اطلاع‌رساني شفاف در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري
مطابق بند «د» ماده ۴ قانون توسعه ابزارها و نهادهاي مالي جديد به منظور تسهيل در اجراي سياست‌هاي كلي اصل ۴۴ قانون اساسي، صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري ملزم به داشتن حداقل يك ركن اجرايي و يك ركن ناظر به عنوان بازرس/ حسابرس مي‌باشند.
تاكيد قانون‌گذار بر وجود ركن ناظر ناشي از دغدغه‌اي بوده است كه نسبت به صيانت از حقوق سرمايه‌گذاران وجود داشته است. در فرآيند تشكيل صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، مدير صندوق و ضامن به عنوان اعضاي گروه اجرايي صندوق و حسابرس و متولي صندوق به عنوان اعضاي گروه نظارتي صندوق ملزم به ارائه صورت‌هاي مالي، سوابق حرفه‌اي و ميزان توانمندي مالي و تخصصي متناسب با وظايف خواسته شده هستند و عدم ارتباط مالكيتي يا نفوذ غير مالكيتي ميان اركان اجرايي و نظارتي و همچنين احراز قابليت‌هاي لازم براي اركان صندوق، نكات كليدي در صدور موافقت اصولي صندوق‌ها به‌شمار مي‌روند.
.
چارچوب كلي كه بر مبناي آن صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري اداره مي‌شوند، اساسنامه و اميدنامه آنها است. اساسنامه‌اي كه انجام امور مرتبط با صندوق و روابط بين اركان با يكديگر و با سرمايه‌گذاران بر اساس آن انجام مي‌پذيرد، مورد قبول تمامي اركان صندوق بوده و اركان صندوق نسبت به انجام وظايفي كه در اساسنامه بر عهده آنان گذاشته شده است، مكلفند. تدوين اساسنامه صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري به گونه‌اي بوده است كه وظايف تك‌تك اركان با جزئيات در آن تشريح شده و مسووليت‌ها و اختيارات هر يك از آنان به روشني تصريح شده است.
.
علاوه بر موارد فوق، در اساسنامه و اميدنامه صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري حداقل و حداكثر تعداد واحدهاي سرمايه‌گذاري اركان صندوق و ساير سرمايه‌گذاران، مراحل پذيره‌نويسي اوليه، نحوه محاسبه خالص ارزش، قيمت ابطال و قيمت صدور واحدهاي سرمايه‌گذاري، تركيب دارايي‌هاي صندوق، نحوه معاملات اوراق بهادار به نام صندوق، هزينه‌هاي صندوق، چگونگي اطلاع‌رساني و مرجع رسيدگي به تخلفات و اختلافات به تفصيل شرح داده شده و با تصويب آيين‌نامه اجرايي ماده ۱۴ قانون توسعه ابزارها و نهادهاي مالي جديد، مجازات متناظر با هر يك از تخلفاتي كه ممكن است به علت عدم اجراي صحيح اساسنامه و اميدنامه صندوق از سوي اركان صندوق انجام پذيرفته باشد، تعيين شده است.
.
همانطور كه شراكت مدير صندوق به نسبت سهم مشخص در واحدهاي سرمايه‌گذاري موجب افزايش انگيزه مدير صندوق براي كسب بازدهي بالاتر و سرمايه‌گذاري مطمئن‌تر شود، ممانعت اركان نظارتي از داشتن واحدهاي سرمايه‌گذاري در صندوقي كه وظيفه نظارت بر آن را دارند، باعث عدم وابستگي ركن نظارتي به ركن اجرايي صندوق شده و موجب مي‌شود تا ركن ناظر با استقلال بيشتري بر عملكرد اركان اجرايي نظارت كند.
.
متولي صندوق، وظيفه نظارت بر حسن اجراي مفاد اساسنامه و اميدنامه صندوق را بر عهده داشته و ضمن انجام بررسي‌هاي دوره‌اي، در صورتي كه هر يك از اركان در انجام وظايف خود كوتاهي كرده باشند، مكلف است با اعلام موارد مذكور به سازمان بورس و اوراق بهادار زمينه اجراي مجازات‌هاي مقرر در آيين‌نامه اجرايي ماده ۱۴ قانون توسعه ابزارها و نهادهاي مالي جديد را فراهم ساخته و از حقوق سرمايه‌گذاران و ذينفعان محافظت به عمل آورد.
.
نظارت بر عملكرد صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري به نظارت اركان نظارتي صندوق محدود نشده و كارشناسان سازمان بورس و اوراق بهادار از طريق كنترل مداوم نرم‌افزار صندوق‌ها، اخذ چك ليست‌هايي كه متوليان صندوق‌ها ملزم به تكميل و ارائه آن در مقاطع سه‌ماهه هستند و انجام بازديدهاي حضوري بر عملكرد صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري نظارت مي‌كنند. از نظر ساختار هزينه‌اي، شكل‌گيري و رشد صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري در بستر ظرفيت‌هاي موجود اركان صندوق از تحميل هزينه‌هاي اضافي كه كاهنده سود سرمايه‌گذاران است، جلوگيري مي‌كند.
.
به نحوي كه ميزان هزينه‌هاي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري مطابق با اساسنامه و اميدنامه صندوق مشخص بوده و هيچ‌يك از اركان نمي‌تواند علاوه بر آنچه كه در اساسنامه و اميدنامه صندوق عنوان شده است، مخارج ديگري را به صندوق تحميل كند. درآمدهاي اركان اجرايي و نظارتي از صندوق سرمايه‌گذاري محدود به درصدي از متوسط خالص ارزش سالانه صندوق سرمايه‌گذاري يا بخشي به عنوان مبلغ ثابت در طول يك‌سال مالي است. درآمد اركان نظارتي صندوق به صورت مبلغ ثابت و بعضا درصدي از خالص ارزش دارايي‌هاي صندوق سرمايه‌گذاري در مقاطع معين از محل دارايي‌هاي صندوق پرداخت شده و كارمزد مدير، متولي و ضامن صندوق هر سه ماه يك‌بار به ميزان ۹۰ درصد قابل پرداخت است و باقي‌مانده در پايان هر سال مالي پرداخت مي‌شود.
.
اركان صندوق مبالغ مذكور را در قبال به كارگيري امكانات مورد نياز براي انجام فعاليت‌هاي صندوق دريافت مي‌كنند و به غير از آنچه كه در اساسنامه و اميدنامه صندوق جزو هزينه‌هاي صندوق محسوب مي‌شود، هيچ‌يك از هزينه‌هاي مربوط به اجاره ساختمان، هزينه استهلاك، هزينه حقوق كاركنان، بيمه كاركنان، ساير هزينه‌هاي پرسنلي و هزينه‌هاي مالي اركان كه در قبال انجام وظايف مربوط به صندوق سرمايه‌گذاري پرداخت مي‌كنند، به حساب صندوق سرمايه‌گذاري نمي‌تواند منظور شود.
.
از سويي ديگر، تضمين نقدشوندگي كل واحدهاي سرمايه‌گذاري امتياز ويژه‌اي است كه صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري را از ديگر ابزار‌هاي مالي متمايز كرده است و با وجود اينكه در بيشتر نقاط جهان تضمين‌نقدشوندگي براي حداكثر ۲۰ درصد از كل واحدهاي سرمايه‌گذاري انجام مي‌پذيرد، اما در ايران ضامن نقدشوندگي، تضمين ۱۰۰ درصد واحدهاي سرمايه‌گذاري را عهده‌دار شده است.
.
بديهي است سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري همچون هر گزينه ديگر سرمايه‌گذاري نيازمند داشتن ديدگاه بلندمدت و يا ميان مدت و بي‌توجهي به هيجانات مقطعي بازار سرمايه است. تفاوت مثبت قابل توجه متوسط بازده ۲/۱۲ درصدي مجموع صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري كه حجم دارايي آنها بيش از ۹۳ درصد كل دارايي‌هاي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري را تشكيل مي‌دهد با بازده ۲۱/۸ درصدي بازار بورس از ابتداي سال جاري تا پايان آبان‌ماه گوياي عملكرد صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري در دوره مذكور بوده است. نظر به آگاه‌سازي مداوم، سريع، آسان، در دسترس، كم‌هزينه، قابل اتكا و مورد اعتماد بودن براي عموم سرمايه‌گذاران و دست‌اندركاران، فصل جداگانه‌اي در اساسنامه صندوق‌ها براي اطلاع‌رساني در نظر گرفته شده است.
.
مطابق اساسنامه صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، مدير صندوق بايد به منظور ارائه خدمات اينترنتي به سرمايه‌گذاران، تارنماي مجزايي براي صندوق طراحي كند و يا بخشي از تارنماي خود را به اين امر اختصاص دهد. نشاني تارنماي مذكور در اميدنامه صندوق موجود بوده و متن كامل و تغييرات انجام شده در اساسنامه و اميدنامه در تارنماي صندوق قابل دسترسي و مشاهده رايگان است. ساير اطلاعاتي كه مدير صندوق بايد در مقاطع اعلام شده ارسال و اعلام كند، عبارتند از:
.
• اطلاعات بازدهي صندوق شامل بازدهي سالانه صندوق از ابتداي تاسيس تا پايان سال شمسي گذشته به تفكيك هر سال شمسي، بازدهي سالانه صندوق از ابتداي سال شمسي جاري تا تاريخ گزارش به طور روزانه، بازدهي صندوق در يك سال، سه ماه، يك ماه و يك هفته گذشته و نمودار بازدهي هفتگي صندوق از ابتداي تاسيس در مقايسه با نمودار بازدهي هفتگي كل بورس اوراق بهادار تهران و به روز رساني آن در پايان هر هفته؛
.
• سهم مجموع پنج ورقه بهاداري كه در پايان روز بيشترين درصد از دارايي صندوق را به خود اختصاص داده‌اند؛
.
• خالص ارزش روز، قيمت صدور و قيمت ابطال هر واحد سرمايه‌گذاري؛
.
• خالص ارزش آماري هر واحد سرمايه‌گذاري در پايان هر روز؛
.
• تعداد واحدهاي سرمايه‌گذاري صادر شده و ابطال شده در هر روز و از ابتداي شروع فعاليت صندوق تا پايان آن روز و تعداد واحدهاي سرمايه‌گذاري نزد سرمايه‌گذاران در پايان هر روز؛
.
• گزارش عملكرد و صورت‌هاي مالي صندوق در دوره‌هاي سه ماهه، شش ماهه، نه ماهه و سالانه؛
.
• كليه گزارش‌هايي كه به تشخيص سبا تهيه و ارائه آنها ضروري باشد.
.
آنچه كه سرعت و دقت بالاي جمع‌آوري و ارائه اطلاعات مالي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري سبب شده است، استفاده از نرم‌افزارهايي است كه گام به گام با توسعه صندوق‌ها رشد يافته‌اند و متناسب با نيازهاي اجرايي و نظارتي صندوق‌ها به ارائه خدمات مورد نياز اقدام كرده‌اند.
.
در حال حاضر تمامي اسناد حسابداري و مراحله محاسبه خالص ارزش فعلي هر واحد سرمايه‌گذاري به‌صورت برخط و با بهره‌گيري از پايگاه‌هاي داده‌هاي سامانه معاملات بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس انجام مي‌پذيرد. كاركرد صحيح نرم‌افزارهاي فوق به قدري با اهميت است كه در مواقع اعطاي مجوز صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري از انواع جديد، قابليت بالاي نرم‌افزارهاي مورد استفاده جهت انجام فعاليت‌هاي صندوق جزو الزامات اساسي براي دريافت مجوز تاسيس يا فعاليت صندوق سرمايه‌گذاري است.
.
بي‌شك با توجه به استقبال سرمايه‌گذاران از سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري و توسعه دامنه سرمايه‌گذاران به اقشار مختلف اجتماع، ضمن قبول مسووليت فراهم كردن ساختارهاي لازم براي انجام وظيفه آگاه‌سازي سرمايه‌گذاران توسط متوليان امر، از سرمايه‌گذاران نيز انتظار مي‌رود تا به منظور اطلاع هر چه بيشتر از نحوه كاركرد صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري و حقوق خود از امكانات اطلاع‌رساني موجود، با مراجعه به تارنماهاي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري و ساير تارنماهايي كه به همين منظور طراحي شده است، دريغ نكنند.
.
رضا نوحي حفظ‌آباد – كارشناس مديريت نظارت بر نهادهاي مالي
