دستورالعمل اجرايي نحوۀ انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران
اين دستورالعمل در اجراي مواد ۴، ۵، ۶، ۸، ۱۳، ۱۵، ۱۶، ۱۸، ۲۲، ۲۳، ۲۴ و ۲۶ آئين‌نامة معاملات در شرکت بورس اوراق بهادار تهران (مصوب شورای عالی بورس و اوراق بهادار) در ۱۸ فصل، ۱۲۳ ماده و ۳۴ تبصره در تاريخ ۱۳/۹/۱۳۸۹ به تصويب هیأت مدیرة سازمان بورس و اوراق بهادار رسيد.
فصل اول: تعاريف و اصطلاحات
مادۀ ۱: اصطلاحات و واژه‌هايي که در ماده ۱ قانون بازار اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران مصوب آذرماه ۱۳۸۴مجلس شورای اسلامي و آئین‌نامة معاملات در شرکت بورس اوراق بهادار تهران تعریف شده‌اند، به همان مفاهيم در اين دستورالعمل به کار رفته‌اند.
فصل دوم: ضوابط کلی انجام معاملات اوراق بهادار
مادۀ ۲: معاملات اوراق بهادار، طی یک جلسة معاملاتی در روزهای شنبه تا چهارشنبه هر هفته به استثنای ایام تعطیل رسمی از ساعت ۹ صبح تا ۱۲ انجام می‌شود. تمامی روزهایی که جلسة معاملاتی در آن برگزار می‌شود، روز کاری محسوب می‌گردند.
تبصره: هیأت مدیرة بورس می‌تواند زمان و تعداد جلسه‌های معاملاتی را در صورتی که امکانات فنی و شرایط تسویه مهیا باشد، تغییر دهد.
مادة ۳: مدیر عامل بورس می‌تواند ساعات شروع و خاتمه و طول جلسة معاملاتی را در صورت بروز اشکالات فنی در سامانه معاملاتی تغییر دهد. این تغییرات باید بلافاصله و به نحو مقتضی به اطلاع عموم برسد. بورس باید مستندات مربوط به اشکالات فنی سامانه معاملاتی را در سوابق خود نگهداری و حسب درخواست سازمان، آن را ارایه نماید.
مادة ۴: معاملات دو طرفه و معاملات با اقرباء تابع ضوابط کلی انجام معاملات اوراق بهادار خواهد بود.
مادة ۵: معاملات اشخاص خارجي با رعايت مقررات مندرج در آئين‌نامة سرمايه‌گذاري خارجي در بورس‌ها و بازارهاي خارج از بورس مصوب ۲۹/۰۱/۸۹ هيأت وزيران، اصلاحات بعدی آن و سایر مقررات مربوط صورت مي‌پذيرد.
فصل سوم: مراحل انجام معامله
مادة ۶: معاملات اوراق بهادار بر مبنای واحد پول رسمی جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود. هیأت مدیرة بورس مي‌تواند واحد پول دیگری را نيز با هماهنگی سازمان تعیین کند.
مادة ۷: معاملات اوراق بهادار از طریق سامانة معاملات و توسط کارگزاران عضو بورس انجام مي‌شود.
مادة ۸: نماد معاملاتی، به تفکیک اوراق بهادار و بازارهای تعریف شده در سامانة معاملاتی توسط بورس تعیین می‌شود.
مادۀ ۹: معاملات اوراق بهادار در یکی از بازارهای بورس انجام خواهد شد. مراحل انجام معاملات به شرح زير است:
- پيش‌گشايش: این مرحله ۳۰ دقیقه قبل از شروع معاملات است که در آن امکان ورود، تغییر يا حذف سفارش وجود دارد ليکن معامله‌ای انجام نمی‌شود؛
- مرحلة گشایش: این مرحله بلافاصله پس از مرحلۀ پیش‌گشایش است و در آن، سفارش‌هاي موجود در سامانة معاملات براساس سازوکار حراج ناپيوسته و در دامنة نوسان روزانة قیمت، انجام می‌شود؛
- مرحلة حراج پيوسته: این مرحله پس از انجام مرحلۀ گشایش شروع و در آن معاملات براساس حراج پيوسته انجام مي‌شود؛
- مرحلة حراج ناپيوسته پاياني: این مرحله بلافاصله پس از خاتمۀ مرحلۀ حراج پیوسته و ۱۵ دقیقه قبل از مرحلة معاملات پایانی شروع و به مدت ۱۵ دقیقه ادامه می‌یابد. طی این مرحله امکان ورود، تغییر یا حذف سفارش توسط کارگزاران وجود دارد لیکن معامله‌ای انجام نمی‌شود. در پایان این مرحله سفارش‌های موجود در سامانة معاملات براساس سازوکار حراج ناپیوسته و در دامنة نوسان روزانة قیمت اجرا می‌شود؛
- مرحلة معاملات پایانی: ۱۵ دقیقة پایانی جلسۀ معاملاتی است که طی آن ورود سفارش و انجام معامله با قیمت پایانی امکان‌پذیر است.
تبصرة ۱: معاملات بورس در هر جلسة معاملاتی حداقل شامل مراحل ۱ تا ۳ فوق می‌باشد. استفاده از مراحل ۴ و ۵ با تصویب هیأت مدیرة بورس و سه روز کاری پس از اطلاع‌رسانی به عموم امکان‌پذیر است.
تبصرة ۲: هیأت مدیرة بورس می‌تواند زمانی خارج از جلسة معاملاتی را برای ورود، تغییر یا حذف سفارش‌ها تعیین نماید.
فصل چهارم: انواع سفارش‌ها
مادة ۱۰: سفارش‌های وارد شده به سامانة معاملات، حداقل باید حاوی موارد زیر باشد:
- نماد معاملاتی؛
- تعیین خرید یا فروش؛
- نوع سفارش؛
- حجم سفارش؛
- شرایط قیمتی؛
- کد معاملاتی؛
- اعتبار زمانی سفارش.
مادۀ ۱۱: انواع سفارش‌ها در سامانه معاملاتي به شرح زير است:
- سفارش محدود (Limit order): سفارش خريد يا فروشي است که در قیمت تعيين شده توسط مشتري، یا بهتر از آن انجام می‌شود؛
- سفارش با قیمت باز (Market order): سفارشي است که بدون تعیین قیمت وارد سامانة معاملاتی شده و با قیمت بهترین سفارش طرف مقابل اجرا می‌شود. در صورت اجرا نشدن بخشي از سفارش، باقيمانده به صورت يک سفارش با قيمت باز در سامانه باقي خواهد ماند؛
- سفارش باز- محدود (Market to limit order): سفارشي است که فقط در مرحله حراج پيوسته می‌تواند وارد سامانة معاملاتی شود. این سفارش بدون تعیین قیمت وارد سامانة معاملاتی شده و با قیمت بهترین سفارش طرف مقابل اجرا می‌شود. در صورت اجرا نشدن بخشی از سفارش، باقيمانده به صورت يک سفارش محدود به قيمت آخرین معامله انجام شده در سيستم باقي می‌ماند؛
- سفارش به قيمت گشايش (Market on opening order): سفارشی است که فقط در مرحلة پیش گشایش می‌تواند وارد سامانة معاملات شود. این سفارش بدون تعیین قیمت وارد سامانة معاملاتی شده و در مرحلة گشایش با قیمت گشایش معامله خواهد شد. در صورت اجرا نشدن بخشی از سفارش، باقیمانده به صورت یک سفارش محدود با قیمت گشایش در سیستم باقی می‌ماند؛
- سفارش متوقف به باز (Stop loss order): سفارش متوقفی است که پس از فعال شدن، به سفارش با قیمت باز تبدیل می‌شود؛
- سفارش متوقف به محدود (stop limit order): سفارش متوقفی است که پس از فعال شدن به سفارش محدود با قیمتی که از قبل در سفارش مشخص شده است، تبدیل می‌شود.
مادۀ ۱۲: سفارش‌ها به لحاظ نحوة اجرا به شرح زیر می‌باشند:
- اجرای دو طرفة سفارش (Cross order): سفارشی است که با استفاده از آن، کارگزار می‌تواند اقدام به ورود همزمان سفارش خرید و فروش با حجم و قیمت یکسان نموده و معامله نماید. قیمت وارده به سامانة معاملاتی باید بیشتر یا مساوی قیمت بهترین سفارش خرید ثبت شده در سامانة معاملاتی و کمتر یا مساوی قیمت بهترین سفارش فروش ثبت شده در سامانة معاملاتی باشد. اين سفارش فقط در مرحلة حراج پيوسته می‌تواند وارد سامانة معاملات شده و اجرا شود؛
- سفارش دو بخشي (Iceberg order): سفارش خريد یا فروشي است که داراي دو بخش پنهان و آشکار است. بخش آشکار سفارش در صف خرید یا فروش قرار گرفته و قابل رویت می‌باشد و بخش پنهان آن به صورت غیرفعال است. حجم قسمت آشکار و پنهان سفارش توسط کارگزار تعیین می‌شود. در صورتی که کل بخش آشکار سفارش معامله شود، به میزان حجم قسمت آشکار، سفارش پنهان فعال شده و در نوبت قرار می‌گیرد. حداقل کل سفارش و حداقل حجم قسمت آشکار در سفارش‌هاي دو بخشي، توسط بورس تعيين مي‌شود؛
- سفارش انجام و ابطال (fill & kill): سفارش محدودي است که بلافاصله پس از ورود باید اجرا شود و در صورت عدم اجراي تمام یا بخشي از آن، مقدار باقيمانده به صورت خودکار از سامانه حذف خواهد شد. امکان ورود اين سفارش در مرحلة پيش گشايش وجود ندارد؛
- سفارش همه یا هیچ (All or Non): سفارش محدودي است که اجراي آن منوط به معامله کل سفارش است. در صورت عدم امکان معاملة کل سفارش بلافاصله بعد از ورود، سفارش به صورت خودکار از سامانه حذف می‌شود. امکان ورود اين سفارش در مرحله پيش گشايش وجود ندارد.
مادۀ ۱۳: اعتبار زماني سفارش‌ها به شرح ذيل می‌باشد:
- سفارش روز (Day): سفارشي است که اعتبار آن در پايان روز معاملاتي به اتمام می‌رسد و به صورت خودکار از سامانة معاملات حذف می‌شود؛
- سفارش جلسه (Session): سفارشي است که اعتبار آن در پايان جلسه رسمي معاملاتي به اتمام می‌رسد و به صورت خودکار از سامانه معاملاتي حذف می‌شود؛
- سفارش بدون محدوديت زماني (Good Till Cancel): اين سفارش تا زماني که توسط کارگزار حذف نشود در سامانه معاملاتي باقي مانده و معتبر می‌باشد؛
- سفارش مدت‌دار (Good Till Date): سفارشی است که اعتبار آن در پایان تاریخی که در زمان ورود سفارش مشخص شده به اتمام می‌رسد و پس از آن به صورت خودکار از سامانة معاملات حذف می‌شود؛
- سفارش زماني (Sliding Validity): کارگزار در زمان ورود سفارش، تعداد روزهای مشخصی (T) را جهت اعتبار سفارش مشخص می‌کند. این سفارش تا تاریخی که معادل تاریخ ورود سفارش به علاوة تعداد روزهای تعیین شده (T) است، معتبر بوده و پس از آن به صورت خودکار از سامانة معاملات حذف می‌شود.
مادۀ ۱۴: اولویت سفارش‌ها در سامانة معاملات بر حسب نوع سفارش، به ترتیب به شرح زیر می‌باشد:
الف) سفارش با قیمت باز و باز – محدود؛
ب) سفارش به قیمت گشایش؛
ج) سفارش محدود.
فصل پنجم: توقف نماد معاملاتی
مادۀ ۱۵: نماد معاملاتی اوراق بهادار پذیرش شده در بورس در موارد زیر توسط بورس متوقف می‌شود:
- یک روز کاری قبل از برگزاری مجامع عمومی صاحبان سهام براساس اطلاعیة دعوت به مجمع منتشره توسط سازمان؛
- یک روز کاری قبل از برگزاری جلسة هیأت مدیرة ناشر پذیرفته شده جهت تصمیم‌گیری در خصوص تغییر سرمایه براساس اطلاعیة منتشره توسط سازمان؛
- یک روز کاری قبل از سررسید پرداخت سود علی‌الحساب اوراق بهادار در صورت تقاضای ناشر پذیرفته شده.
مادة ۱۶: بورس نماد معاملاتی ناشران پذیرفته شده را بلافاصله پس از اعلام سازمان مبنی بر دریافت اطلاعات با اهمیت، در مواردزیر متوقف می‌کند:
- در صورتی که سود (زیان) قابل اعمال براساس پیش‌بینی‌های ارایه شده نسبت به سود (زیان) قابل اعمال براساس آخرین پیش‌بینی افشا شدة سال مالی مربوطه، بیش از ۲۰ درصد تغییر داشته باشد؛
- در صورتی که سود (زیان) قابل اعمال براساس عملکرد واقعی نسبت به سود (زیان) قابل اعمال براساس آخرین پیش‌بینی افشا شدة سال مالی مربوطه بیش از ۲۰ درصد تغییر داشته باشد؛
- در صورتی که سود (زیان) قابل اعمال براساس اولین پیش‌بینی ارایه شده نسبت به سود (زیان) قابل اعمال براساس آخرین پیش‌بینی یا عملکرد واقعی سال مالی قبل بیش از ۲۰ درصد تغییر داشته باشد؛
- در صورت خرید يا فروش دارایی ثابت و یا سهام به نحوی که قیمت تمام شدة آن بیش از ۲۰ درصد ارزش مجموع دارایی‌ها براساس آخرین اطلاعات افشا شدة ناشر پذیرفته شده باشد.
تبصره: تغییرات موضوع بندهای ۱ الی ۳، فقط در صورتی که قدر مطلق آن بیش از ۵۰ ریال باشد، منجر به توقف نماد معاملاتی می‌شود.
مادة ۱۷: در موارد زیر نماد معاملاتی توسط بورس تعلیق می‌گردد و رفع تعلیق نماد معاملاتی منوط به رفع دلایل تعلیق می‌باشد:
- در صورتی که بنا به اعلام سازمان حسابرس و بازرس قانونی نسبت به صورت‌های مالی ناشر پذیرفته شده، “اظهارنظر مردود” یا “عدم اظهارنظر” ارایه نموده باشد؛
- در صورت تعلیق پذیرش طبق دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران.
تبصره: سازمان مي‌تواند جهت پيشگيري از تضييع حقوق سرمايه‌گذاران، در شرايطي كه ابهام اساسي نسبت به شفافيت اطلاعات ناشر وجود داشته باشد يا حسب اطلاع ناشر مبني بر وجود اطلاعات مهم (با اهميت) نماد معاملاتي ناشر پذيرفته شده را تعليق نمايد.
مادة ۱۸: در صورتیکه معاملات اوراق بهادار مظنون به استفاده از اطلاعات نهانی یا دستکاری قیمت باشد، بورس می‌تواند رأساً یا به موجب اعلام سازمان نماد معاملاتی اوراق بهادار را متوقف نماید. بازگشایی نماد معاملاتی پس از بررسی‌های لازم و حداکثر تا پایان روز معاملاتی بعد حسب مورد به تشخیص بورس یا سازمان خواهد بود.
مادۀ ۱۹: بورس باید دلیل توقف نماد معاملاتی را حداکثر تا پایان روز کاری توقف نماد معاملاتی اطلاع‌رسانی نماید. همچنین بورس مکلف است حداقل ۱۵ دقیقه قبل از بازگشایی نماد معاملاتی مراتب را به اطلاع عموم برساند.
فصل ششم: بازگشایی نماد معاملاتی
مادۀ ۲۰: بازگشایی نمادهای معاملاتی ورقه بهادار با اعلام سازمان و طبق شرایط زیر انجام می‌شود:
- حداکثر دو روز کاری پس از برگزاری مجمع عمومی عادی ناشر پذیرفته شده که تصميمات آن تصویب صورت‌های مالی یا تقسیم سود باشد، بدون محدودیت دامنة نوسان؛
- حداکثر دو روز کاری پس از برگزاری مجمع عمومی عادی که موضوع آن سایر موارد غیر از بند ۱ باشد، با محدودیت دامنة نوسان؛
- حداکثر دو روز کاری پس از برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده‌ای که تصمیمات آن منجر به تغییر سرمایة ناشر پذیرفته شده نگردد، با اعمال محدودیت دامنة نوسان؛
- حداکثر دو روز کاری پس از برگزاری مجمع عمومی و یا جلسة هیأت مدیره در خصوص تغییر سرمایه یا انتشار هرگونه اوراق بهادار دیگر به منظور تامین مالی، بازگشايي نماد طي مهلت مقرر در اين بند منوط به افشای پیش‌بینی پس از اعمال اثرات تغییر سرمایه یا انتشار اوراق بهادار، بدون محدودیت دامنة نوسان؛
- نمادهای معاملاتی که به موجب مادة ۱۶ متوقف شده‌اند، در اولین جلسة معاملاتی پس از افشای اطلاعات، بدون محدودیت دامنة نوسان؛
- در صورتی که نماد معاملاتی اوراق بهادار قبل از سررسید پرداخت سود علی‌الحساب متوقف شده باشد، در روز معاملاتی پس از سررسید بازگشایی خواهد شد.
تبصره: مواعد زمانی جهت بازگشایی نمادهای موضوع این ماده، در شرایط خاص و با دستور مدیرعامل بورس می‌تواند حداکثر با یک روز تأخیر اعمال گردد.
مادۀ ۲۱: در صورت رفع دلایل تعلیق نمادهای معلق، بازگشایی نماد با اعلام سازمان بوده و چگونگی اعمال محدودیت دامنة نوسان توسط سازمان تعیین می‌شود.
مادۀ ۲۲: بازگشایی نماد معاملاتی از طریق حراج ناپیوسته با اعمال یک مرحله پیش‌گشایش شروع و با اجرای حراج ناپيوسته پایان می‌یابد. پس از این مرحله، معاملات از طریق حراج پیوسته در زمان باقیمانده تا پایان جلسة معاملاتی و در دامنة نوسان مجاز روزانه قیمت انجام می‌شود. قیمت مرجع در دورة حراج پیوسته، قیمت کشف شده از طریق حراج ناپیوسته است.
تبصره: در صورتی که در دورۀ حراج ناپیوسته معامله‌ای صورت نپذیرد يا به دلیل غير عادي بودن قيمت كشف شده يا حجم اوراق بهادار معامله شده، معاملات انجام شده در دوره حراج ناپيوسته توسط بورس تایید نگردد، به تشخیص بورس و پس از اطلاع رسانی، حراج ناپیوسته موضوع این ماده براي يكبار دیگر قابل تكرار است. به هر ترتیب در صورت عدم كشف قيمت، آخرین قیمت پایانی نماد معاملاتی، قیمت مرجع در دورة حراج پیوسته خواهد بود.
فصل هفتم: دامنۀ نوسان روزانة قیمت و محدودیت حجمی
مادۀ ۲۳: دامنة نوسان روزانة قیمت اوراق بهادار و حق‌تقدم، حجم مبنای اوراق بهادار، محدودیت حجمی و واحد پایة سفارش با پیشنهاد هیأت مدیرة بورس به تأیید هیأت مدیرة سازمان خواهد رسید. بورس باید ۳ روز کاری قبل از اعمال تغییرات موارد فوق، مراتب را اطلاع‌رسانی نماید.
تبصرة ۱: در مورد اوراق بهاداری که دارای بازارگردان می‌باشند، دامنة نوسان روزانه قیمت طبق مقررات بازارگردانی است.
تبصرة ۲: بورس مي‌تواند به درخواست كارگزار محدوديت حجم هر سفارش را جهت انجام معاملات بيشتر از يك ميليون سهم يا حق‌تقدم اعمال ننمايد.
تبصرة ۳: بورس مي‌تواند در عرضه‌هاي اوليه محدوديت حجم هر سفارش را براي كارگزاران خريدار و فروشنده متناسب با سهميه هر كارگزار تغيير دهد.
مادۀ ۲۴: در صورتیکه حجم معاملات انجام شده در بازار عادی سهم مساوی یا بیشتر از حجم مبنای شرکت باشد، قيمت پايانی سهم برابر با ميانگين موزون قیمت معاملات انجام شدة نماد طی جلسة معاملاتی در بازار عادی خواهدبود، در غیر این صورت، قیمت پایانی به شرح زیر محاسبه می‌گردد:
(تفاوت میانگین موزون قیمت سهام معامله شده نسبت به قیمت پایانی روز قبل * حجم معاملات انجام شده در بازار عادی سهم تقسیم بر حجم مبنا) + قیمت پایانی روز قبل
تبصره: قيمت پايانی نمادهای معاملاتی اوراق مشارکت و حق‌تقدم سهام برابر با ميانگين موزون قیمت معاملات انجام شدة نماد طی جلسة معاملاتی در بازار عادی خواهد بود.
فصل هشتم: گره معاملاتی
مادۀ ۲۵: گره معاملاتی وضعیتی است که:
- در آن یک نماد معاملاتی به رغم برخورداری از صف سفارش خرید یا فروش در پايان جلسه معاملاتي حداقل معادل یک برابر حجم مبنا برای شرکت‌هایی با ۳ میلیارد سهم و بیشتر و دو برابر حجم مبنا برای سایر شرکت‌ها، به علت عدم تقارن قیمت‌های درخواست خرید و فروش، حداقل به مدت ۵ جلسة معاملاتی متوالی مورد معامله قرار نگیرد یا متوسط معاملات روزانه آن در این دوره (به استثنای معاملات در بازار معاملات عمده)، کمتر از ۵ درصد حجم مبنا باشد؛
- کلیة معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسة معاملاتی متوالی در سقف دامنة نوسان روزانة قیمت باشد؛
- کلیة معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسة معاملاتی متوالی در کف دامنة نوسان روزانة قیمت باشد.
مادۀ ۲۶: فهرست شرکت‌های مشمول گرة معاملاتی توسط بورس استخراج و حداکثر تا پیش از شروع روز معاملاتی از طریق سامانة معاملات و همچنین سایت رسمی شرکت به اطلاع عموم می‌رسد.
مادۀ ۲۷: مقررات گره معاملاتی در مورد سهام شرکت‌هایی با سهام پايه کمتر از ۱۵۰ میلیون سهم با تشخیص مدیرعامل بورس می‌تواند اعمال نشود.
مادۀ ۲۸: برای نمادهای معاملاتی که بر اساس اعلام بورس مشمول گره معاملاتی می‌شوند، در ابتدای روز معاملاتی بعد و در مرحلة گشایش، با دامنة نوسان ۲ برابر دامنة نوسان روزانة قيمت عادی آن نماد انجام و سپس در حراج پیوستة معاملات در دامنة نوسان روزانة قیمت انجام می‌شود. قیمت مرجع در دورة حراج پیوسته، قیمت کشف شده از طریق حراج ناپیوسته است.
تبصره: در صورت عدم انجام معامله از طریق حراج ناپیوسته، آخرین قیمت پایانی نماد معاملاتی، قیمت مرجع در دورة حراج پیوسته خواهد بود.
فصل نهم: تأیید معاملات
مادۀ ۲۹: تمامي معاملات اوراق بهادار در بورس، در صورتی قطعیت می‌یابد که به تأیید بورس برسد.
مادۀ ۳۰: مدیرعامل بورس صرفاً در شرايط زير، می‌تواند بخشی از معاملات اوراق بهادار را حداکثر تا پايان روز برگزاری جلسة معاملاتی تأیید ننماید:
- براساس تقاضای کارگزار به دلیل وقوع آن دسته از اشتباهاتی که طبق مقررات مصوب هیأت مدیرة سازمان احصاء می‌شود؛
- خطای معاملاتی متأثر از اشکال سامانة معاملات؛
- مازاد سهام یا حق‌تقدم سهام فروخته شده بیش از مقداری که مشمول تعریف معاملات عمده می‌گردد، از یک کد معاملاتی و طی یک جلسة معاملاتی.
- تمام معاملات یا صرفاً معاملات بیش از سهمیه، در صورت عدم رعایت سهمیۀ اعلام شده برای خرید یا فروش اوراق بهادار؛
- ساير موارد طبق قوانین و مقررات.
تبصرة ۱: کلیة مدارک و سوابق معاملات تأیید نشده باید نگهداری شده و حسب درخواست به سازمان ارائه گردد.
تبصرة ۲: عرضه‌های اولیه و عرضه‌های سهام شرکت‌های دولتی در راستای خصوصی‌سازی و معاملة آخرین روز حق‌تقدم استفاده نشده، مشمول بند ۳ نمی‌باشند.
مادۀ ۳۱: در صورتی که ظن دستکاری قیمت یا استفاده از اطلاعات نهانی وجود داشته باشد، بورس می‌تواند معاملاتی را که با نوسان غیرعادی قیمت یا حجم غیرعادی انجام شود، تأیید ننماید.
فصل دهم: ضوابط کلی معاملات عمده
مادۀ ۳۲: معاملات عمده در بازاری مجزا که به همین منظور در سامانة معاملاتی ایجاد شده انجام می‌شود. در این معاملات دامنة نوسان روزانة قيمت و محدودیت حجمی اعمال نمی‌شود.
تبصره: برای انجام معاملات عمده، نماد سهم در بازار عادی باید باز باشد.
مادۀ ۳۳: عرضة سهام در معاملات عمده باید به صورت یکجا و از یک کد معاملاتی باشد.
تبصره: کد معاملاتی موضوع این ماده می‌تواند یک کد تجمیعی با رعایت مقررات مصوب سازمان باشد.
مادۀ ۳۴: برای انجام معاملة عمده، کارگزار فروشنده باید درخواست کتبی خود مبنی بر فروش سهام یا حق‌تقدم سهام را به‌همراه اطلاعات و مستندات زیر، در قالب فرمت اطلاعیة عرضة عمده مصوب بورس ارایه نماید:
- تعداد سهام یا حق‌تقدم سهام قابل عرضه؛
- قیمت پایه؛
- تاریخ شروع رقابت؛
- نام عرضه‌کننده به همراه تصویر سفارش فروش؛
- شرایط فروش از جمله نقدی یا اقساطی بودن ثمن معامله و در صورت اقساطی بودن نحوة تقسیط و وثایق مورد نیاز؛
- مدارکی دال بر مالکیت یا نمایندگی عرضه‌کننده در انتقال حقوق مالی و غیرمالی سهام یا حق‌تقدم سهام؛
- قرارداد پيشنهادي فروش، درصورت وجود؛
- اعلام مهلت تسویه طبق مقررات؛
- سایر اطلاعات به درخواست بورس.
تبصره: اطلاعات موضوع این ماده کتباً توسط فروشنده به کارگزار وی ارایه و پس از تأیید صحت مستندات اخذ شده توسط کارگزار فروشنده به بورس تحویل می‌گردد.
مادۀ ۳۵: درخواست عرضة سهام یا حق‌تقدم سهام کمتر از پنج درصد سهام پایه در بازار معاملات عمده، حداقل تا ساعت ۱۰ صبح روز کاری قبل از عرضه باید در دبیرخانة بورس ثبت و در صورت تطبیق اطلاعیة عرضه عمده با مقررات به تشخیص مدیرعامل بورس، باید حداکثر تا پایان ساعت کاری همان روز از طریق سایت رسمی بورس اطلاع‌رسانی شود.
مادۀ ۳۶: درخواست عرضة سهام یا حق‌تقدم سهام به میزان پنج درصد سهام پایه تا ۵۰ درصد آن، حداقل تا چهار روز کاری قبل از عرضه و درخواست عرضة سهام یا حق‌تقدم سهام ۵۰ درصد یا بیشتر از آن نیز حداقل باید ۷ روز کاری قبل از عرضه در دبیرخانة بورس ثبت و در صورت تطبیق اطلاعیة عرضه عمده با مقررات به تشخیص مدیرعامل بورس، تا پایان همان روز کاری از طریق سایت رسمی بورس به اطلاع عموم برسد.
مادۀ ۳۷: بورس می‌تواند از انتشار اطلاعیة عرضه عمده در صورتی که شرایط اعلامی توسط عرضه‌کننده مغایر اصل منصفانه بودن و شفافیت بازار باشد، خودداری نماید.
مادۀ ۳۸: مندرجات اطلاعیة عرضه عمده پس از انتشار توسط بورس، قابل تغییر نیست. لذا هرگونه تغییر مفاد اطلاعيه عرضه عمده به منزله انصراف فروشنده تلقي مي‌شود.
مادۀ ۳۹: در صورت انتشار آگهی فروش در جراید، توسط فروشنده، اطلاعات مندرج در آن نباید با اطلاعات ارایه شده به بورس مغایرت داشته باشد. در صورت مغایرت، اطلاعات منتشر شده در سایت رسمی بورس مبنای انجام معامله می‌باشد.
مادۀ ۴۰: نماد معاملة عمده، حداکثر قبل از یک ساعت پایانی جلسة معاملاتی گشایش می‌یابد. در صورتی که به دلایل فنی یا اجرایی، شرایط گشایش نماد در این مهلت مهیا نگردد، رقابت به جلسۀ معاملاتی بعد موکول می‌شود.
تبصره: بورس باید مستندات مربوط به دلایل موضوع این ماده را در سوابق خود نگهداری نماید و حسب مورد به سازمان ارائه نماید.
مادۀ ۴۱: حداقل تغییر قیمت مجاز هر سفارش در معاملات عمده مانند بازار عادی است. مدیرعامل بورس می‌تواند حداقل تغییر قیمت مجاز هر سفارش را برای یک معاملة عمده تغییر دهد، لیکن باید قبل از شروع جلسة معاملاتی بعد، مراتب را به اطلاع عموم برساند.
مادۀ ۴۲: در معاملات عمده، هر کارگزار خریدار تنها می‌تواند در قالب یک سفارش خرید رقابت نماید و امکان شرکت در رقابت توسط یک کارگزار با سفارش‌های مختلف برای چند شخص یا گروه وجود ندارد.
مادۀ ۴۳: هر کارگزار در یک معاملة عمده نمی‌تواند همزمان در دو سمت عرضه و تقاضا فعالیت نماید.
مادۀ ۴۴: در معاملات عمده، تعداد سهام یا حق‌تقدم سهام هر سفارش خرید باید برابر تعداد سهام یا حق‌تقدم سهام اعلام شده در اطلاعیة عرضه عمده باشد. همچنین قیمت سفارش‌های خرید نباید کمتر از قیمت پایه باشد.
مادۀ ۴۵: کاهش قیمت سفارش خرید ثبت شده در سامانة معاملاتی یا ورود سفارش با قیمتی کمتر از بالاترین سفارش خرید ثبت شده در سامانة معاملاتی، مجاز نمی‌باشد و حذف سفارش خرید، صرفاً در صورت ثبت سفارش خرید با قیمت بالاتر در سامانة معاملاتی مجاز است.
مادۀ ۴۶: عرضه توسط کارگزار فروشنده تنها در صورتی مجاز است که از زمان ثبت بهترین سفارش خرید در سامانة معاملاتی حداقل سه دقیقه گذشته باشد.
مادۀ ۴۷: در صورتی که از زمان ثبت بهترین سفارش خرید، ۱۵ دقیقه گذشته باشد و سفارش خریدي با قیمت بالاتر طی این مدت ثبت نشده باشد، و قيمت اين سفارش مساوي يا بيشتر از قيمت پايه باشد، عرضه به بهترین سفارش خرید، از طریق کارگزار فروشنده یا به صورت خودکار در سامانة معاملاتی انجام خواهد شد. در هر حال بعد از گذشت ۱۵ دقیقه، ادامة رقابت توسط کارگزاران خریدار مجاز نمی‌باشد.
مادۀ ۴۸: در صورتی که در پایان جلسة معاملاتی، زمان ثبت بهترین سفارش خرید ثبت شده قبل از ده دقیقة پایانی بوده و قیمت این سفارش مساوی یا بیشتر از قیمت پایه باشد عرضه به بهترین سفارش خرید، از طریق کارگزار فروشنده یا به صورت خودکار در سامانة معاملاتی انجام خواهد شد.
مادۀ ۴۹: نحوة اجرای فني مواد ۴۷ و ۴۸ در سامانة معاملاتی توسط بورس تعیین می‌شود. عدم اقدام کارگزار فروشنده مطابق روش‌های اجرایی تعیین شده توسط بورس تخلف محسوب شده و موضوع جهت رسیدگی به مرجع رسیدگی به تخلفات ارجاع خواهد شد.
مادۀ ۵۰: در صورت ثبت سفارش خرید در ده دقیقة پایانی بازار، ادامة رقابت به جلسة معاملاتی بعد موکول شده و کارگزار دارای بهترین سفارش خرید موظف است سفارش خود را با بهترین قیمت روز قبل، در ابتدای جلسة معاملاتی بعد وارد سامانه نماید.
مادۀ ۵۱: در صورتی که فروشنده به هر دلیلی از انجام معامله منصرف شود، باید قبل از شروع جلسة رسمي معاملاتي هر روز، انصراف خود را کتباً از طریق کارگزار فروشنده در دبیرخانة بورس ثبت نماید. در اين صورت عرضه انجام نمي‌شود. در صورت اعلام انصراف پس از شروع جلسة معاملاتي، به انصراف مذكور در آن جلسة معاملاتي ترتيب اثر داده نخواهد شد و ملاک تصمیم‌گیری در این خصوص، زمان ثبت انصراف در دبیرخانة بورس خواهد بود.
مادۀ ۵۲: در صورتي كه به هر دليلي عرضه‌كننده از فروش سهام يا حق‌تقدم سهامي كه اطلاعية عرضة عمده آن توسط بورس منتشر شده است منصرف شود، عرضة عمده هرتعداد سهم از نماد معاملاتی که فروشنده از انجام معامله عمدۀ آن انصراف داده است، توسط همان فروشنده، مستلزم درخواست مجدد کارگزار فروشنده جهت عرضة سهام مذکور به بورس و طی تشریفات معاملة عمده حداقل دو ماه پس از انصراف از انجام معامله خواهد بود.
تبصره: موضوع انصراف فروشنده جهت رسيدگي بيشتر به مرجع رسيدگي به تخلفات ارجاع خواهد شد.
مادۀ ۵۳: در صورت تداوم معاملات عمده در چندین جلسة معاملاتی، تعهدات فروشنده و خریدار و کارگزاران آنها، موضوع این دستورالعمل، در تمامی جلسات معاملاتی مجرا است.
فصل یازدهم: معاملات عمده شرایطی
مادۀ ۵۴: در معاملات عمدة شرایطی، کارگزار خریدار در صورتی مجاز به ورود سفارش به سامانة معاملاتی است که معادل ۳ درصد ارزش سهام یا حق‌تقدم سهام موضوع معامله براساس قیمت پایه را به صورت نقد یا ضمانت‌نامة بانکی بدون قید و شرط به نفع شرکت سپرده‌گذاری مركزي از مشتری دریافت و حسب مورد به حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی واریز یا به این شرکت تحویل دهد و تأییدیة شرکت مزبور را مبنی بر اخذ تضامین مربوطه به بورس ارایه کند.
تبصره: در صورتی که کارگزار خریدار قبل از انجام معامله، انصراف کتبی خود را از ادامة رقابت اعلام نماید یا چنانچه کارگزار خریدار موفق به انجام معامله نگردد، سپردة وی با تأیید بورس مبنی بر عدم مغایرت اقدامات کارگزار با مقررات در جریان معامله مذکور، حداکثر تا دو روز کاری پس از زمان انصراف یا انجام معامله، توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی مسترد می‌شود.
مادۀ ۵۵: در صورت پرداخت حصة نقدی از سوی خریدار و ارایة سند تسویة خارج از پایاپای به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی طبق آئین‌نامة معاملات اوراق بهادار در شرکت بورس اوراق بهادار تهران و قطعیت معامله، ثبت معامله در سیستم معاملاتی حداکثر تا پایان روز کاری بعد انجام خواهد شد.
تبصره: در صورت خودداری کارگزار فروشنده یا فروشنده از دریافت مستندات لازم جهت قطعی شدن معامله، کارگزار خریدار می‌تواند قرارداد موضوع بند ۷ مادة ۳۴ که به امضای خریدار رسیده است را به همراه سایر وثایق و مدارک لازم مورد اشاره در اطلاعیة عرضه عمده، جهت ثبت در سوابق به شرکت سپرده گذاری مرکزی ارایه و رسید دریافت نماید.
مادۀ ۵۶: در خصوص معاملة عمدة شرایطی، کارگزار خریدار باید حداکثر تا پایان وقت اداری روز کاری بعد از معامله، اسامی خریداران به همراه تعداد و درصد قابل تخصیص به آنان و همچنین دستور خرید دریافت شده را به بورس ارایه نماید. کارگزار خریدار نمی‌تواند پس از مشخص شدن برندة رقابت و قبل از تسویه، نسبت به تغییر اسامی خریداران اعلامی به بورس و درصد قابل تخصیص به آنها مبادرت نماید.
تبصره: تغيير درصد سهام قابل تخصيص بين خريداران متعدد اعلامي با موافقت آنان و فروشنده و تأييد بورس امكان‌پذير است.
مادۀ ۵۷: ضوابط کلی معاملات عمده، در خصوص معاملات عمدة شرایطی نیز لازم‌الاجرا می‌باشد.
فصل دوازدهم: معاملات حق‌تقدم خرید سهام
مادۀ ۵۸: دارندة گواهي حق‌تقدم خريد سهام که مايل به فروش حق‌تقدم خود می‌باشد، در دورة پذيره‌نويسي به شرکت‌هاي کارگزاري مراجعه و نسبت به تکميل درخواست فروش و تحويل گواهي حق‌تقدم خريد سهام به کارگزاري، اقدام می‌نمايد.
مادۀ ۵۹: براي خريدار حق‌تقدم خريد سهام در بورس، “گواهينامة نقل و انتقال حق‌تقدم” صادر خواهد شد و معاملات دست دوم بر مبناي گواهينامة مذکور انجام می‌شود.
مادۀ ۶۰: گواهينامة نقل و انتقال صادره برای خريدار حق‌تقدم سهام در بورس، نشان‌دهندة کل حق‌تقدم‌هاي تحت تملک خريدار است. در صورتی که خریدار، دارای گواهی حق‌تقدم خرید آن سهم نیز باشد، کارگزار مکلف است گواهی مزبور را قبل از ارائه گواهينامة نقل و انتقال حق‌تقدم، از خریدار دریافت کند.
مادۀ ۶۱: دارندة حق‌تقدم خريد سهام در صورتي‌که مايل به پذيره‌نويسي سهام جديد باشد، با تأدیه مبلغ پذیره‌نویسی و طی کردن فر‌آیند آن جهت تبدیل حق‌تقدم به سهم اقدام می‌نماید و کارگزار مربوطه و بورس در این خصوص مسئولیتی نخواهند داشت.
مادۀ ۶۲: در صورتی که دارندگان حق‌تقدم خريد سهام، وجه پذيره‌نويسي را در مهلت تعيين شده به حساب بانکي که در اعلامية پذيره‌نويسي ناشر پذیرفته شده قيد شده است، تأدیه ننمايند، حق‌تقدم آنها در حکم “حق‌تقدم استفاده نشده” تلقي خواهد شد.
مادۀ ۶۳: ناشر پذیرفته شده موظف است پس از پايان مهلت پذيره‌نويسي دارندگان حق‌تقدم، تعداد و مشخصات حق‌تقدم استفاده نشده را به شرکت سپرده‌گذاري مرکزی اعلام نمايد. در هر صورت مسئوليت اعلام مشخصات افرادي که از حق‌تقدم خود استفاده نکرده‌اند و تعیین تعداد آن به عهدة ناشر پذیرفته شده است.
مادۀ ۶۴: شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تمام حق‌تقدم‌های استفاده نشده را به يک کد معاملاتي منتقل می‌نمايد و تعداد و کد معاملاتي آن را به ناشر پذیرفته شده، سازمان و بورس اعلام می‌کند.
مادۀ ۶۵: هیأت مدیرة ناشر پذیرفته شده باید حداکثر تلاش خود را در خصوص فروش حق‌تقدم استفاده نشده به بهترین قیمت انجام دهد.
تبصره: در صورتی که به تشخیص مدیرعامل بورس، مفاد این ماده رعایت نشود، در جهت حمایت از حقوق سهامداران ناشر پذیرفته شده، وی می‌تواند نسبت به عدم تأیید تمام یا قسمتی از معاملات مذکور اقدام نماید.
مادۀ ۶۶: کارگزار خريدار حق‌تقدم استفاده نشده، موظف است وجه پذيره‌نويسي حق‌تقدم خريداري شده را همزمان با تسویة وجه معاملة حق‌تقدم به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی واریز نماید. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، وجوه حق‌تقدم استفاده نشده را به کارگزار فروشنده پرداخت نموده و کارگزار فروشنده مکلف است وجوه مذکور را به حساب ناشر پذیرفته شده واریز نماید.
مادۀ ۶۷: ساير ضوابط مربوط به دادوستد حق‌تقدم خرید سهام، مشابه ضوابط حاکم بر معاملات سهام می‌باشد.
فصل سیزدهم: معاملات اوراق مشارکت
مادۀ ۶۸: عرضة اولیة اوراق مشارکت در بورس، منوط به پـذیرش و درج این اوراق براساس دستورالعمل پذیرش و سایر مقررات مربوط به بورس است.
مادۀ ۶۹: به منظور عرضة اولیة اوراق مشارکت، کارگزار عرضه‌کننده باید حداقل ۵ روز کاری قبل از آغاز دورة ثبت سفارش، گزارشی حداقل شامل قیمت اوراق مشارکت، تعداد اوراق مشارکت، تاریخ شروع و پایان دورة ثبت سفارش را مطابق فرم بورس پس از تأیید ناشر پذیرفته شده و کارگزار عرضه‌کننده به بورس ارسال نماید. بورس در صورت موافقت با عرضة اولیه، این اطلاعات را در اطلاعیة عرضة اولیة اوراق مشارکت، قید نموده و حداقل ۲ روز کاری قبل از دورة ثبت سفارش منتشر می‌نماید.
مادۀ ۷۰: معاملات اوراق مشارکت در بورس، از زمان عرضة اولیه تا سررسید، منوط به داشتن حداقل یک بازارگردان است. بازارگردانی اوراق مشارکت براساس دستورالعمل بازارگردانی انجام می‌شود.
مادۀ ۷۱: در صورتی که ناشر پذیرفته شده برای اولین بار اوراق مشارکت را عرضه می‌نماید، مکلف است قبل از عرضه، تعهدنامة سپرده‌گذاری اوراق مشارکت را تکمیل و به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و بورس تحویل دهد.
تبصره: در اطلاعیة عرضة اولیة اوراق مشارکت، نمایندگی بلاعزل ناشر پذیرفته شده در سپرده کردن اوراق مشارکت قید می‌شود.
مادۀ ۷۲: در صورتی که اوراق مشارکت قبلاً و از طرق دیگر عرضه شده باشد، هیأت پذیرش حداقل تعداد اوراق مشارکت جهت سپرده شدن اوراق نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی را تعیین می‌نماید. معاملة اوراق مشارکت در این حالت منوط به سپرده شدن حداقل تعیین شده طی مهلتی است که توسط هیأت پذیرش تعیین شده است.
مادۀ ۷۳: در عرضة اولیة اوراق مشارکت، کارمزد خرید و فروش به عهدة ناشر پذیرفته شده است.
مادۀ ۷۴: ناشر پذیرفته شده مکلف است با عقد قرارداد با متعهد خرید، مابه‌التفاوت اوراق مشارکت ثبت شده و عرضه شده در دورة ثبت سفارش را به متعهد خرید واگذار نماید. تسویة این بخش از معاملات، به شکل خارج از پایاپای می‌باشد.
مادۀ ۷۵: دورة ثبت سفارش حداكثر ۳ روز کاری است. کارگزاران موظفند، سفارش‌های دریافتی از مشتریان را براساس اولويت زماني دریافت سفارش در دورة ثبت سفارش و با قیمت اسمی اوراق مشارکت، وارد سامانة معاملاتی کنند.
تبصرة ۱: سفارش‌های خرید باید با کد معاملاتی مشتری ثبت شود و ثبت سفارش‌ها با کد گروهی مجاز نیست.
تبصرة ۲: سفارش‌های ثبت شده در دورة ثبت سفارش قابل اصلاح یا حذف هستند، لیکن پس از پایان این دوره، ورود، حذف یا اصلاح سفارش‌ها مجاز نیست.
تبصرة ۳: واحد پاية سفارش، حداقل و حداکثر حجم هر سفارش و زمان ورود سفارش‌ها در دورة ثبت سفارش برای هر عرضه اولیه توسط بورس تعیین و قبل از شروع دورۀ ثبت سفارش از طریق سایت رسمی بورس و سامانۀ معاملاتی به اطلاع عموم خواهد رسید.
مادة ۷۶: در صورتي‌كه حجم كل سفارشات ثبت شده در هر زمان برابر با كل اوراق مشاركت قابل عرضه در عرضة اوليه باشد بورس نماد معاملاتي اوراق مشاركت را متوقف نموده و اوراق مشاركت به خريداران تخصيص مي‌يابد.
مادة ۷۷: كارگزار فروشنده در پايان هر روز از دورة ثبت سفارش نسبت به عرضة اوراق مشاركت به ميزان سفارشات خريد ثبت شده در سامانه معاملاتي اقدام خواهد نمود.
مادۀ ۷۸: اگر در پايان دورة ثبت سفارش، سفارش‌های ثبت شده کمتر از اوراق مشارکت عرضه شده باشد، ثبت سفارش حداکثر یک دوره با درخواست ناشر پذیرفته شده و موافقت بورس و با رعایت مادة ۱۷ دستورالعمل ثبت و عرضة عمومی اوراق بهادار، تمدید می‌شود.
مادۀ ۷۹: در صورتی که حجم کل سفارش‌های ثبت شده در پايان دورة ثبت سفارش کمتر از تعداد کل اوراق مشارکت عرضه شده باشد، متعهد خرید مکلف به ورود سفارش خرید برای باقیماندة اوراق خواهد بود.
تبصره: متعهد خرید ۳۰ روز فرصت دارد تا فهرست تخصیص اوراق مشارکت بین سرمایه‌گذاران را به بورس ارایه نماید.
مادۀ ۸۰: معاملة اوراق مشارکت پذیرفته شده در بورس، صرفاً در بورس قابل انجام است. مبنای پرداخت سود و اصل مبلغ اوراق مشارکت در سررسید، فهرست دارندگان اوراق مشارکت نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است.
مادۀ ۸۱: محدودیت دامنة نوسان روزانة قیمت از اولین روز کاری بعد از عرضة اولیه، روی نماد معاملاتی اوراق مشارکت اعمال خواهد شد.
مادۀ ۸۲: خریداران و فروشندگان اوراق مشارکت، با مراجعه به کارگزاران و تکمیل فرم‌های سفارش خرید یا فروش، نسبت به خرید و فروش اوراق مشارکت اقدام می‌کنند. سفارش‌های دریافتی از طریق کارگزاران وارد سامانة معاملات می‌شود و براساس اولویت قیمت و زمان، معاملات آن انجام می‌شود.
مادۀ ۸۳: قیمت خرید و فروش اوراق مشارکت براساس عرضه و تقاضای بازار در بورس تعیین و به صورت درصدی از ارزش اسمی اوراق مشارکت و با احتساب دو رقم اعشار بر مبنای فرمول زیر اعلام می‌شود.
ارزش پیشنهادی
قیمت پیشنهادی (درصد) = ۱۰۰ ×
ارزش اسمی
مادۀ ۸۴: خريدار اوراق مشارکت ملزم است علاوه بر قيمت خريد اوراق مشارکت، سود انباشته اوراق مزبور (سود بين دو موعد سررسيد که در اميد‌نامة اوراق قيد شده است) و هزینه‌های معاملاتی را نیز پرداخت نمايد.
مادۀ ۸۵: در صورت وجود اطلاعات مهم در بازار اوراق مشارکت، بورس يا سازمان حسب مورد می‌تواند نماد معاملاتی مربوطه را طبق مقررات متوقف و پس از انتشار اطلاعات نسبت به بازگشایی نماد اقدام نماید. دامنة نوسان روزانه قیمت در روز بازگشایی نماد اعمال نخواهد شد.
مادۀ ۸۶: ضامن، بازارگردان یا بازار ساز مکلف است در راستای ایفای تعهدات خود مبنی بر خرید اوراق، به ترتیبی که در بیانیة ثبت مشخص شده است نسبت به ورود سفارش‌های خرید لازم و حفظ آن طی دورة معاملاتی اقدام نماید.
مادۀ ۸۷: معاملة بيش از یک درصد از کل اوراق منتشره يك ناشر، در چهارچوب ضوابط معاملات عمده قابل انجام است.
مادۀ ۸۸: تسویة وجوه معاملات اوراق مشارکت توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و یک روز کاری بعد از انجام معامله (T+1) صورت می‌گیرد. این شرکت برای خریدار و فروشنده گواهی نقل و انتقال اوراق مشارکت صادر می‌نماید.
مادۀ ۸۹: ساير مقررات مربوط به نحوه دريافت سفارش خريد و فروش اوراق و ساير مقررات مربوط از جمله احراز هويت مشتری دريافت کد معاملاتی و غيره مشابه ضوابط حاکم بر معاملات سهام در این دستورالعمل می‌باشد.
فصل چهاردهم: شرايط دریافت و اجرای سفارش‌ها توسط کارگزاران
مادۀ ۹۰: مسئولیت احراز هویت مشتری بر عهدۀ کارگزار است. کارگزار باید جهت انجام معاملات اوراق بهادار در بورس، مطابق مقررات از جمله مقررات مبارزه با پولشویی و سایر مقررات مرتبط، نسبت به احراز هویت و شناسایی مشتریان به شرح زیر اقدام نماید:
الف) احراز هویت و شناسایی شخص حقیقی:
۱- اخذ اصل مدرک شناسایی مشتری شامل شناسنامه و کارت ملی و در مورد اشخاص خارجی، گذرنامة معتبر و نگهداری کپی مصدق تمامی صفحات مدارک مزبور؛
۲- اخذ اطلاعات در مورد آدرس محل سکونت و کار؛
۳- اخذ اطلاعات در مورد حساب بانکی مرتبط با معاملات اوراق بهادار مشتری؛
۴- اخذ اطلاعات در مورد حجم معاملات قبلی مشتری؛
۵- اخذ اطلاعات در مورد هدف از انجام معاملات اوراق بهادار.
ب) احراز هویت و شناسایی شخص حقوقی:
۱- اخذ اطلاعات در خصوص اساسنامه، شرکت‌نامه، آگهی روزنامة رسمی در خصوص تأسیس و آخرین تغییرات آن، آگهی آخرین تغییرات مدیران و صاحبان امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکان یا شرکاء بالای ده درصد، مؤسسان، اعضای هیأت مدیره و مدیر عامل، بازرسان، حسابرسان و نشانی اقامتگاه آنان؛
۲- اخذ اطلاعات مربوط به حساب بانکی مرتبط با معاملات اوراق بهادار؛
۳- اخذ اطلاعات در مورد حجم معاملات قبلی؛
۴- اخذ اصل مدرک شناسایی صاحبان امضای مجاز شامل شناسنامه و کارت ملی و نگهداری کپی مصدق تمامی صفحات مدارک مذکور.
تبصرة ۱: کلیة مستندات اخذ شدة موضوع این ماده باید توسط کارگزار برابر با اصل شوند.
تبصرة ۲: کلیة اطلاعات موضوع این ماده براساس فرمت‌های ابلاغی بورس اخذ خواهد شد.
مادۀ ۹۱: کارگزاران مکلف به ثبت و نگهداری مدارک مربوط به سوابق شناسایی مشتریان و اطلاعات، مستندات و سوابق مربوط به معاملات می‌باشند.
تبصرة ۱: اسناد مربوط باید به گونه‌ای ثبت و نگهداری شود که امکان ارایة آن حسب درخواست سازمان و بورس وجود داشته باشد.
تبصرة ۲: کارگزاران مکلفند علاوه بر مفاد این ماده، الزامات مندرج در مقررات از جمله مقررات مبارزه با پولشویی در خصوص نگهداری و امحاء اسناد را رعایت نمایند.
مادۀ ۹۲: در صورتی که مشتری از ارایة اطلاعات و مدارک مورد نظر موضوع مادة ۹۰ امتناع کند یا کارگزار اطلاعاتی برخلاف اطلاعات ارایه شده توسط مشتری احراز نماید، باید از انجام معامله برای مشتری خودداری کند.
مادۀ ۹۳: کارگزاران باید نسبت به نظارت مستمر بر مشتریان خود و تعیین اهداف سرمایه‌گذاری آنها به منظور اطمینان از انطباق عملیات و معاملات آنها با اطلاعات جمع‌آوری شده اقدام نمایند.
مادۀ ۹۴: کارگزار موظف است براي دريافت درخواست مشتريان از فرم‌هاي کاغذی یا الکترونيک، طبق فرمت بورس استفاده کند.
تبصره: دریافت درخواست مشتریان به صورت الکترونیک اعم از تلفنی، فکس، اینترنت و سایر روش‌ها باید براساس دستورالعمل مصوب هيئت‌مديره سازمان صورت گیرد.
مادۀ ۹۵: کارگزاران نمی‌توانند از دریافت درخواست‌های مشتریان که با رعایت مقررات ارایه می‌شود، خودداری نمایند.
مادۀ ۹۶: کارگزاران مکلفند از دفاتر ثبت سفارش مورد تأييد سازمان استفاده نمايند. سفارش‌های مشتریان به ترتیب زمان دریافت، در این دفاتر ثبت می‌شود. در اين دفتر باید استانداردهاي وضع شده توسط سازمان در خصوص ثبت و اجراي درخواست‌های مشتريان رعايت شود. کارگزارانی مجاز به استفاده از کد معاملات گروهی و ثبت سفارش‌های گروهی هستند که مقررات موضوع این ماده را رعایت نمایند.
مادة ۹۷: کارگزاران در دریافت سفارش‌ها از وکیل یا نمایندة قانونی مشتریان باید مقررات دستورالعمل انجام معاملات وکالتی را رعایت نمایند.
مادة ۹۸: کارگزاران مجاز به تغییر کد معاملاتی سفارشات ثبت شده در سامانة معاملاتی نمی‌باشند.
مادۀ ۹۹: ورود سفارش با اعتبار زمانی پایان روز، پس از پایان آخرین جلسة رسمی معاملاتی روزانه مجاز نمی‌باشد.
مادة ۱۰۰: كارگزاران موظفند سفارش مشتريان را همواره با رعايت صرفه و صلاح ايشان اجرا نمايند.
مادة ۱۰۱: در صورتي‌كه اجراي سفارشات مشتريان منجر به نقض مقررات، دستكاري بازار يا معاملات متكي به اطلاعات نهاني گردد كارگزار مكلف است از اجراي سفارش مشتريان خودداري نموده و مراتب را به سازمان و بورس گزارش دهد.
فصل پانزدهم: ضوابط انتقال سهام به كاركنان شركت‌ها در عرضه اوليه
مادۀ ۱۰۲: انتقال سهام به کارکنان ناشر پذیرفته شده در عرضه‌هاي اوليه كه مشمول معاملات ترجيحي نباشد بنابر مفاد اين فصل صورت مي‌پذيرد.
مادۀ ۱۰۳: كارگزار مكلف است بر اساس نامه مدير عامل ناشر پذیرفته شده موضوع انتقال، حداقل اطلاعات زير را دريافت نمايد:
۱- نام شركت و تعداد سهام موضوع انتقال؛
۲- مصوبه هيأت مديره ناشر پذیرفته شده؛
۳- ليست كامل اسامي و مشخصات كاركنان ناشر پذیرفته شده که قرار است به ایشان سهام تخصیص یابد؛
۴- سفارش فروش سهامدار یا سهامداران عرضه‌کننده.
مادۀ ۱۰۴: كارگزار طی یک روز معاملاتی و حداکثر تا پایان روز کاری پنجمین جلسه رسمي معاملاتی پس از عرضه اولیه اقدام به تخصیص سهام به یک كد واسط مي‌كند. انتقال سهام از كد واسط به كد مالکیت هر يك از كاركنان ظرف مهلتی که توسط مدیر عامل بورس تعیین می‌شود و حداكثر ۳۰ روز كاري پس از تخصیص به كد واسط می‌باشد، امكان‌پذير است.
مادۀ ۱۰۵: در صورتي كه به هر دليل امكان انتقال سهام به كد معاملاتي برخي از كاركنان ناشر پذيرفته شده در مهلت مقرر وجود نداشته باشد، سهام به کد فروشنده بازگردانده می‌شود.
مادۀ ۱۰۶: قيمت تخصیص سهام به كد واسط معادل قيمت ميانگين وزنی معاملات روزانة سهام ناشر پذيرفته شده طی روزی است که تخصیص سهام به کد واسط در آن روز انجام شده است.
مادۀ ۱۰۷: تعداد سهام قابل واگذاري به كاركنان، حداكثر معادل ۵% كل سهام ناشر پذیرفته شده خواهد بود. چنانچه افزايش سرمايه ناشر پذیرفته شده در جريان ثبت باشد، مجموع سرمايه ثبت شده و افزايش سرمايه در جريان ثبت، مبناي تعيين ۵% فوق قرار خواهد گرفت.
مادۀ ۱۰۸: تعداد سهام تعيين شده جهت واگذاري به اشخاص موضوع اين دستورالعمل جزء سهميه خريد كارگزار خريدار در عرضه اوليه نمي‌باشد.
فصل شانزدهم: ضوابط معامله ترجيحي
مادۀ ۱۰۹: معامله ترجيحي، انتقال سهام شركت‌هاي دولتي به كاركنان همان شركت يا ساير اشخاص حقوقي به منظور اجراي برنامه‌هاي خصوصي سازي است و با نرخ و شرایط تعيين شده در مصوبه مرجع ذيصلاح جهت تصميم‌گيري در اين خصوص انجام مي‌شود.
مادۀ ۱۱۰: كارگزار جهت انجام معاملات ترجیحی باید درخواست انجام معامله ترجیحی را به همراه نامه سازمان خصوصی‌سازی که حاوی حداقل اطلاعات زیر است به بورس ارائه نماید:
۱- نام ناشر پذیرفته شده و تعداد سهام موضوع انتقال؛
۲- قيمت انتقال؛
۳- نام عرضه‌کننده و کد معاملاتی وی؛
۴- اسامي كاركنان يا اشخاص حقوقي.
تبصره: مسئوليت صحت و سقم اطلاعات ارائه شده يا ميزان سهام قابل تخصيص به هر يك از اشخاص بر عهده بورس يا كارگزار نمي‌باشد.
مادۀ ۱۱۱: كارگزار اقدام به انتقال سهام به كد ترجيحي در خارج از جلسه رسمي معاملاتی و در بازار عادی سامانه معاملاتی مي‌كند. انتقال سهام از كد ترجيحي به كد معاملاتي هر يك از كاركنان ظرف مدت حداكثر ۳۰ روز كاري پس از انتقال به كد ترجيحي، امكان‌پذير است.
فصل هفدهم: ضوابط معاملات چرخشی
مادۀ ۱۱۲: انجام معاملات چرخشی به نحوي كه تا پايان جلسه رسمي معاملاتي، وضعيت مالكيت طرفين معامله در خصوص تمام يا بخشي از اوراق بهادار موضوع معامله تغيير ننمايد در بورس ممنوع است و بورس معامله مذکور را تایید نخواهد کرد.
مادۀ ۱۱۳: در صورتي كه اين معاملات سهواً انجام شوند، كارگزار مكلف است مراتب را بلافاصله به مدير عامل بورس اطلاع دهد؛ به هر ترتیب بورس این معاملات را تأييد نخواهد كرد.
مادۀ ۱۱۴: چنانچه كارگزار از اعلام مراتب به بورس خودداري نمايد يا بورس انجام معامله را سهوي تشخيص ندهد، پرونده كارگزار متخلف براي رسيدگي به مراجع رسيدگي به تخلفات ارجاع مي‌شود.
مادة ۱۱۵: در صورتي‌كه بورس تشخيص دهد انجام يك معامله بصورت مستقيم يا غيرمستقيم طي يك دورة زماني منجر به تغيير مالكيت نشود و اين معامله با هدف شناسايي سود (زيان) انجام شده باشد موظف است از تأييد آن خودداري نمايد.
فصل هجدهم: ساير مقررات
مادۀ ۱۱۶: محاسبة کارمزدهای معاملات برمبنای معاملات، به ترتیبی که در سامانة معاملاتی ثبت شده است، صورت می‌گیرد.
مادة ۱۱۷: در خصوص معاملات برخط اوراق بهادار مفاد “دستورالعمل معاملات برخط اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ايران ” نیز، علاوه بر مفاد این دستورالعمل لازم الاجراست.
مادۀ ۱۱۸: نرخ‌های خدمات و کارمزدهای بورس از معاملات و نحوۀ وصول آن با رعایت سقف‌های مصوب هیأت مدیرۀ سازمان، توسط هیأت مدیرۀ بورس تصویب و اعمال می‌گردد.
مادۀ ۱۱۹: در صورت پذیرش سهام شرکت‌هایی که در خصوص مالکیت سهام آن، محدودیت مقرراتی یا اساسنامه‌ای وجود دارد، بورس موظف است محدودیت‌های مذکور را براساس مقررات و در چارچوب امکانات عملیاتی خود کنترل نماید.
مادۀ ۱۲۰: کلية مواردی که مطابق اين دستورالعمل باید توسط بورس اعلام شود و کلية موارد اطلاع‌رسانی که مطابق اين دستورالعمل الزامی می‌باشد از طريق سايت رسمی بورس انجام خواهد گرفت.
مادۀ ۱۲۱: فقط اوراقی در بورس قابل معامله هستند که نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی سپرده شده و گواهی نقل و انتقال برای آن صادر شده باشد.
مادة ۱۲۲: بورس مكلف است بر محاسبات شاخص‌هاي تعريف شده در سامانه معاملات، محاسبه قيمت‌هاي پاياني و تنظيمات سامانه معاملات بصورت مستمر نظارت نمايد و در صورت لزوم موارد را از مديريت سامانه معاملات پيگيري نمايد.
مادۀ ۱۲۳: از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این دستورالعمل، مقررات مشروحة زیر و کلیة مقررات و ضوابط مغایر با این دستورالعمل لغو می‌شود:
۱- دستورالعمل اجرایی معاملات عمده نوع اول و دوم مصوب ۲۵/۱۱/۱۳۸۲ هیأت مدیرة سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران؛
۲- دستورالعمل عرضة اولیه و دادوستد دست دوم اوراق مشارکت در بورس اوراق بهادار مصوب ۱۲/۶/۱۳۸۴ هیأت مدیرة سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران؛
۳- دستورالعمل اجرایی دادوستد گواهینامة حق تقدم خرید سهام در دورة پذیره‌نویسی در بورس اوراق بهادار مصوب ۱۲/۶/۱۳۸۴ هیأت مدیرة سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران؛
۵- چارچوب انتقال عملیات و فعالیت‌های اجرایی سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران به بورس اوراق بهادار تهران (شرکت سهامی عام) مصوب ۲۹/۱۱/۱۳۸۵ هیأت مدیرة سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران؛
۶- مصوبة مربوط به نحوة انجام معاملات عمدة سازمان خصوصي‌سازي در كلية واگذاري‌هاي سهام توسط آن سازمان در معاملات عمدة مصوب ۳/۵/۱۳۸۶ هیأت مديرة سازمان بورس و اوراق بهادار؛
۷- دستورالعمل رفع گره‌های معاملاتی مصوب ۱۴/۶/۱۳۸۶ هیأت مدیرة سازمان بورس و اوراق بهادار؛
۸- مصوبة اخذ تضمین در معاملات عمدة مصوب ۹/۱۰/۱۳۸۶ هیأت مدیرة سازمان بورس و اوراق بهادار.
۹- دستورالعمل انتقال سهام به كاركنان شركت تازه پذيرفته‌شده در بورس مصوب ۱۱/۳/۱۳۸۳ شوراي بورس.
