن برای اقتصاد کل کشور است که از این طریق می‌توان شاهد رونق بخش تولید و اکتشاف نفت بود و دیدگاه بعدی منفعتی است که سرمایه‌گذاران از طریق جذب این اوراق به دست می‌آورند، آنها با تحویل نفت در آینده یا تسهیل نقدی آن، به سود قابل قبولی دست پیدا می‌کنند.
دستور العمل اجرایی قرارداد سلف در ۵۱ ماده
بنا بر این گزارش دستورالعمل اجرایی عرضه و معامله قرارداد سلف نفت مشتمل بر ۵۱ ماده و ۲۳ تبصره اواسط آذرماه جاری به تصویب هیات مدیره سازمان بورس رسید.
در این دستورالعمل آمده است:
.
قرارداد سلف، قراردادی است كه براساس آن عرضه‌كننده مقدار معینی از دارایی پایه را براساس مشخصات قرارداد سلف در ازای بهای نقد به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم كند، خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را طی قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش رساند. قرارداد مذكور نیز در این دستورالعمل به اختصار قرارداد سلف نامیده می‌شود.
.
گواهی سلف، سندی است كه مشتمل بر مجموع دارایی خریدار از قراردادهای سلف است. این گواهی در طول دوره معاملاتی مبنای انجام معاملات و پس از پایان آن دوره، مبنای تسویه نقدی یا تحویل فیزیكی قرارداد سلف خواهد بود.
.
اختیار فروش تبعی ، اختیار معامله‌ای است كه همراه با معامله سلف، از سوی عرضه‌كننده به خریدار داده می‌شود و بر اساس آن، اختیار فروش تعداد مشخصی از دارایی پایه به «قیمت اعمال» تعیین شده در «مشخصات قرارداد» در تاریخ سررسید به خریدار داده می‌شود.این اختیار به موجب قرارداد سلف موازی استاندارد منحصرا به خریدار سلف موازی استاندارد انتقال می‌یابد.
.
همچنین اختیار خرید تبعی، اختیار معامله‌ای است كه همراه با معامله سلف، از سوی خریدار به عرضه كننده داده می‌شود و بر اساس آن اختیار خرید تعداد مشخصی از دارایی پایه به «قیمت اعمال» تعیین شده در «مشخصات قرارداد» در تاریخ سررسید به عرضه‌كننده داده می‌شود. تعهد موضوع قرارداد اختیار خرید تبعی به موجب قرارداد سلف موازی استاندارد، منحصرا به خریدار سلف موازی استاندارد انتقال می‌یابد.
.
بر اساس این گزارش، عرضه‌كننده شركت ملی نفت ایران یا شركت‌های تابعه آن است كه براساس قوانین و مقررات مربوط به فروش نفت خام قراردادهای سلف را برای اولین بار عرضه می‌کنند.
.
دوره تحویل نیز دوره‌ای است كه طی آن تحویل فیزیكی براساس برنامه بارگیری اعلامی‌توسط شركت ملی نفت ایران انجام می‌شود.
.
اطلاعیه عرضه اولیه، گزارشی است از مشخصات قرارداد سلف و شرایط عرضه در قالب فرم‌هایی كه به تصویب هیات مدیره بورس رسیده و برای عموم منتشر می‌شود.
.
بر اساس این دستورالعمل، مشخصات قرارداد سلف به پیشنهاد بورس به تصویب هیات پذیرش می‌رسد و حداقل شامل (دارایی پایه، مشخصات دارایی پایه و حسب مورد استاندارد دارایی پایه، نام و مشخصات تولیدكنندگان و عرضه‌كنندگان، اندازه قرارداد، دوره عرضه اولیه قرارداد، دوره معاملاتی قرارداد و…) است.
.
كارگزارعرضه‌كننده موظف است پس از اخذ موافقت‌نامه بورس در خصوص عرضه، جهت ثبت و سپرده‌گذاری قراردادهای سلف، مستندات لازم را حداكثر تا ۶ روز كاری قبل از عرضه به اتاق پایاپای ارائه كند.
.
همچنین دارایی پایه قرارداد سلف از بین محصولات پذیرفته‌شده در بورس انتخاب می‌شود و امیدنامه دارایی پایه نیز باید به همراه مشخصات قرارداد سلف منتشر گردد.
.
تسویه وجوه معاملات قرارداد سلف نیز طی مهلت تسویه توسط كارگزاری كه قرارداد سلف را خریداری كرده است، انجام می‌شود. قرارداد سلف پس از آخرین روز معاملاتی، وارد دوره تحویل می‌شود و طرفین قرارداد باید نسبت به طی فرآیند تحویل اقدام کنند.
.
چنانچه مواعد زمانی تعیین شده در این دستورالعمل مصادف با روزهای تعطیل رسمی‌جمهوری اسلامی ایران باشد، آن روز در رعایت مواعد زمانی این دستورالعمل به حساب نمی‌آید و روز پس از ایام تعطیل، موعد مقرر محسوب می‌شود.